پاسخ تهران چگونه خواهد بود؟

نویسنده: برزو درگاهی

دیپلماسی ایرانی: در تاریخ 2 ژوئیه یک انفجار و آتش سوزی در کارگاهی در تاسیسات هسته ای نطنز رخ داد که به اذعان ایران، در برنامه هسته ای این کشور اختلال ایجاد کرد. قرار بود از این کارگاه برای طراحی و مونتاژ سانتریفیوژهای پیشرفته استفاده شود. نیویورک تایمز با استناد به یک مقام اطلاعاتی نوشت که اسرائیل پشت این بمب گذاری بوده است. بنی گانتز، وزیر دفاع اسرائیل، در پاسخ به سوال خبرنگاران درباره این اتفاق گفت: «هر حادثه ای که در ایران رخ می دهد لزوما با ما مرتبط نیست.» جدای از این حوادث در مراکز صنعتی، ایران امسال صدها آتش سوزی در جنگل ها را ثبت کرده که همه اینها سبب شده اند برخی دست کم بخشی از این موارد را خرابکارانه بدانند. سرهنگ علی عباس نژاد، فرمانده یگان حفاظت از منابع طبیعی کشور، در ماه ژوئن گفته بود: «به عقیده ما، درصدی از این آتش سوزی ها عمدی است.»

زیرساخت های ایران در وضعیت بدی هستند و احتمال وقوع حوادث وجود دارد؛ اما نمی شود غیرمعمول بودن وقوع انفجارها و آتش سوزی ها در فاصله زمانی اندک را نادیده گرفت. با توجه به شرایط جغرافیایی ایران، تصور اینکه برخی از گروه های خارجی احتمالا تحت حمایت دشمنان ایران پشت برخی از این حوادث باشند، چندان غیرمنطقی نیست. یک هدف احتمالی از این اتفاقات می تواند ایجاد اختلافات داخلی یا تحریک به واکنش های انتقام جویانه و نهایتا درگیری با آمریکا باشد. هر تحلیل گر، دیپلمات و جاسوسی که روی موضوع ایران متمرکز باشد، خرابکارانه بودن این حوادث را یک احتمال می داند. یک دیپلمات ارشد غربی آشنا با مذاکرات ایران گفت: «وقتی چندین حادثه با فاصله زمانی نزدیک به هم رخ می دهند، ناخودآگاه این سوال پیش می آید که چه کسی از آنها سود می برد. تنها عوامل خارجی که از چنین آشوبی سود می برند آنهایی هستند که نگران مجهز شدن ایران به بمب هستند: اسرائیل و ایالات متحده.»

اکنون سوال این است که ایران چه واکنشی نشان خواهد داد. آیا به اقدام متقابل مبادرت می ورزد؟ این مساله تا اندازه ای به ماهیت حملات بستگی دارد.

در نگاه اول، بسیاری از انفجارها می توانند مستقیما از دفترچه اطلاعاتی آمریکا برای تحت تاثیر قرار دادن نظام های غیردوستانه در عملیات مخفیانه بیرون آمده باشند؛ تلاش هایی برای کاهش بهره وری و ایجاد سردرگمی و ترس. در دفترچه راهنمای خرابکاری آمریکا آمده: «سعى کنید اقدامی انجام دهید که بتوان شمار زیادی از افراد و عوامل را مسئول آن دانست. برای مثال، اگر سیم کشی در یک کارخانه در مرکزی اشتعال پذیر را منفجر کنید، تقریبا همه می توانند در آن حادثه مقصر انگاشته شوند.» اینکه آمریکا اجازه عملیات مخفیانه با هدف ایجاد هرج و مرج در ایران را داده باشد، خیلی محتمل است. آنهایی که در دولت ترامپ از سیاست کارزار اعمال فشار حداکثری حمایت می کنند، دقیقا همان هایی هستند که حاضرند هر اقدامی برای تحریک ایران به درگیری، بیرون آمدن آن از برجام یا ترغیب آن به حضور پای میز مذاکره از طریق حملات پنهانی انجام دهند.

احتمال اینکه اسرائیل چنین عملیاتی انجام داده باشد نیز وجود دارد. استاکس نت، بدافزاری که به سانتریفیوژهای ایران آسیب زیادی وارد کرد، فرزند مغز متفکر اسرائیل و آمریکا به شمار می رود.

عربستان سعودی هم ممکن است یک مقصر احتمالی باشد. سعودی ها در دانمارک به تامین مالی تبعیدی های ایرانی-عرب که ظاهرا در فعالیت های تروریستی در ایران دست داشته اند، متهم شده اند. ایران اغلب با حملات تروریستی توسط گروه های تحت حمایت خارجی، از جمله گروه های شبه نظامی کرد، عرب و بلوچ، مواجه می شود، اما واکنش شدیدی به عامل پشت صحنه نشان نداده است. اما حادثه در نطنز که احتمالا به بخش عمده ای از زیرساخت های تحقیقات هسته ای ایران آسیب رسانده، می تواند به تغییر در این رویه بینجامد.

با این حال، حتی در انفجار در نطنز هم هم ماهیت حمله از وقوع آن اهمیت بیشتری دارد: اینکه آیا کسی بمب به داخل تاسیسات برده؟ چنین اتفاقی بسیار تحریک آمیز خواهد بود. اینکه آیا کسی با استفاده از ابزار سایبری چنین انفجاری ایجاد کرده؟ چنین اتفاقی کمتر تحریک آمیزتر خواهد بود و واکنش  آرام تری در پی خواهد داشت. یک مقامات اطلاعاتی پیشین آمریکا گفت: «بی شک کسی سعی دارد ایران را به سمت اشتباه محاسباتی سوق دهد.» 

شرکای اروپایی ایران این کشور را به خویشتن داری ترغیب کرده اند، اما دسترسی و تاثیرگذاری آنها به عمل گرایان در وزارت امور خارجه ایران تحت نظارت محمد جواد ظریف محدود است. روابط چین با ایران در ماه های اخیر تقویت شده است و به احتمال زیاد آنها نیز در تلاش برای جلوگیری از بروز درگیری بی ثبات کننده در خاورمیانه و همچنین بحرانی که به دور دوم ریاست جمهوری دونالد ترامپ بینجامد، ایران را به صبر و احتیاط ترغیب می کنند.

تحلیل گران و دیپلمات ها تنها نگران روسیه هستند چرا که ممکن است افزایش تنش ها در خاورمیانه به نفع روسیه و باشد و به علاوه، این کشور بیش از دیگران از چشم انداز ریاست جمهوری ترامپ در چهار سال آینده استقبال می کند.

در حال حاضر به نظر می رسد ایران عجله ای برای اقدام ندارد. ایران بی صبرانه منتظر ماه نوامبر، زمان انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و پایان یک دهه تحریم تسلیحات متعارف سازمان ملل متحد، است. آمریکا می خواهد باقی اعضای شورای امنیت را به تمدید تحریم تسلیحاتی ترغیب کند و ایران سعی می کند برای اطمینان از لغو تحریم ها بهترین رفتار خود را نشان دهد. دیپلمات غربی گفت: «صبور ماندن چیزی است که ما سال ها ایران را به آن فراخوانده ایم. آنها می توانستند واکنش های مختلفی نشان دهند. اما بسیار آرام و خویشتن دار هستند. باور من این است که آنها نمی خواهند در ماه های سپتامبر و اکتبر خود را درگیر مساله ای کنند.»

اگرچه آسیب به تاسیسات نطنز که در سال 2018 عملیاتی شد، خسارت بزرگی به شمار می رود، اما انتظار می رود ایران فعلا از اقدام تلافی جویانه خودداری کند. حتی عوامل انفجار هم ظاهرا در تلاش برای حذر از تحریک بیشتر ایران به تلافی، از پذیرش آشکار مسئولیت خودداری کرده اند. اگر پاسخی در کار باشد، احتمالا به بعد از انتخابات ایالات متحده موکول خواهد شد. 

منبع: شورای آتلانتیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34