قرار نیست با پایان تحریم ها تسلیحات به ایران سرازیر شود

نویسنده: الی گرانمایه

دیپلماسی ایرانی: تحریم 13 ساله تسلیحاتی سازمان ملل متحد علیه ایران 18 اکتبر به پایان رسید. دولت ترامپ به عنوان بخشی از کارزار اعمال فشار حداکثری خود وعده داده از هر گونه جریان تسلیحاتی به داخل و خارج از ایران جلوگیری کند و اخیرا تحریم هایی را نیز با هدف ایجاد اختلال در چنین تجارت هایی اعمال کرده است. ایالات متحده و متحدانش در خاورمیانه معتقدند که انقضای تحریم های سازمان ملل این امکان را برای چین و روسیه فراهم می آورد تا به ایران سلاح بفروشند؛ اما بعید است این اتفاق در کوتاه مدت رخ دهد.

با توجه به حمایت نظامی مداوم غرب از شرکای منطقه ای در خاورمیانه و همسویی فزاینده بین اسرائیل و جهان عرب، بعید است منقضی شدن تحریم ها علیه ایران موازنه قدرت در خاورمیانه را در کوتاه مدت بر هم بزند، اما همچنان یک سری نگرانی ها وجود دارد که روش عملی برای رفع آنها، دستیابی به توافقات جانبی با روسیه و چین درباره زمان و دامنه فروش تسلیحات به ایران به شیوه ایست که از افزایش تنش در خاورمیانه جلوگیری کند. بدون شک، مسکو و پکن قراردادهای تسلیحاتی با تهران منعقد خواهند کرد. با این حال، با توجه به سابقه قراردادهای این چنینی و یک سری محدودیت های سیاسی و اقتصادی، مشخص نیست که آیا این معاملات منجر به تحویل در آینده نزدیک می شود یا خیر. اگرچه ممکن است روسیه برای فروش اس-400 با ایران قرارداد ببندد، اما تاریخ نشان می دهد که تحویل کامل آن ممکن است سال ها طول بکشد. به همین ترتیب، چین ممکن است به عنوان بخشی از مذاکرات در حال انجام بر سر یک توافق مشارکت بلند مدت، با ایران درباره یک بسته تسلیحاتی گفت و گو کند. اما یک سری عوامل روسیه و چین را در این معاملات محدود خواهند کرد.

فشارهای سیاسی و اقتصادی قابل توجه ایالات متحده بر شرکت های تسلیحاتی دولتی روسیه و چین می تواند اشتها و توانایی آنها را برای پیشبرد چنین توافق هایی کاهش دهد. نتیجه انتخابات ریاست جمهوری 3 نوامبر ایالات متحده هم می تواند بر شدت و تاکتیک آمریکا در جلوگیری از چنین فروش هایی تاثیر بگذارد، اگرچه بعید است که این کارزار در دولت جو بایدن تغییر کند. با این وجود این احتمال وجود دارد که افزایش تنش های جهانی مسکو و پکن را به تسریع در معاملات تسلیحاتی با تهران سوق دهد. روسیه و چین انگیزه های ژئوپلیتیکی و امنیتی برای فروش اسلحه به ایران دارند: در درجه اول، برای مقابله با ایالات متحده و در رابطه با روسیه، برای تقویت همکاری نظامی با ایران در جاهایی مانند سوریه. اما به هر حال، روسیه و چین تمایلی به فروش اسلحه به ایران نخواهند داشت مگر اینکه مطمئن باشند مبلغی در برابر آن دریافت می کنند و در این زمینه، تحریم های جدید ایالات متحده موانع بزرگی را برای ایران به وجود می آورد.

شاید یک مساله تاثیرگذارتر بر روسیه و چین، رقبای منطقه ای ایران، یعنی اسرائیل، امارات متحده عربی و عربستان سعودی باشند. این کشورها در تلاشند تا از روابط اقتصادی فزاینده خود با چین و روسیه در جلوگیری از فروش اسلحه توسط آنها به ایران استفاده کنند. چین به نوبه خود تعداد قابل توجهی هواپیمای بدون سرنشین به دشمنان منطقه ای ایران فروخته و درآمد حاصل از این دست فروش ها را به خطر نمی اندازد. روسیه هم در سال های اخیر تلاش کرده است تا معاملات تسلیحاتی خود را با جهان عرب تقویت کند.

ایران بدون شک روسیه و چین را به سمت معاملات تسلیحات و فن آوری پیشرفته سوق خواهد داد، اما در شرایط فعلی مجبور است با محدودیت های آنها کنار بیاید. به این ترتیب، تهران به احتمال زیاد به دنبال توسعه توانایی های نظامی داخلی خود، به ویژه هواپیماهای بدون سرنشین، جنگ سایبری و برنامه های موشکی، و تقویت روابط خود با گروه هایی مانند حزب الله، حماس و حوثی ها در یمن بر خواهد آمد. ایران پیشتر به وضوح نشان داده است توانایی تحمیل هزینه به دشمنان با هزینه نسبتا کم برای خود را دارد.

در هفته های آتی می توان انتظار داشت که روسیه و چین بیانیه ها و توافق نامه تسلیحاتی با ایران منعقد کنند. چنین اقداماتی احتمالا با هدف لجبازی با دولت دونالد ترامپ پس از تلاش های آن برای بازگرداندن تحریم های سازمان ملل علیه ایران (مکانیزم ماشه) خواهد بود. 

اتحادیه اروپا احتمالا تحریم تسلیحاتی خود علیه ایران را حداقل تا سال 2023 حفظ خواهد کرد. فرانسه، آلمان و بریتانیا حتی سعی کردند با ایالات متحده به مصالحه برسند تا عواقب ناشی از انقضای تحریم تسلیحاتی سازمان ملل را کاهش دهند؛ اما این قبل از تلاش ایالات متحده برای استفاده از ساز و کار بازگشت فوری تحریم ها تحت برجام بود. کشورهای اروپایی ممکن است مطابق با ممنوعیت های موجود شورای امنیت، تلاش ها برای جلوگیری از فروش سلاح به گروه های شبه نظامی در لبنان و یمن توسط ایران را افزایش دهند. با این حال، اروپا تمایل چندانی به کمک به دولت ترامپ در استفاده از مساله تسلیحاتی به عنوان بهانه ای برای تشدید تنش ها با ایران ندارد. پایتخت های اروپایی باید تلاش های فوری خود را بر جلوگیری از تشدید تنش ها معطوف کنند. همکاری با مسکو و پکن برای تسکین نگرانی های واشنگتن می تواند یک راه حل برای آنها باشد. 

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34