مکانیسم ماشه، اوج اختلافات بروکسل و واشنگتن

نویسنده: الدار ممدوف

دیپلماسی ایرانی: فشارهای ایالات متحده برای فعال کردن مکانیزم ماشه، تحمیل مجدد تحریم های شورای امنیت علیه ایران که در پی توافق هسته ای برچیده شده اند، شکست دیپلماتیک سیاست ایالات متحده در قبال ایران را به طور رسمی تایید کرد. نه تنها روسیه و چین به عنوان رقبای آمریکا، که نزدیک ترین متحدان اروپایی آن یعنی بریتانیا، فرانسه و آلمان صریحا این تفکر را که ایالات متحده به رغم خروج یکجانبه از برجام در سال 2018 هنوز از حقوقی در توافق برخوردار است، رد کرده اند.

جوزف بورل، نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا و «ای 3» بلافاصله پس از تلاش دولت دونالد ترامپ برای استفاده از مکانیزم ماشه، با انتشار بیانیه هایی به وضوح اعلام کردند که آمریکا دیگر بخشی از برجام نیست و از این رو، اقدامش برای بازگرداندن تحریم ها ارزش قانونی ندارد. در نامه «ای 3» به شورای امنیت دلایل اینکه ایالات متحده حقوق قانونی خود را در برجام از دست داده، تشریح شده است؛ این نامه بیشتر به یک درس کوتاه در حقوق بین الملل شباهت دارد و نقطه اوجی مناسب برای مخالفت اتحادیه اروپا و «ای 3» با تلاش های 4 ساله ترامپ برای نابودی برجام و جایگزینی آن با سیاست تغییر نظام به شمار می رود.

اتهامات مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، مبنی بر اینکه اتحادیه اروپا/ای 3 طرف جمهوری اسلامی را گرفته نیز بیشتر از آنکه واقعا نشان دهنده اتهامی علیه اروپایی ها باشند، نشان دهنده بی کفایتی دیپلماتیک خود او بودند. 

رهبران اروپایی مانند امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه، و آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، از همان سال 2018 سعی کردند دولت ترامپ را به سازش ترغیب کنند. آنها پیشنهاد گسترش مذاکرات هسته ای و شمول آن جنبه های مشکل ساز سیاست گذاری های ایران مانند برنامه موشکی بالستیک و فعالیت های منطقه ای را مطرح و در شورای امنیت هم برای نوعی از تمدید تسلیحات متعارف علیه ایران که مورد پذیرش آمریکا، روسیه و چین باشد، تلاش کردند. با این حال، ایالات متحده به طور مداوم نشان داد که تمایلی به توافق ندارد و صرفا تسلیم بی قید و شرط می خواهد. فشارهای دولت ترامپ بر اروپایی ها در این زمینه به وضوح نشان می دهد که مقصر شکاف گسترده در روابط دو سوی اقیانوس اطلس آمریکاست. و البته، کل ماجرای ایران نشان داد که ایفای نقش مستقل اتحادیه اروپا در صحنه بین المللی یک تجمل یا محصول برخی از وسواس های ایدئولوژیک ضد آمریکایی نیست، بلکه یک ضرورت استراتژیک است. 

ایران به دلیل کمکی که با خویشتن داری استراتژیک به حفظ موضع اروپایی در برابر تحریک های آمریکایی کرد، سزاوار اعتبار است. اقدامات ایران در عقب نشینی از تعهدات هسته ای حساب شده و قابل بازگشت بودند. این مساله اهمیت دارد و نباید وفاداری ایران به برجام اندک شمرده شود. در نبود مزیت های اقتصادی برجام، مباحثات در تهران حول گزینه های شدیدالحن تر از جمله خروج کلی از توافق هسته ای یا حتی خروج از «ان پی تی» می چرخید؛ اما تهران با امتناع از این گزینه ها و ماندن در توافق فضای بیشتری برای دیپلماسی فراهم آورد و اکنون زمان استفاده از این فضا فرا رسیده است.

تدابیر اتخاذ شده برای محافظت از برجام از جمله ساز و کار اروپایی اینستکس و پیشنهاد اعتبار 15 میلیارد یورویی ماکرون در نتیجه مخالفت های آمریکا شکست خوردند. اکنون، اتحادیه اروپا/ای 3 برای جلوگیری از به جریان افتادن مکانیزم ماشه باید پا فراتر از ادعا بگذارند و به طور جدی به تعهدات برجامی خود عمل کنند. 

پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری ماه نوامبر ایالات متحده این وظیفه اروپایی ها را با حذف بالقوه دست کم برخی از تحریم های یکجانبه ایالات متحده تسهیل می کند؛ وعده های حزب دموکرات درباره بازگشت مجدد به برجام نیز در صورت تحقق می تواند شرایط را به کل تغییر دهد. با این حال، برای اینکه چنین اقدامی تاثیرات حقیقی داشته باشد، نباید طرفین برجام برای گرفتن امتیازات بیشتر از ایران در برابر تسهیل تحریم ها اقدام کنند. اما اگر انتخابات آمریکا به جای ریاست جمهوری بایدن به دوره دوم ترامپ بینجامد، آنگاه اتحادیه اروپا/ای 3 دیگر گزینه منتظر ماندن برای پایان دوره رئیس جمهوری انزواگرا در آمریکا را نخواهند داشت. آنها باید به این درک برسند که دفاع از منافع و ارزش هایشان بدون هزینه نخواهد بود. این به معنای تعهد به تامین منابع مالی برای حفظ برجام است و اگر این مساله به جدایی بیشتر اروپا از دولت ترامپ در آمریکا بینجامد، اهمیتی نخواهد داشت: ترامپ در چهار سال گذشته با خروج از برجام و اقدام در جهت بازگرداندن تحریم های شورای امنیت نشان داد که هیچ اهمیتی به نگرانی های متحدان اروپایی خود نمی دهد. اکنون زمان آن رسیده که اروپا نیز همین مسیر را در پیش بگیرد و راه خود را از آمریکا جدا کند.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / مترجم: طلا تسلیمی