سرآغاز مداخلات اروپایی پس از خروج آمریکا از برجام

نویسندگان: راوی عبدالعال (استاد مدیریت بین الملل در دانشکده تجارت هاروارد و رئیس مطالعات روسیه و یوراشیا در مرکز دیویس) و آریل بروس (سخنران دانشگاه هاروارد و از اعضای ارشد مطالعات روسیه و یوراشیا در مرکز دیویس)

دیپلماسی ایرانی: ایران و روسیه در چند سال گذشته مقاومت خود در برابر تحریم ها و همچنین توانایی شان در وفق دادن خود با شرایط را نشان داده اند. یکی از واکنش های ایران به تحریم ها ایجاد «اقتصاد مقاومتی» با هدف مقاوم سازی اقتصاد و کشور در برابر همه شوک های اقتصادی و کاهش وابستگی به یک کالای خاص بوده است. روسیه هم خودش را با شرایط موجود وفق داده و چشم انداز جدیدی به تجارت های اروپایی و آسیایی ارائه کرده است.

مداخله اروپایی پس از خروج آمریکا از برجام

بلافاصله پس از خروج ایالات متحده از توافق هسته ای ایران موسوم به برجام، اتحادیه اروپا آشکارا اعلام کرد که می خواهد از شرکت هایی که در ایران سرمایه گذاری کردند محافظت کند و توافق هسته ای را نجات دهد و این در حالی بود که ایالات متحده و اروپا بر سر یک سری مسائل به اختلاف بر خورده بودند. اتحادیه اروپا در ماه اوت 2018 «قانون انسداد» را در حمایت از توافق هسته ای ایران به روز رسانی کرد. از آنجایی که ایران به رغم خروج از برجام همچنان به توافق متعهد بود، اتحادیه اروپا می خواست از طریق «ممنوع کردن عمل به تحریم های ایالات متحده» برای تجارت های اروپایی، آنها را به ادامه تجارت با ایران تشویق کند. به عبارت دیگر، بروکسل با تصویب این قانون این امکان را برای شرکت های اروپایی فراهم آورد که تغییری در رفتارهایشان ایجاد نکنند. اهداف اصلی اتحادیه اروپا عبارت بودند از: 1) حذف موانع پیش روی بانک سرمایه گذاری اروپا برای تامین مالی فعالیت ها در ایران، 2) تقویت همکاری در بخش های مختلف از جمله کمک های مالی، 3) توسعه روابط با بانک مرکزی ایران به منظور ممکن ساختن انتقال های بین بانکی به عنوان تضمین پرداخت ها به ایران. اهداف دیگری هم وجود داشتند. با این حال، قانون انسداد چندان موفق و تعیین کننده نبود و یکی از ضعف های آن هم این بود که اجرای قانون به کشورهای عضو بستگی داشت.

جدای از قانون انسداد، اتحادیه اروپا به رهبری بریتانیا، فرانسه و آلمان سعی کرد ساز و کار مالی موسوم به «ابزار با هدف ویژه/اس پی وی» را به اجرا گذارد. این ساز و کار در ماه نوامبر 2018 تحت عنوان «اینستکس» اجرایی شد. از دیدگاه اروپایی، این ساز و کار آخرین فرصت برای باقی نگه داشتن ایران در توافق هسته ای بود. این ابزار مالی در تئوری می توانست پرداخت های مربوط به صادرات ایران از جمله صادرات نفتی و واردات را تسهیل کند؛ این ساز و کار باید به مثابه یک نظام معاملات پایاپای به منظور دور زدن نظام مالی ایالات متحده عمل می کرد. بروکسل در آن زمان با معرفی «اس پی وی» عملا نوعی روند حذف دلار از تجارت ها را آغاز کرد.

سیاست «اعمال فشار حداکثری» دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده علیه ایران شرکت های آسیایی و اروپایی را به ترک پروژه های گازی در این کشور واداشت؛ اتفاقی که نشان دهنده هژمونی آمریکا در بخش انرژی بود. برای نمونه، «توتال» و «زیمنس» هر دو پیش از اینکه مجبور به ترک پروژه های ایران شوند، فعالیت های خود را در این کشور به شدت کاهش دادند. کشورهای اروپایی از کارآمدی نظام مبتنی بر دلار آمریکا آسیب دیده اند. نومیدی از «اس پی وی» به عنوان ابزاری برای محافظت از توافق هسته ای با ایران اساسا نشان دهنده تفاوت گسترده بین توانایی های اروپا و جاه طلبی های ژئوپلتیک آن است. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: موسسه روابط بین الملل فرانسه / مترجم: طلا تسلیمی