توانایی دولت روحانی در سوق دادن نظام به سمت عمل گرایی دست کم گرفته نشود

نویسنده: الی گرانمایه

دیپلماسی ایرانی: رهبران ایران در حال حاضر با سه مساله اساسی مواجه هستند که به طور مستقیم با منافع اروپایی ارتباط دارند. اولین مساله به چگونگی نجات اقتصاد و نقشی که غرب باید در این زمینه ایفا کند، مربوط می شود. دومین مساله حول این محور می چرخد که آیا ایران به ویژه پس از ترور سردار سلیمانی، فرمانده نیروی قدس، باید با ایالات متحده وارد دیپلماسی از هر نوع آن بشود یا خیر. سومین مساله هم بر این موضوع تمرکز دارد که آیا ایران می تواند از منافع خود در منطقه از طریق ابزارهای دیپلماتیک محافظت کند، یا برای این کار به رویکرد نظامی تهاجمی نیاز است. دولت های اروپایی که امیدوارند بتوانند ایران را به مشارکت در روندی دیپلماتیک ترغیب کنند، باید به خوبی مناظرات داخلی در ایران درباره مسائل فوق را زیر نظر بگیرند.

مذاکرات بین ایران و غرب در سال های آتی در صورتی که دو طرف انتظاراتی منطقی داشته باشند، همچنان محتمل خواهد بود. دوره انتقالی از دوره ریاست جمهوری فعلی به دوره بعدی چه در ایران و چه در ایالات متحده می تواند به یک فرصت تبدیل شود. ممکن است رهبر معظم ایران در باقی مانده دوره ریاست جمهوری حسن روحانی تا اوت 2021، قدرت دولت او را در استفاده از کانال های دیپلماتیک با غرب افزایش دهد و این روند می تواند به دولت بعدی انتقال داده شود.

آیت الله خامنه ای در ماه مه گذشته در توئیتی در ابراز احترام قلبی خود به امام حسن به عنوان یک مرد عمل گرا نوشت: «او صلح کرد؛ درست به موقع و پیش از آن که خیلی دیر شود تا راهنمایی برای نسل های بعدی در تاریخ باشد.» این توئیت به علاوه تبادل زندانی ها بین ایران و آمریکا و تلاش های امانوئل ماکرون برای میانجی گری می تواند نشانه ای از «انعطاف پذیری قهرمانانه» رهبر ایران در برابر مذاکرات با غرب باشد. اما تحقق چنین مذاکراتی تا اندازه زیادی به احتمال دستیابی به توافقی عملی و آمادگی ایالات متحده برای گام برداشتن در مسیر تسهیل فشارهای اقتصادی اعمال شده علیه ایران بستگی خواهد داشت.

در همین حال، در دوره دوم ریاست جمهوری دونالد ترامپ یا در صورت روی کار آمدن جو بایدن در ایالات متحده، اروپایی ها می توانند به تنظیم فرمول مجدد سیاست گذاری در قبال ایران کمک کنند. «ای 3» باید ابتدا دولت و اعضای کنگره بعدی آمریکا را متقاعد کند که ایران، همانطور که در پیش بینی های اخیر صندوق بین المللی پول و بانک جهانی مشخص شده، در آستانه فروپاشی اقتصادی نیست و بعید است در برابر اعمال فشار حداکثری تسلیم شود. رهبران ایران رویکرد «مدیریت هرج و مرج» اتخاذ کرده اند و همین رویکرد بوده که امکان دوام آوردن آنها در زمان های دشوار را فراهم آورده است. «ای 3» باید این مساله را برای ایالات متحده آشکار سازد که رهبران ایران در صورتی که به مزایای متقابل اطمینان داشته باشند، عمل گرا و متمایل به توافق هستند. اما اروپایی ها نباید در پیشنهاد تنظیم مجدد سیاست های آمریکا و ایران انتظارات زیادی داشته باشند و باید یک شرایط متوسط با امکان پیشرفت تدریجی را در نظر بگیرند.

«ای 3» باید به محض مشخص شدن نتیجه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا برای یک توافق هسته ای اولیه آماده باشد؛ اگر چنین توافقی در چارچوبی چند جانبه با روسیه و چین هماهنگ شود، «ای 3» شانس بیشتری برای موفقیت خواهد داشت. سه کشور مطرح اروپایی همچنین باید آماده باشند تا در ازای متوقف شدن برنامه هسته ای ایران، یک بسته اقتصادی جذاب به ایران پیشنهاد دهند تا بتوانند نظر این کشور را برای بازگشت به تعهدات برجامی جلب کنند. البته لازم به ذکر است که موضع گیری ایالات متحده در قبال چنین توافقی نقشی تعیین کننده در موفقیت آن خواهد داشت.

در صورت پیروزی مجدد ترامپ در انتخابات آمریکا، برچیده شدن کامل تحریم ها و بازگشت به برجام چندان محتمل نیست. با این حال، به رغم تلاش های مقامات دولت فعلی ترامپ برای نابودی برجام، او همچنان به توافق با ایران تمایل دارد و از این رو، ممکن است در دولت دوم ترامپ «ای 3» به موقعیتی مناسب برای پیشبرد توافق اولیه دست یابد.

اگر بایدن رئیس جمهوری آمریکا شود، توافق موقت با میانجی گری «ای 3» می تواند به مهار برنامه هسته ای ایران کمک کند. دولت بایدن حتی ممکن است تصمیم به بازگشت به برجام بگیرد. با این حال، چنین امری با توجه به مخالفت بالقوه جمهوری خواهان کنگره با بایدن، کار ساده ای نخواهد بود.

به هر حال، توافق اولیه یا موقت در دولت جدید ترامپ یا بایدن ویژگی های مشابهی خواهد داشت و می تواند برخی منابع را برای اقتصاد ایران که تحت تاثیر فشارهای خارجی و کووید 19 آسیب دیده، فراهم آورد. اروپایی ها می توانند برای کاهش نگرانی های ایالات متحده درباره نحوه استفاده ایران از این منابع، ساز و کارهایی مانند اینستکس را پیشنهاد دهد. کمک به تسهیل در پرداخت وام صندوق بین المللی پول به ایران نیز در همین راستا قرار می گیرد. «ای 3» همچنین می تواند به تامین اعتبار برای خرید فوری نفت ایران متعهد شود و مرحله بعدی این رویکرد نیز تسهیل در تحریم های ثانویه ایالات متحده از طریق معافیت از تحریم ها به دستور رئیس جمهوری خواهد بود.

در هر صورت، انتخابات ایالات متحده در ماه نوامبر فرصت سیاسی لازم برای دولت های اروپایی برای از سرگیری تلاش های دیپلماتیک با هدف بازگرداندن ایالات متحده و ایران به میز مذاکره را فراهم می کند. برای این کار، ای 3 و اتحادیه اروپا باید خیلی سریع پس از انتخابات ایالات متحده دیپلماسی را در سطح بالایی در دستورکار خود قرار دهند. اگر روحانی در احیای برجام پیشرفت کند، چنین فعالیت های دیپلماتیک خارجی می تواند نیرو های میانه رو را پیش از انتخابات ایران در سال 2021 تقویت کند. اگرچه دولت روحانی تضعیف شده و در سال پایانی خود است، اما نباید ظرفیت آن را برای سوق دادن نظام ایران به سمت عمل گرایی دست کم گرفت. همانطور که یکی از تحلیل گران می گوید، سیاست ایران «بی پایان» و «در جریان» است: «بازیگران بازیگر هستند؛ شرط بندی می کنند؛ رقابت می کنند؛ اما لزوما نتیجه را نمی دانند.

منبع: شورای روابط خارجی اروپا / مترجم: طلا تسلیمی