وقت آن رسیده اروپا در رابطه با ایران تکلیف خود را روشن کند

نویسنده: ساحل شاه

دیپلماسی ایرانی: چند هفته گذشته بیشتر توجه ها به درخواست آژانس بین المللی انرژی اتمی برای بازدید از دو سایت در ایران که احتمال می رفت با فعالیت هسته ‌ای اعلام نشده پیشین در ارتباط باشند، معطوف بود. این درخواست ها اساسا در پی اطلاعاتی که موساد اوایل سال 2018 ادعا کرده از انباری در حومه تهران به سرقت برده، بیان شدند.

در همین حال، اتحاد غیرمتداول میان کشورهای اروپایی، روسیه و چین در چند ماه گذشته شاهد پیشروی ایالات متحده به سمت تشدید تحریم ها علیه ایران بودند؛ آمریکا روی این استدلال حقوقی شرط بسته که به رغم خروج دولت ترامپ از توافق هسته ای سال 2015، هنوز در قطعنامه 2231 شورای امنیت یکی از طرفین برجام به شمار می رود و می تواند از این مساله برای بازگشت تحریم ها علیه ایران استفاده کند.

این تحولات به بسیج نیروها در دو جبهه منجر شدند: کبوترها که نگران تحریک بیشتر ایران هستند و به برجام تعهد عمیقی دارند و امیدوارند که این توافق روزی مجددا احیا شود؛ و شاهین ها که هدف اصلی آنها از بین بردن برجام حتی به قیمت از دست رفتن منافع خودشان و متحدانشان، است. این رویکرد دو قطبی اکنون به جایی رسیده که دیگر سه کشور اروپایی موسوم به «ای 3» یعنی بریتانیا، فرانسه و آلمان دیگر چاره ای غیر از جسارت در دیپلماسی عمومی ندارند؛ دست به مثابه اوایل دهه 2000 که هر دو طرف شاخه زیتونی به ایران پیشنهاد کردند و آن را به دلیل اقداماتش مسئول دانستند. آنچه اکنون اهمیت دارد، مشروعیت شورای امنیت سازمان ملل متحد و قدرت آژانس بین المللی انرژی اتمی است که هر گونه آسیبی به آن عواقبی بسیار گسترده تر از شرایط کنونی ایران خواهد داشت.

ایران هفته گذشته مانع از دسترسی بازرسان آژانس به دو سایت شد که چند دلیل برای آن وجود داشت: اول اینکه ایران نمی خواهد پرونده های گذشته مجددا باز شوند؛ دوم اینکه ایران باور دارد که درخواست بازرسی بر مبنای اطلاعات محرمانه ارائه شده از سوی طرف سوم یعنی اسرائیل که حتی عضو پیمان منع گسترش تسلیحات هسته ای نیست، بی طرفی و اعتبار آژانس را زیر سوال می برد؛ سوم اینکه ایران نمی خواهد با موافقت با بازدید از این سایت ها با یک فهرست تمام نشدنی از سایت های مورد توجه آژانس برای بازرسی مواجه شود.

کبوترها نگران این مساله هستند که اطلاعات ارائه شده از سوی اسرائیل درباره فعالیت های پیشین هسته ای ایران و عقب نشینی ایران از تعهدات برجامی در واکنش به کارزار اعمال فشار ایالات متحده سبب شود که ایران ناخواسته نقض کننده توافق نامیده شود. آنها معتقدند که مباحثات حول محور قطعنامه صادر شده توسط شورای حکام به ویژه اگر با اقدام ایالات متحده در ارجاع مساله هسته ای به شورای امنیت همراه شود، ایران را تحریک می کند. نگرانی آنها بی مورد نیست. ایران پیشتر اعلام کرده در صورت موفقیت آمریکا در بازگرداندن تحریم های سازمان ملل، برجام به کلی نابود خواهد شد و تهران از پیمان منع گسترش تسلیحات هسته ای نیز خارج می شود. 

در همین حال، دیگر طرفین باقی مانده در برجام اگرچه درباره فعالیت های ایران ابراز نگرانی کرده و از این کشور خواسته اند چندان از حدود برجام تجاوز نکند، حق ایالات متحده برای بازگشت تحریم های شورای امنیت به رغم ترک برجام را نیز رد نکرده اند. اگرچه مقامات «ای 3» معتقدند تفکرات کنونی در ایالات متحده از نظر حقوقی و سیاسی بی معنی است و به اعتبار شورای امنیت سازمان ملل و وضعیت بند «بازگشت تحریم ها» در هر گونه توافق منع گسترش تسلیحاتی آسیب می زند، با این حال از اتخاذ موضعی آشکار در برابر این اقدام ایالات متحده خودداری کرده اند.

تلاش های بی سر و صدای اروپایی ها برای نجات برجام، پیمان نیروهای هسته ای میان برد، معاهده آسمان آزاد و چند توافق شفافیت نظامی و هسته ای چندان موفق نبوده است. ظاهرا از نظر دولت آمریکا که محیطی خصمانه ایجاد کرده و مغایر با دیپلماسی اروپایی است، هیچ اتحاد سیاسی منطقی به نظر نمی رسد. اگرچه «ای 3» مجبور است با ایالات متحده روابط خوبی داشته باشد، در عین حال باید به صداهای مخالف ادراک آمریکایی از قطعنامه 2231 شورای امنیت بپیوندد چرا که تنها تعهد معنادار به توافقنامه ها، پیمان ها و قطعنامه های شورای امنیت همین است.

اگرچه بسیاری امیدوار بودند که «ای 3»، ایران، روسیه و چین فرمولی برای حفظ برجام بیابند، اما مکانیزم حل اختلاف برجام که از اوایل امسال به اجرا گذاشته شده، تا کنون هیچ نتیجه ملموسی نداشته است. در حقیقت، تعلل کنونی ایران در تسریع برنامه هسته ای بیشتر نشانه صبر استراتژیک این کشور است تا اینکه نشانه ای از توافقی حقیقی میان طرفین باقی مانده در برجام. اگر ایران تصمیم بگیرد مجددا به عقب نشینی مرحله ای بازگردد، آنگاه دفاع از برجم برای «ای 3»، روسیه و چین بسیار دشوار خواهد شد. از این رو، لازم است سه کشور مطرح اروپایی هر چه سریع تر از طریق مکانیزم حل اختلافات برجام بر سر حق ایران برای عقب نشینی از اجرای توافق هسته ای به توافق برسند و از این کشور خودداری از برداشتن یک سری قدم های خاص را خواستار شوند. برای سه کشور اروپایی بهتر است که این مساله را که ایران صرفا از روی حسن نیت یک سال تمام به عمل به تعهدات برجامی به رغم تحریم های شدید آمریکا ادامه داد، مد نظر قرار دهند؛ با توجه به ناتوانی آنها در کاهش فشار تحریم ها، این کمترین کاری است که طرفین اروپایی برجام می توانند انجام دهند.

اگرچه برنامه هسته ای ایران ظاهرا در امنیت منطقه ای و جهانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است، اما به نظر می رسد به گوسفند قربانی در جزر و مدهای قدرتمند در سیستم بین المللی تبدیل شده است. اگر «ای 3» بدون  توجه به این مساله گام بردارند، این جزر و مدها اعتبار اروپا و مقاومت و اعتبار سازمان ها و موسسات مهم بین المللی نابود خواهند کرد.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34