تحریم ها علیه ایران و روسیه به پایان روابط ترنس-آتلانتیک می انجامند؟

نویسندگان: راوی عبدالعال (استاد مدیریت بین الملل در دانشکده تجارت هاروارد و رئیس مطالعات روسیه و یوراشیا در مرکز دیویس) و آریل بروس (سخنران دانشگاه هاروارد و از اعضای ارشد مطالعات روسیه و یوراشیا در مرکز دیویس)

دیپلماسی ایرانی: از زمان پایان جنگ سرد، تحریم ها به ابزار اصلی در سیاست خارجی و دولت داری ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی به ویژه اتحادیه اروپا تبدیل شده اند. زمانی که دیپلماسی ممکن نباشد، تحریم ها ابزار مفیدی به شما می روند؛ اما اعمال آنها هزینه گزافی دارد. به رغم چندین دهه تلاش محققان برای توضیح تفاوت های ظریف تحریم ها، هنوز هم برخی این سوال را مطرح می کند که آیا آنها «کارآمد» هستند، انگاری که قرار است این ابزار تنها برای تغییر رفتار کشور مقاوم در برابر نفوذ خارجی یا در نبود گزینه های سیاسی موثر مورد استفاده قرار بگیرد. به علاوه، در عمده موارد ظرفیت کشورهای تحت تحریم در وفق دادن خودشان با شرایط نادیده گرفته می شود. تحریم های اعمال شده علیه جمهوری اسلامی ایران و دولت فدرالی روسیه در زمینه انرژی از این دست هستند.

مساله دیگر اینکه استفاده سیستماتیک از این ابزار می تواند عواقب ژئوپلتیک ناخواسته و گاهی اوقات متناقضی داشته باشد. برای نمونه، اگرچه ایران و روسیه هر دو به طور فعالانه و مداوم برای تاثیرگذاری بر روابط ترنس-آتلانتیک تلاش کرده اند، اما این تلاش ها در عمده موارد ناموفق بودند. با این حال، تنش ها بر سر روسیه و ایران اکنون دقیقا همان تاثیری را بر روابط ایالات متحده و اروپا گذاشته که روسیه و ایران می خواستند. استفاده مداوم آمریکا از تحریم ‌های اقتصادی یکجانبه به عنوان یک ابزار دولت داری به ویژه در بخش انرژی بر روابط آن با متحدان اروپایی تاثیر بدی داشته است.  

اول اینکه ایران و روسیه مقاومت خود در برابر تحریم ها و همچنین توانایی شان در وفق دادن خود با شرایط را نشان دادند و از این رو، چشم انداز برای شرکت‌ های اروپایی تغییر کرده است. یکی از واکنش های ایران به تحریم ها ایجاد «اقتصاد مقاومتی» با هدف مقاوم سازی اقتصاد و کشور در برابر همه شوک های اقتصادی و کاهش وابستگی به یک کالای خاص بوده است. روسیه هم خودش را با شرایط موجود وفق داده و چشم انداز جدیدی به تجارت های اروپایی و آسیایی ارائه کرده است. اکنون برخی از شرکت های اروپایی آماده اند تا دست کم در بخش گاز، طبق این قوانین جدید عمل کند؛ بخش نفت در پی سیاست‌ گذاری ‌ها و قوانین ایالات متحده هنوز خیلی مخاطره‌ آمیز است.

دوم اینکه تفاوت ها در رویکرد ایالات متحده و اروپا در ارتباط با نوع و شدت اقدامات اقتصادی علیه ایران و روسیه به طور فزاینده بر روابط ترنس-آتلانتیک (دو سوی اقیانوس اطلس) تاثیر گذاشته است. تحریم های موسوم به ثانویه یا تحریم های فرامرزی که علیه ایران و روسیه اعلام شده، کانون این تنش ها به شمار می رود. آمریکا در ماه مه ۲۰۱۶  اعلام کرد که از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) خارج می شود و پس از آن یک کارزار اعمال فشار حداکثری علیه ایران آغاز کرد که با انتقاد نخبگان تجاری و سیاسی اروپا مواجه شد. تحریم های ثانویه اکنون ابزار اصلی نشان دهنده تفاوت های اهداف سیاسی ایالات متحده و اروپا به شمار می روند. از یک سو، هزینه اقدام مطابق تحریم های ثانویه ایالات متحده برای شرکت های اروپایی بسیار بالاست و از سوی دیگر، اروپا هنوز آمادگی تحمل عواقب اختلافات داخلی در ایالات متحده را ندارد. رئیس جمهوری ایالات متحده در ماه اوت سال ۲۰۱۷ قانون مواجهه با دشمنان آمریکا از طریق تحریم ها را امضا کرد که به اعمال تحریم علیه ایران، کره شمالی و روسیه انجامید. از آن زمان در داخل ایالات متحده تنش های گسترده ‌ای بر سر تحریم ‌های جدید علیه روسیه در جریان بوده است. 

تنش هایی که اندکی پیش از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آغاز شد و به نگرانی از شکست در روابط ترنس-آتلانتیک انجامید، زمینه را برای یکجانبه گرایی فزاینده آمریکا و انتقادهای شدید آن از اتحادیه اروپا فراهم کرد و بر همکاری های آمریکایی-اروپایی تاثیر منفی گذاشت. این شکاف با تطبیق یافتن روسیه و ایران با تحریم ها تشدید شد و چشم انداز شرکت های اروپایی را تغییر داد. شرایط کلی پیش آمده و خشم و سرخوردگی در سراسر جامعه تجاری اروپایی اکنون می تواند به احیای پروژه اروپایی بینجامد چراکه می تواند به مناظرات بر سر نیاز کشورهای اروپایی به محافظت از استقلال اقتصادی شان جان تازه ای دهد. استفاده دولت ترامپ از اجبار اقتصادی علیه کشورهای اروپایی، آسیب پذیری این کشورها را در برابر هر شکلی از استفاده آمریکا از استقلال اقتصادی خود به صورت اسلحه، آشکار ساخت. در چنین شرایطی توافق سبز اروپایی احتمالا می تواند یک بستر متحد کننده نوظهور برای احیای پروژه اروپایی باشد و اروپا را به یک بازیگر ژئوپلتیک تمام عیار تبدیل کند. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: موسسه روابط بین الملل فرانسه / مترجم: طلا تسلیمی