در سایه اختلافات ایران و امریکا
چرا میانجیگری‌ها میان ایران و عربستان به نتیجه نمی‌رسد
بنفشه کی‌نوش
دیپلماسی ایرانی: حمله به تاسیسات نفتی سعودی در سپتامبر 2019 بیدارباشی بود تا نشان دهد که آتش ستیز بین عربستان و ایران در صورت حل نشدن می‌تواند به شکلی مهارنشدنی گسترش یابد و امنیت هر دو کشور را به مخاطره اندازد. از آن زمان تلاش‌های بین‌المللی برای میانجیگری بین ریاض و تهران آغاز و همواره شکست خورده است.
اگرچه واسطه‌ها به تهران و ریاض دیکته نمی‌کنند که چه سیاست‌های منطقه‌ای را دنبال کنند اما این واسطه‌ها بازیگران چندان مستقلی هم نیستند. مثلا آمریکا چه‌بسا سال‌ها از دیدار‌های دوجانبه بین ریاض و تهران حمایت و حتی سازمان‌ها و کارشناسان سیاسی آمریکایی این دیدارها را سازمان‌دهی کرده‌اند. اما با توجه به تنش‌های بین دو کشور، آمریکا یا سازمانی که سرمایه آمریکایی دریافت می‌کند نمی‌تواند ناظری بی‌طرف برای روابط ایران – سعودی باشد.
تحرکات تهران در خلیج فارس در سال 2019 نشان می‌دهد که ایران در پی افزایش فشار به عربستان سعودی است اما نه به بهای گزاف شکستن تمام توافق‌ها. اگر قرار است آرامش منطقه‌ای بازگردد ایران باید با دولت ترامپ به دستاوردی برسد. از آنجا که بن‌بست بین آمریکا و ایران به هیچ گشایشی نمی‌رسد، واشنگتن از میانجیگری متحدانی مانند ژاپن و پاکستان برای حل تنش‌های بین ریاض و تهران حمایت می‌کند.
نخست وزیر پاکستان در تلاش برای ایجاد روابط دوستانه با آمریکا، ایران و عربستان و محکم کردن پایگاه قدرتش در اسلام‌آباد تلاش‌های فراوانی در این زمینه انجام داده است. پاکستان به دنبال همکاری با نیروهای مسلح ایران در 560 مایل مرز مشترک و کمک به عربستان برای رهبری ائتلاف نظامی ضدتروریستی در جهان اسلام و دنیای عرب است تا امنیت منطقه‌ای تامین شود. اما با تمام این تلاش‌ها، ایران و پاکستان در خصوص کاهش تنش با آمریکا و عربستان به هیچ توافقی نزدیک نشده‌‌‌اند.
افزایش تنش‌های منطقه‌ای نشان می‌دهد که تلاش‌های پاکستان به جای ایجاد روابط دوستانه بین تهران و پاکستان فقط به کاهش احتمال جنگ بین ریاض و تهران محدود خواهد شد. همچنین، منافع آمریکا می‌تواند در نقش‌های منطقه‌ای ایران و عربستان، پیچیدگی ایجاد کند. مثلا پس از ترور ژنرال سلیمانی توسط آمریکا، روشن بود که عربستان درباره افزایش تنش‌های منطقه‌ای نگران است.
عربستان پیشنهادهای مختلف تهران در زمینه امنیت منطقه‌ای را که در راستای کاهش تنش‌ها ارائه شده، رد کرده چرا که این کشور نخست خواهان دگرش رفتار تهران است. تهران پنهان نمی‌کند که قصد ندارد رفتار منطقه‌ای اش را دگرش دهد. اما طرح صلح هرمز ایران نشان داد که این کشور قصد دارد توان‌افکنی منطقه‌ای‌اش را با تامین امنیت خلیج فارس با همکاری همسایگان عربش همراه کند. به رغم برخی نشانه‌های مثبت از طرف کشورهای کوچک عربی در منطقه، عربستان سعودی و شورای همکاری خلیج فارس نسبت به این طرح نگرانی و ملاحظات جدی نشان دادند. آنها نگران هستند که دادن نقش منطقه‌ای مهمتر به تهران به مداخله ایران در امور داخلی کشورهای عربی بیانجامد.
این اقدامات چندجانبه باید با راه‌حل‌های عملی برای ایجاد مصالحه و سازگاری بین عربستان و ایران در مناطق ستیز عربی – مانند عراق، سوریه و یمن – همراه شود. این هدف بسیار والایی است که رسیدن به آن دشوار است و تندروهای ایران نسبت به هرگونه میانجیگری کشورهای سوم هم‌پیمان ایالات متحده بدبین هستند. تندروها می‌گویند که به نخست وزیر ژاپن نمی‌توان اعتماد کرد چون او به ترامپ بسیار نزدیک است. همین عدم اعتماد باعث شد، ژاپن برای تامین امنیت نفتکش‌هایش در خلیج فارس به جای تکیه بر ایران، عربستان و آمریکا نیروهای دفاعی خودش را به منطقه اعزام کند.
میانجیگری بین عربستان و ایران مستلزم دگرش موازنه قدرت به شیوه‌ای است که رضایت هر دو کشور را به همراه داشته باشد. اگر درگیری و رویارویی تهران و ریاض با منافع آمریکا در مناطق ستیز منطقه‌ای ادامه داشته باشد گزینه‌های آنها برای حل مسائل دوجانبه بسیار محدود خواهد بود و چه‌بسا در مسیر رسیدن به هدف ایجاد ثبات در منطقه کاملا به اختلاف برسند. هر گونه میانجیگری در این شرایط بیهوده است، به ویژه اگر آمریکا یا سازمان‌های آمریکایی یا متحدان ایالات متحده بخواهند نقش این میانجی را ایفا کنند.
منبع: شورای آتلانتیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی
نظر شما :