سیاست بایدن در قبال ایران بخت موفقیت دارد؟

نویسنده: دنیس راس

دیپلماسی ایرانی: روابط ایالات متحده با ایران هرگز آسان نخواهد بود. حتی آمادگی رئیس جمهوری منتخب جو بایدن برای پیوستن دوباره به توافق هسته ای ایران موسوم به برجام نیز کمک چندانی نخواهد کرد. بایدن به وضوح اعلام کرده هدفش ترغیب ایران به بازگشت به تعهدات هسته ایست. اما آیا خشم ایران از ترور دکتر محسن فخری زاده، دانشمند هسته ای، و فرصت ناچیز باقی مانده تا انتخابات ریاست جمهوری ماه ژوئن، احتمال دیپلماسی در کوتاه مدت را از بین می برد؟ بعید است، چون ایران به خوبی می داند به رفع تحریم ها نیاز دارد.

ایرانی ها برای بازگشت به تعهدات هسته ای باید محدودیت ها در زمینه تعداد سانتریفیوژها، سطح غنی سازی، حجم ذخایر اورانیوم با غنای پایین، و برچیدن دو سانتریفیوژ پیشرفته را رعایت کنند. طرف آمریکایی هم باید دوباره تحریم ها را به حالت تعلیق درآورد و تسهیل اقتصادی مورد نیاز ایران را فراهم آورد. برخی برآورد کرده اند بازگشت ایران به تعهدات برجامی چهار تا شش ماه طول می کشد. سوال این است که در این فاصله زمانی، دولت جدید بایدن تحریم ها را تسهیل خواهد کرد؟ بعید است که در این زمینه بختی داشته باشد چون جمهوری خواهان کنگره که منتقد برجام هستند، اجازه چنین اتفاقی را نخواهند داد. آنها هر اقدامی که به از بین رفتن اهرم فشار آمریکا بیانجامد را اشتباه می دانند. از این رو، مساله احتمالا هم برای رئیس جمهوری منتخب که به دنبال بازگرداندن سیاست خارجی دو حزبی است، و هم برای ایران که می خواهد از غیرقابل برگشت بودن هر گونه توافقنامه احتمالی بعدی با آمریکا در سال 2024 اطمینان حاصل کند، دشوار خواهد بود.

بایدن اگر حقیقتا به دنبال موفقیت سیاست گذاری خود در قبال ایران باشد، باید ابتدا برخی دیگر مناقشه ها را حل و فصل کند. اولین مساله به کشورهای اروپایی خواستار بازگشت ایالات متحده به برجام و مخالفت احتمالی اکثریت جمهوری خواه کنگره با هرگونه بازگشت به توافق هسته ای پیش از گفت و گو درباره بندهای غروب توافق، برنامه موشک های بالستیک ایران یا رفتار این کشور در خاورمیانه مربوط می شود.

دومی احساس فوریت برقراری مجدد محدودیت ها در برنامه هسته ای ایران حتی بدون پرداختن به سایر موضوعات در شرایطی است که دولت جدید بایدن نمی خواهد برنامه هسته ای در روند پیشرفت در پرداختن به برنامه موشک های بالستیک یا چالش های منطقه ای گرو گرفته شود.

سومی این است که رئیس جمهوری منتخب درک می کند که برای جلوگیری از اقدام آسیب رسان احتمالی اسرائیل، عربستان سعودی و امارات متحده عربی در استراتژی آمریکا، باید درباره اقدامات ایالات متحده در قبال ایران به آنها اطمینان دهد. با این حال، این کشورها به برجام ظن دارند و نگران این مساله هستند که ایالات متحده خیلی زود از اهرم فشار خود بگذرد و همچنین نگرانند که دولت بایدن در روند مذاکرات با در نظر گرفتن منافع آمریکا، چشم خود را بر تهدیدهای بالقوه ایران برای همسایگان ببندد.

چهارم و آخر اینکه حتی اگر دولت بایدن برای حفظ اهرم فشار خود بر ایران تلاش کند و هزینه رفتارهای منطقه ای ایران را بالا ببرد، در عین حال باید قادر باشد که به ایران برای رفتار بهتر با همسایگان منطقه ای خود انگیزه دهد.

سازگاری این اهداف متناقض در عین دشواری امکان پذیر است. اما نیاز به تفکر درباره شرط و شروط محدودتر دارد. اگرچه پیوستن مجدد به برجام چندان ساده نخواهد بود، اما ضرورت دارد که دولت بایدن همچنان به اعلام آمادگی خود برای پیوستن به توافق هسته ای و مذاکره درباره یک توافق جایگزین احتمالی ادامه دهد؛ اتفاقی که به اروپایی ها اطمینان خاطر خواهد داد و پیام مثبتی را ارسال خواهد کرد. این پیام که دولت بایدن به توافق های چندجانبه احترام می گذارد. در عین حال، باید نشان دهد که وضعیت پیشروی هسته ای کنونی ایران نمی تواند مدت زیادی ادامه یابد و برای جلوگیری از آن، تسهیل تحریم ها ضروری است. برای نمونه، آژانس بین المللی انرژی اتمی گزارش داده است که ایران 12 برابر حجم توافق شده در برجام اورانیوم با غنای پایین دارد. دولت بایدن می تواند کاهش این ذخایر از 2400 کیلوگرم فعلی به 1000 کیلوگرم و برچیدن دو سانتریفیوژ پیشرفته ایران را هدف بگیرد و در مقابل، دسترسی ایران به برخی از حساب های ارزی که تحت تحریم ها مسدود شده اند را فراهم آورد.

حسن این توافق «کمتر در برابر کمتر» این است که زمان شکست ایران به تولید مواد شکاف پذیر در درجه تسلیحاتی را کاهش می دهد؛ اهرم فشار ایالات متحده را از بین نمی برد و مانع از مشکل سازی جمهوری خواهان کنگره و متحدان خاورمیانه ای ایالات متحده می شود و می تواند فرصت لازم برای اقدام اساسی تر یعنی مذاکرات بعدی درباره توافق جایگزین برجام را فراهم می آورد. اما بایدن احتمالا باید قبل از اتخاذ چنین موضعی با کنگره، متحدان اروپایی و اسرائیلی ها، سعودی ها و اماراتی ها مشورت کند. اروپایی ها اگرچه از بازگشت آمریکا به برجام حمایت می کنند، اما تمرکز آنها بر از بین بردن تهدید هسته ای از طریق دیپلماسی است. کنگره و دوستان ایالات متحده در خاورمیانه درک متفاوتی از شرایط دارند و می خواهند از اهداف آمریکا و چگونگی اقدامات آن برای حفظ اهرم قدرت اطلاع داشته باشند.

شکی نیست که رویکرد ایران در قبال همه این شرایط به اندازه رویکرد دولت بایدن اهمیت دارد. اما مقامات ایران به رغم اظهارات شدیدالحن خود می دانند که ایرانی ها به تسکین اقتصادی نیاز دارند و باید راهی برای دستیابی به این هدف بیابند و این مساله هزینه خواهد داشت.

منبع: بی.ان.بی بلومبرگ / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34