ایران مراقب باشد مطابق دست ترامپ بازی نکند

تهیه شده توسط گروه بین المللی بحران

دیپلماسی ایرانی: شکست قابل پیش بینی دولت ترامپ در تمدید تحریم های تسلیحاتی علیه ایران از طریق ارائه یک قطعنامه جدید در شورای امنیت، افزون بر عدم تمایل آن به سازش، به این دیدگاه که از ابتدای امر به ساز و کار «بازگشت سریع» تحریم های سازمان ملل علیه ایران می اندیشیده اعتبار بیشتری بخشیده است. در چنین شرایطی اولویت امضا کنندگان باقی مانده در برجام به ویژه «ای 3» حفظ یک رویکرد اصولی است: رد تلاش ها برای بازنویسی یک جانبه توافق هسته ای؛ تلاش برای به تعویق انداختن اتفاقات در کوتاه مدت؛ تحت فشار گذاشتن ایران برای ممانعت از واکنش شدید آن در میان مدت؛ و حفظ برجام در طولانی مدت.

ممکن است راهی برای جلوگیری از این روند رقابتی وجود داشته باشد. اما برای جواب دادن این راه ایالات متحده باید از برخی عناصر سیاست «اعمال فشار حداکثری» خود عقب نشینی کند و این اتفاقی است که چندان محتمل به نظر نمی رسد. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، زمانی که پیشنهاد جلسه مجازی 1 + 5 و ایران را مطرح کرد، احتمالا چیزی شبیه به همین را در نظر داشت و شاید تصور می کرد تمایل ترامپ به توافق و اقتصاد آسیب دیده ایران می تواند هر دو طرف را به سمت نوعی تفاهم جدید سوق دهد.

چنین تفاهمی می توانست به یک تجدید نظر فنی درباره محدودیت تسلیحاتی کوتاه مدت، یک باره و محدود، شاید سه ماهه، علیه ایران بینجامد و در ازای آن، «1 + 4» شاید می توانست با تقویت اینستکس یا کمک به دریافت وامی که ایران برای مقابله با کووید 19 از صندوق بین المللی پول درخواست کرده، برای این کشور تسکین مالی فراهم کند. تهران می توانست به نوبه خود برای بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی به سایت های مورد مناقشه دسترسی فراهم آورد. (ایران این کار را کرد.) چنین سازشی می توانست نگرانی های فوریتی اتحادیه اروپا/ایالات متحده را درباره محدودیت های تسلیحاتی برطرف و نمایش در شورای امنیت بر سر بازگشت سریع تحریم ها خنثی کند. با این حال، به نظر می رسد ترامپ با ادعای آغاز کردن روند ساز و کار بازگشت تحریم ها پاسخ خود را به پوتین داد و اعلام کرد چنین احتمالاتی وجود ندارد.

با توجه به اینکه ایالات متحده تلاش های خود برای بازگشت تحریم های سازمان ملل را با نهایت سرعت پیش می برد، بهترین واکنش برای آن دسته از کشورهایی که می خواهند برجام را حفظ کنند شاید ساده ترین واکنش باشد: اینکه تلاش ایالات متحده برای بازگرداندن تحریم های پایان یافته علیه ایران را نادیده بگیرند. اعضای شورای امنیت باید نظرات خود را در این باره به رئیس شورا منتقل کنند. اگر اکثریت اعضای شورا ادعا کنند که ایالات متحده از موقعیت لازم برای ارجاع مساله به شورای امنیت برخوردار نیست، آنگاه رئیس شورا باید مراتب را به نهاد مرجع (سازمان ملل) اطلاع دهد. در چنین شرایطی نظارت بر روند بازگشت سریع تحریم ها آنطوری که در قطعنامه 2231 پیش بینی شده، دشوار خواهد شد.

آنتونی گوترش، دبیرکل سازمان ملل، باید با دقت گام بردارد. در نبود یک رهنمود آشکار از سوی شورای امنیت در رابطه با وضعیت «بازگشت سریع تحریم ها»، تصمیم عاقلانه برای گوترش می تواند خودداری از هر گونه گام برداشتن در جت پذیرش پروند ارائه شده از سوی ایالات متحده یا مواضع مخالف با آن باشد. دبیرکل سازمان ملل باید به اعضای شورای امنیت هشدار دهد که نمی تواند بدون دستورالعمل های آن و بودجه لازم، اقدامات مربوط به تحریم های جدید را آغاز کند.

برخی از اعضای شورا ممکن است وسوسه شوند که موانع رویه ای را برای جلوگیری از بازگشت سریع تحریم ها ایجاد کنند و روند را تا حدی به تاخیر اندازند، اما با توجه به اینکه اختلافات حل شدنی نیستند، مشخص نیست که چنین اقداماتی نتیجه خواهد داشت یا خیر. از برخی جهات، درگیر شدن ایالات متحده در یک نبرد رویه ای می تواند به تلاش های آن مشروعیت بخشد. یک دیپلمات اروپایی گفته: «به جای اینکه در مسائل رویه ای گرفتار شویم، باید با شانه بالا انداختن جمعی به تلاش های ایالات متحده واکنش نشان دهیم.»

بی توجهی به ساز و کار «بازگشت سریع» تحریم ها در شورا به معنای نادیده گرفتن تاثیرات بالقوه این ساز و کار نیست. اعضای شورای امنیت همزمان با موضع گیری مبنی بر اینکه ساز و کار بازگشت تحریم ها آغاز نشده، باید همانطور که پیشتر با جزئیات توضیح داده شد، در جهت جلوگیری از تلاش ها برای تشکیل کمیته تحریم ها یا هیئت متخصصان اقدام کنند. این لزوما به این معنا نیست که اقدام ایالات متحده برای استفاده از ساز و کار بازگشت تحریم ها کاملا بی نتیجه خواهد ماند: ایالات متحده احتمالا شماری از کشورها را برای اجرای این تحریم ها تحت فشار خواهد گذاشت و آنها را به اعمال تحریم علیه خودشان به عنوان مجازات خودداری از اعمال مجازات علیه ایران تهدید خواهد کرد. اما محدود کردن و به تعویق انداختن هرگونه آسیب بیشتر به برجام باید هدف اصلی باشد.

ایران نیز باید کمک به نجات توافق هسته ای را یک مسئولیت بداند. اگر اکثر اعضای شورای امنیت موافقت کنند که تلاش ایالات متحده را نادیده بگیرند، بهتر است ایران هم از واکنش شدید به ساز و کار بازگشت تحریم ها خودداری کند و بیشتر از اظهارات آمریکا، بر آنچه عملا در صحنه در حال وقوع است، متمرکز شود. اگر تحریم ها اجرایی نشوند یا اثبات شود که ناکارآمد هستند، ایران هم باید از عمل به تهدیدهای پیشین مبنی بر خروج از برجام یا خروج از «ان پی تی» خودداری کند. اقدام ایران در همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی و فراهم آوردن دسترسی به سایت های مورد مناقشه گام مثبتی از سوی ایران در ممانعت از تشدید بحران بود. شاید ایران از منزوی شدن ایالات متحده در پیشبرد پیش نویس قطعنامه تمدید تحریم های تسلیحات متعارف خوشحال شد باشد، اما نباید مخالفت با رویکرد آمریکا را به معنای حمایت 100 درصدی از خود بداند. اگر ایران تصمیم بگیرد که واکنش شدیدالحنی به اقدامات ایالات متحده نشان دهد، ممکن است دست «ای 3» را رو و آنها را مجبور به واکنش کند که این مساله احتمالا از هم پاشیدن توافق هسته ای را تسریع و احیای آن را فارغ از نتیجه انتخابات ایالات متحده دشوار می کند.

نتیجه گیری

کارزار «اعمال فشار حداکثر» واشنگتن اکنون با یک کارزار دیپلماتیک نسبی همراه شده است: تلاشی بی نتیجه برای افزایش محدودیت های تسلیحاتی سازمان ملل متحد علیه ایران و به دنبال آن، یک تلاش بی محابا برای بازگشت همه تحریم های پیش از برجام. از آنجا که رویه های «بازگشت سریع» تحریم ها مندرج در برجام و قطعنامه 2231 قطعی نیستند، نتیجه حقوقی جنگ طناب کشی در شورای امنیت مشخص نیست. اما این مساله درباره عواقب سیاسی آن صدق نمی کند. باقی اعضای شورای امنیت و به ویژه «1 + 4» با آشکار ساختن دیدگاه خود مبنی بر اینکه آمریکا در موقعیت لازم برای استفاده از ساز و کار بازگشت سریع تحریم ها قرار ندارد و نادیده گرفتن هر گامی که ایالات متحده در این زمینه در سازمان ملل برداشته، می توانند به محافظت از آنچه از برجام باقی مانده کمک کنند. ایران نیز باید از بازی کردن مطابق دست ایالات متحده خودداری و تلاش کند اقدامات دولت ترامپ را جدی نگیرد.

دولت ترامپ پیشتر به وضوح اعلام کرده هدف نهایی آن دفن برجام یک بار برای همیشه است. در شرایط کنونی، شاید هوشمندانه ترین روش برای پاسخ گویی به بازی های سیاسی آن، نادیده گرفتن این بازی ها باشد.

منبع: گروه بین المللی بحران / مترجم: طلا تسلیمی