ریاض همچنان شریک سیاسی واشنگتن علیه ایران است، پس پایانی در کار نیست

نویسنده: سید علی موسوی خلخالی، سردبیر دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی: بعد از تصمیم امریکا به خروج سامانه های ضد موشکی پاتریوت خود از خاک عربستان سعودی بسیاری این گونه تحلیل کردند که این تصمیم امریکا بعد از به هم خوردن بازار نفت توسط عربستان سعودی که برخی می گفتند حاصل تبانی این کشور با روسیه است، رقم خورده است. اما با بررسی دقیق و تامل بیشتر نسبت به این اقدامات شاید بتوانیم جنبه های دیگری از این اتفاق را دریابیم.

اول، به نظر نمی رسد این اقدام امریکا یک اقدام استراتژیک باشد و واشنگتن در نوع تعامل خود با عربستان سعودی تغییری اعمال کرده باشد. شاید امریکا به واسطه رفتارهای نفتی عربستان از این کشور دلخور باشد اما به نظر نمی رسد این دلخوری به اندازه ای باشد که بخواهد تغییری اساسی در نوع تعامل خود با ریاض اعمال کند. در عین حال، امریکا به ویژه در دوره دونالد ترامپ، مطابق با سیاستی که در قبال خاورمیانه تعریف کرده است، به عربستان سعودی به عنوان یک متحد استراتژیک در منطقه نیاز دارد. بارزترین این نیازها به همراهی این کشور با کارزار فشار حداکثری دولت ترامپ علیه ایران باز می گردد که عربستان سعودی به عنوان یکی از کشورهای مهم خاورمیانه در آن شریک است. در حال حاضر ایران اولویت کاخ سفید است و برای تداوم سیاست فعلی آن هم در شرایطی که دیگر کشورهای جهان یا همراه نیستند یا با اکراه با آن همراهند، وجود کشوری مثل عربستان که مشوق آن در اتخاذ کارزار فشار حداکثری علیه ایران بوده، برای کاخ سفید الزامی است.

دوم، به نظر می رسد بر خلاف آنچه گفته می شود، این سامانه ها در راستای فشار بیشتر بر ایران جابه جا شده اند. چرا که ایالات متحده این سامانه ها را از منطقه دور نکرده بلکه آن را از عربستان خارج و در اردن و اسرائیل مستقر کرده است و برخی اخبار نیز حکایت از آن دارد که احتمالا تعدادی از این سامانه ها به عین الاسد منتقل شوند.

سوم، برخی منابع خبری می گویند که ایالات متحده درصدد خرید گنبد آهنین از ایالات متحده برای استفاده از آن در پایگاه های خود در عراق است. به گفته این منابع خارج کردن سامانه های ضد موشکی پاتریوت از عربستان در حقیقت برای تکمیل فعالیت گنبد آهنینی است که ایالات متحده از اسرائیل قصد دارد خریداری کند. یکی از اهداف سفر مایک پمپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده به اسرائیل نیز به همین موضوع باز می گردد.

چهارم، هیلاری کلینتون در کارزار انتخابات ریاست جمهوری در سال 2008 گفته بود که ایالات متحده باید وابستگی نفت خود را به عربستان سعودی در بخش واردات نفت از خارج، قطع کند. در آن موقع عربستان سعودی در حدود 25 درصد از بازار نفت صادراتی به امریکا را در اختیار داشت. این رقم در سال 2019 به حدود 10 درصد کاهش یافته است و پیش بینی می شود در سال جاری این رقم از این هم کمتر شود. در حالی که ایالات متحده مدتهاست که تلاش می کند با تنوع بخشی به واردات نفت از دیگر کشورها وابستگی خود را به نفت عربستان کاهش دهد. در طول یک دهه گذشته واردات نفت ایالات متحده از کانادا دست کم 40 درصد و از مکزیک 37 درصد افزایش یافته است. مضافا بر آن دستیابی ایالات متحده به تکنولوژی استخراج نفت شیل سبب شده است تا این کشور تا اندازه بسیاری از واردات نفت بی نیاز شود. این مساله سبب شده است تا عربستان رفته رفته دیگر آن شریک استراتژیک امریکا در بازار نفت و عرصه بین المللی نباشد. اکنون شاهدیم که به همان میزان که وابستگی امریکا به عربستان کم می شود وابستگی عربستان به ایالات متحده افزایش می یابد. افزایش سرسام آور خرید تسلیحات از این کشور و کاهش نسبی استقلال عمل در سیاست خارجی عربستان سعودی به سود امریکا، از نشانه های این وابستگی و در عین حال کاهش جایگاه عربستان در سیاستگذاری ایالات متحده است. 

پنجم، فراموش نکنیم که در سال 2015 سنای امریکا در گزارش خود تاکید کرد که هیئت حاکمه عربستان سعودی از جمله ترکی فیصل، رئیس اسبق سازمان امنیت این کشور و ملک سلمان، پادشاه فعلی، از حامیان اصلی حملات 11 سپتامبر بودند و در کمک به عوامل آن حادثه دست داشته اند. از آن تاریخ تا کنون امریکایی ها درصدد تغییر سیاست خود در قبال عربستان سعودی برآمدند هر چند که به دلیل نیازهای سیاسی این تغییر سیاست صد درصدی نیست و به نظر نمی رسد که به سطحی برسد – حداقل در دوران ریاست دونالد ترامپ بر کاخ سفید – که  بتوان از آن از شکست اتحاد استراتژیک و دوری همیشگی امریکا از عربستان سعودی یاد کرد. 

تا زمانی که امریکا در خاورمیانه حضور دارد و حفظ شریان اقتصادی نفت جزء سیاست های اصلی آن است، عربستان سعودی جایگاه خود را نزد ایالات متحده خواهد داشت هر چند که این جایگاه تضعیف شده باشد و از حالت برابر، از نگاه بالا به پایینی از جانب امریکا باشد.