ابتکارعمل «صلح هرمز» جواب می دهد؟

نویسندگان: مهران حقیریان و لوشیانو زاکارا

دیپلماسی ایرانی: از سال 2013 که حسن روحانی رئیس جمهوری ایران شده، این کشور پیشنهاد ایجاد یک اجلاس منطقه ای را بارها و به شکل های متفاوت مطرح کرده است. ایران از دهه 1990 به دنبال یک گفت و گوی فراگیر منطقه ای مشابه سازمان امنیت و همکاری اروپا بوده است. سازمان امنیت و همکاری اروپا به ویژه چارچوب مناسبی برای کشورهای شورای همکاری خلیج فارس فراهم می آورد. می شود برای بهبود روابط میان کشورهای حاشیه خلیج فارس یک نشست در بغداد، مسقط یا کویت ترتیب داد. این نخستین دیدار میان 8 کشور حاشیه خلیج فارس با احتمال پیوستن یمن به مجمع در مراحل بعدی، برای رفع نگرانی های مشترک و تهدیدهای مشترک خواهد بود. روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد 2019 بار دیگر نسخه جدیدی از این پیشنهاد را مطرح کرد و آن را «صلح هرمز» یا «امید» نامید.

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در جلسه ویژه شورای امنیت سازمان ملل به طور خلاصه این پیشنهاد را توضیح داد. طبق این توضیحات، طرح امید مبتنی بر انجام وظیفه همه کشورهای منطقه در کسب اطمینان از صلح، ثبات و رونق و محافظت از منافع اساسی در حفظ ناوبری آزاد و امنیت انرژی به همراه جامعه جهانی است. ایران طرح امید را به عنوان یک برنامه اقدام با هدف آغاز برنامه های مقدماتی برای یک اجلاس «جامعه تنگه هرمز» برای گفت و گو درباره طیف گسترده ای از موضوعات امنیتی و همکاری از جمله در زمینه امنیت انرژی، کنترل تسلیحاتی، اعتماد سازی، ارتباط بین نیروهای نظامی و اتحمالا ایجاد یک منطقه عاری از تسلیحات کشتار جمعی معرفی کرده است. به علاوه، طرح امید به دنبال ایجاد یک کارگروه مشترک درباره موضوعات مختلف در رابطه با اقدامات عملی برای گسترش تدریجی همکاری ها شامل هشدار زودهنگام، پیشگیری و حل مناقشات، مبارزه با قاچاق مواد مخدر و انسان، سرمایه گذاری های مشترک و سرمایه گذاری در زمینه انرژی، ترانزیت و حمل و نقل و همکاری در امنیت سایبری است. به گفته ظریف، تحقق این اهداف تنها با رعایت اصول مشترک همسایگی خوب از قبیل گفت و گو و احترام متقابل به حاکمیت و تمامیت ارضی ممکن می شود.

مهمترین مساله در رابطه با طرح صلح هرمز، تلاش های ایران برای مشارکت و حمایت سازمان ملل متحد و تامین چتر بین المللی لازم و رسیدگی به منافع مشروع جامعه بین المللی است. در طرح امید، جدای از منافع امنیتی جمهوری اسلامی، نگرانی های کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس نیز در نظر گرفته شده است. با این حال، ایران آشکارا اذعان داشته که هدف نهایی این طرح خروج نیروهای آمریکایی از منطقه است؛ اما ایران هنوز در راستای پیشبرد طرح صلح هرمز عقب نشینی فوری نیروهای آمریکایی را خواستار نشده است. در مقابل، عدم پذیرش و عدم شرکت در ائتلاف ها و اتحادها علیه یکدیگر را خواستار شده که یعنی تا زمانی که نیروهای آمریکایی امنیت ایران را تهدید نکنند، همزیستی امکان پذیر خواهد بود. در شرایط کنونی که عربستان سعودی مشارکت بیشتر ایران در سرزمینش را خواستار شده و قطر به شدت به تضمین های امنیتی آمریکا وابسته است و بحرین میزبان فرماندهی مرکزی نیروی دریایی آمریکاست و کویت، عمان و امارات متحده عربی با ایالات متحده روابط نظامی دارند، ایران نمی توانست به طور واقع بینانه انتظار خروج این نیروها از منطقه را داشته باشد.

ایالات متحده در یک پیشنهاد متقابل، ایجاد یک اتحاد بین المللی برای ایمنی و حفاظت از ناوبری دریایی را خواستار شده که تاکنون عربستان سعودی، بحرین، امارات، استرالیا و بریتانیا آمادگی خود برای شرکت در آن را اعلام کرده اند. به علاوه، دولت ترامپ پس از خروج از برجام در ماه مه 2018، برای ایجاد ناتوی عربی در جهت مقابله و مهار ایران تلاش کرده است که البته این طرح به دلیل اختلافات در شورای همکاری خلیج فارس شکست خورد.

همین مساله اختلافات درونی میان کشورهای عربی، حمایت از پیشنهاد ایران درباره امنیت منطقه ای را نیز دشوار میکند. تاریخ نشان داده است که پیشروی در جهت رونق، امنیت و ثبات در منطقه بدون مشارکت ایران ممکن نیست. سرنوشت ابتکارعمل صلح هرمز یا امید به قدم برداشتن ایران در راستای اعتمادسازی با همسایگان عرب خود و همچنین جلب حمایت جامعه بین المللی از جمله ایالات متحده بستگی خواهد داشت. واضح است که بیشتر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس آمادگی ندارند از همکاری های نظامی خود با ایالات متحده حتی در صورت وجود ظرفیت محلی واقعی برای تضمین امنیت و منافع سیاسی خود، صرف نظر کنند. اگرچه بعید است که همه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تحت شرایط فعلی پیشنهاد ایران را تمام و کمال بپذیرند، اما به نظر می رسد زمان آن فرا رسیده است که همه کشورهای منطقه درصدد یافتن یک مسیر مشترک به دور از تنش ها و خصومت های فعلی برآیند.

منبع: شورای آتلانتیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34