اقدام سپاه در حمله به پایگاه آمریکا منطبق بر اصل دفاع مشروع

نویسنده: رضا رسالت، کارشناس حقوق بین الملل

دیپلماسی ایرانی: اصل دفاع مشروع یا دفاع از خود، مهمترین استثنا بر قاعده منع تهدید یا توسل به زور مسلحانه پس از تدوین منشور ملل متحد و تاسیس سازمان ملل متحد محسوب می شود. بر این اساس، دولت ها در صورت قرار گرفتن در معرض حمله مسلحانه، حق دارند تا زمانی که شورای امنیت اقدامات لازم را به عمل آورد، با استفاده از قوای نظامی، از خود دفاع کند. این دفاع می تواند فردی یا جمعی باشد، ولی در هر حال باید از حد ضرورت خارج نشود، با فوریت انجام گیرد و تناسب قوای به کار گرفته شده برای دفع حمله رعایت شود.

طبق ماده 51 منشور ملل متحد حق دفاع مشروع به عنوان حق مسلم دولت ها پذیرفته شده است. حق دفاع از خود از چنان بداهتی برخوردار است که مورد اتفاق آحاد بشر و جوامع بین المللی است، لذا منشور در این خصوص دست به نوآوری نزده و در واقع قواعد عرفی حاکم را مدوّن کرده است. در ماده مذکور و هیچ ماده دیگری از منشور تعریفی از دفاع مشروع و حمله مسلحانه به دست داده نشده است. دامنه این حق، شرایط اعمال آن، مفهوم اقدامات لازم و مرجع تشخیص دهنده نیز آشکار نیست و صرفا چنین حقی از جانب دول ملل متحد برای کشوری که در معرض تجاوز قرار گرفته شده به رسمیت شناخته شده است.

حادثه تروریستی بامداد جمعه 13 دی ماه که منجر به شهادت فرمانده ی نیروی قدس سپاه پاسدارن شد نقض حاکمیت ملی عراق و اقدامی تجاوزکارانه علیه یک مقام رسمی نظامی جمهوری اسلامی ایران بود، از این رو می توان گفت وفق ماده 51 منشور ملل متحد عنصر اولیه حق دفاع از خود که همانا تجاوز و نقض حاکمیت است به وقوع پیوسته و حق دفاع مشروع را برای کشورمان ایجاد کرده است.

توسل به دفاع مشروع مطابق ماده 51 منشور در صورت حمله مسلحانه مجاز است. تعریف حمله مسلحانه را می توان با استناد به قطعنامه 3314 مجمع عمومی سازمان ملل که با عنوان تعریف تجاوز در دسامبر 1974 به تصویب رسید، معین کرد. بر اساس این قطعنامه، تهاجم یا حمله نیروهای مسلح یک دولت به نیروهای رسمی زمینی دریایی و یا هوایی دولت دیگر مصداق تجاوز برشمرده شده است، بر این اساس اقدام امریکا در ترور فرمانده نظامی ایران که به دعوت رسمی دولت عراق به این کشور سفر کرده بود، مصداق حمله متجاوزانه بوده و موجبات تحقق دفاع مشروع را برای کشورمان فراهم می کند. البته ایالت متحده امریکا پا را فراتر گذاشته و با توسعه دادن مفهوم حق دفاع مشروع بسیاری از اقدامات تجاوزکارانه خود را تحت این عنوان توجیه می کند. آمریکا در بسیاری از لشکرکشی های خود علاوه بر مشاهده اقدام خصمانه، حتی وجود نیت خصمانه را نیز برای توسل به دفاع مشروع کافی می داند. 

وزیر امور خارجه کشورمان در اظهار نظر خود اقدام سپاه پاسداران در حمله به پایگاه عین الاسد آمریکا را اقدامی در راستای اعمال حق دفاع مشروع و منطبق بر منشور سازمان ملل نامید. این اقدام مولفه ها و شرایط دفاع مشروع را داراست، ضرورت به کارگیری زور که به عنوان اصلی مناقشه ناپذیر پذیرفته شده است را دارا بوده، همچنین رعایت تناسب در پاسخ و هدف قرار دادن همان پایگاهی که پشتیبانی کننده حمله تروریستی بوده را مطمح نظر قرار داده است؛ ضمن اینکه فوریت نیز داشته و در کمتر از یک هفته و بدون تاخیر نامعقول انجام پذیرفته است.