تضعیف برتری آمریکا و فقدان رهبر برای نظم خاورمیانه

نویسنده: هیده میتسو کیبه

دیپلماسی ایرانی: سی سال از حمله عراق به کویت که در روز دوم اوت سال 1990 صورت گرفت و جهان را در شوک فرو برد، گذشته است. قدرت و نفوذ نظامی که آمریکا در آن زمان به جهانیان نشان داد، هم اکنون تحت الشعاع چالش های موجود در منطقه خاورمیانه قرار گرفته و چشم انداز پیرامون امنیت خاورمیانه را تغییر داده است. شورای امنیت سازمان ملل پس از حمله عراق به کویت، قانون توسل به زور علیه عراق را تایید کرد. اتحاد جماهیر شوروی سابق که در دوران جنگ سرد جنگ نیابتی با آمریکا را در نقاط مختلف جهان گسترش داده بود، با حمله به عراق موافقت کرد و سپس نیروهای چند ملیتی به رهبری آمریکا به عراق حمله کردند و بدین ترتیب جنگ خلیج فارس شروع شد.

در جنگ خلیج فارس تفاوت قدرت نظامی آمریکا در مقایسه با سایر کشور بسیار زیاد بود. در آن زمان ترکیبی از تجهیزات و فناوری های نظامی مختلف از جمله موشک های نقطه زن، جنگنده های رادار گریز و توانایی شناسایی و تجزیه و تحلیل اطلاعات، آمریکا را در مقایسه با سایر کشور در موقعیت برتری قرار داد و به نظر نمی رسید که هیچ کشوری توانایی تهدید آمریکا را داشته باشد. بدین ترتیب آمریکا هم از لحاظ نظامی و هم از لحاظ قدرت نفوذ بر جامعه بین الملل به «‌تنها ابر قدرت»‌ در جهان تبدیل شد.

اما حملات تروریستی همزمان به ساختمان های مرکز تجارت جهانی آمریکا در یازدهم سپتامبر سال 2001 این نظریه خوشبینانه را کم رنگ کرد. در حالی که توان آمریکا بر اثر جنگ افغانستان و عراق تضعیف شده بود، ‌چین و روسیه با رشد اقتصادی بسیار بالا ظهور کردند و به دنبال چنین تحولاتی بود که مرکز ثقل امنیت جهانی که در اختیار آمریکا بود، چند قطبی شد.

با تشدید جنگ داخلی سوریه، باراک اوباما، رئیس جمهوری پیشین اعلام کرد: «آمریکا پلیس جهان نیست.»‌ هر چند دونالد ترامپ، رئیس جمهوری امریکا سیاست های اوباما را رد می کرد، ‌ولی با این حال خروج از سوریه را دنبال کرد و از اینجا بود که خاورمیانه به تدریج کشور نظم دهنده منطقه را از دست داد. 

ماه ژوئن سال 2020 آتش سوزی که در تاسیسات نظامی در حومه تهران رخ داد،‌ در رسانه های اجتماعی منتشر شد. پس از آن آتش سوزی ها و انفجارهای مبهم در تاسیسات نظامی و بنادر ایران یکی پس از دیگری به وقوع پیوسته است. ایران احتمال داد آمریکا و اسرائیل که با این کشور دشمنی دارند، دست به چنین حملاتی زده باشند. به دنبال آن، ایران با انجام رزمایش در تنگه هرمز و هدف قرار دادن ماکت ناو هواپیمابر آمریکا، سعی کرد تحرکات آمریکا را در منطقه مهار کند. هم اکنون آنچه از امنیت خاورمیانه حمایت می کند،‌ رهبری یک کشور ابر قدرت نیست،‌ بلکه تعادل بین تحریکات نامشخص و قدرت بازدارندگی خطرناک است که از امنیت خاورمیانه حمایت می کند.

هم اکنون به جای کاهش خطر درگیری های پیش رو بین کشورها در خاورمیانه، «جنگ های نامتقارن» که خطر ژئوپلیتیکی را افزایش می دهد با فعالیت گروه های تروریستی و گروه های شبه نظامی گسترش یافته است. کیرستن فانتن رز، عضو اندیشکده آمریکایی در شورای آتلانتیک، در همین زمینه خاطرنشان کرد: «هیچ کشور به اندازه کافی قدرت نظامی و اقتصادی ندارد که به صورت یک جانبه بتواند اراده خود را به دیگر کشورها تحمیل کند.»‌ دونالد ترامپ با خروج یک جانبه از توافق هسته ای ایران و همچنین با به رسمیت شناختن بیت المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل از حاکمیت قانون روی برگردانده است. نایل کولیام، رئیس برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در موسسه سلطنتی امور بین الملل در همین زمینه گفت: «ما نیاز به یک چارچوب جدید برای حفظ ثبات و نظم در خاورمیانه داریم. اما با توجه به تعمیق اختلافات میان آمریکا و چین نمی توانیم انتظار داشته باشیم که چنین امری به این زودی ها تحقق یابد.»

منبع: نیکی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11