در بررسی همگرایی سه جانبه روسیه، چین و ایران

نویسنده: راجسواری پیلای راجاگوپالن

دیپلماسی ایرانی: اگرچه در منطقه آسیا بیشتر تمرکزها بر اتحادهای چندجانبه مربوط به متحدان و شرکای آمریکا معطوف است، اما مناسبات دیگری هم در منطقه وجود دارد. یکی از این مناسبات که لازم است به طور ویژه مورد توجه قرار گیرد، روابط بین چین و روسیه در چند سال گذشته است. دیگری هم به روابط چین، روسیه و ایران مربوط می شود. همانند بسیاری از دیگر مناسبات، این روابط نشان دهنده افزایش ارتباطات موجود میان سه کشور و همگرایی آنها در یک سری تمایلات و تحولات از جمله مخالفت فزاینده با ایالات متحده است که به ویژه در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ افزایش یافته. به نظر می رسد این اتحاد توانایی جذب دیگر کشورها همچون پاکستان را نیز به خود دارد.

این مناسبات در هفته های اخیر با توجه به برنامه سه کشور برای برگزاری اولین رزمایش دریایی مشترک خود در اقیانوس هند، به طور فزاینده مورد توجه قرار گرفته است. خبرگزاری نیمه رسمی فارس به نقل از دریادار حسین خانزادی، فرمانده نیروی دریایی ایران، گزارش داد که که ایران از 27 دسامبر در یک رزمایش سه جانبه تحت عنوان «کمربند امنیتی دریایی» شرکت خواهد کرد. خانزادی همچنین گفت که این رزمایش بخشی از همکاری های گسترده تر ایران و چین است که تولید ناوشکن ها و زیردریایی ها را نیز شامل می شود.

جزئیات مربوط به این مشارکت به طور پراکنده افشا شده است. خانزادی هفته گذشته در مصاحبه با خبرگزاری رسمی ایرنا گفت که این رزمایش دریایی در بخش شمالی اقیانوس هند برگزار می شود، اما آن زمان اشاره ای به تاریخ دقیق برگزاری رزمایش نکرد. گزارش های جداگانه ای هم درباره اینکه تهران و پکن در حال بررسی پیش نویس همکاری بلند مدت نظامی هستند، منتشر شده بود. بعدتر هم سرگئی لاورف، وزیر امور خارجه روسیه، در تایید مشارکت کشورش در رزمایش گفت: «ما، جمهوری خلق چین و ایران در حال آماده سازی برای رزمایش دریایی برای مبارزه با تروریست ها و دزدی دریایی در آن بخش از اقیانوس هند هستیم.»

جدای از آنچه علنا گفته می شود یا نمی شود، مسائل حائز اهمیت ژئوپلیتیک برای این گروه سه عضوی کاملا مشهود است: هر سه رابطه ای نسبتا خصمانه با ایالات متحده دارند و نشان داده اند که تمایل زیادی به اقدامات مشترک و همکاری در حوزه امنیت دارند. خانزادی در میانه اظهاراتش در مصاحبه با خبرگزاری مهر به این واقعیت اشاره کرد که «رزمایش های مشترک بین این چند کشور، چه در زمین چه در دریا و چه در هوا، نشان دهنده گسترش چشمگیر همکاری بین آنهاست.»

اما لازم است که اهمیت استراتژیک چنین رزمایش هایی نیز در چارچوبی گسترده تر درک شود. این منطقه شاهد افزایش فعالیت های نظامی بوده است. ایالات متحده در ماه نوامبر برای محافظت از حمل و نقل در آب های خلیج فارس یک عملیات دریایی در بحرین انجام داد تا از حمل و نقل دریایی در خلیج فارس که اخیرا افزایش تنش ها را شاهد بوده، محافظت کند. ایالات متحده همچنین قصد دارد با مشارکت استرالیا، بحرین، عربستان سعودی و بریتانیا یک برنامه موسوم به «ساختار امنیتی دریایی بین المللی» را در خلیج فارس آغاز و رهبری کند. بازیگران دیگری هم هستند که قصد دارند در این صحنه قدم بگذارند. وزیر دفاع فرانسه در ماه نوامبر از یک ابتکارعمل نظارت دریایی تحت رهبری اروپا خبر داد؛ طرحی که قرار است در آن پایگاه دریایی فرانسه در ابوظبی، امارات متحده عربی، مشغول نظارت بر آب های خلیج فارس خواهد بود.

فعالیت های روسیه، چین و ایران در این زمینه هم قابل توجه است. روسیه ابتکارعمل مختص خود موسوم به «امنیت جمعی در خلیج فارس» را معرفی کرده که از حمایت چین برخوردار است. ایران هم قصد دارد طرح موسوم به «امید/تلاش برای صلح هرمز» را پیش ببرد که به گفته علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، قرار نیست هیچ قدرت خارجی در آن شامل شود و اتحادی مختص کشورهای منطقه است. 

از این منظر، چین، ایران و روسیه از همه انگیزه های احتمالی برای استفاده از رزمایش دریایی سه جانبه برای به نمایش گذاشتن اتحاد فزاینده خود دارند. برای نمونه از دیدگاه ایران، رزمایش دریایی سه جانبه این پیام استراتژیک را ارسال می کند که سه کشور به «نقطه استراتژیک معناداری در روابط خود و در رابطه با منافع مشترک و غیرمشترک یا همان منافع ملی» رسیده اند. چین در انتشار بیانیه رسمی در این زمینه محتاط تر عمل کرده که به گفته تحلیلگران این کشور، دلیلش این است که نمی خواهد به درگیری های خاورمیانه کشیده شود.

در پس زمینه این مناسبات فشرده دریایی توسط ائتلاف های مختلف قدرت، رزمایش دریایی سه جانبه چین و ایران و روسیه با برخی نگرانی ها دنبال خواهد شد. همانطور که پیشتر نیز اشاره شد، این رزمایش در منطقه ای برگزار می شود که اخیرا شاهد افزایش درگیری های نظامی بوده است. جدای از آن، برای کشورهایی مانند هند نگرانی هایی درباره پیوستن دیگر کشورها به ویژه پاکستان به این رزمایش وجود دارد. به هر حال، گردآمدن چین، ایران و روسیه به خودی خود یک تحول مهم استراتژیک به شمار می رود و اضافه شدن کشورهایی مانند پاکستان می تواند به پیچیدگی ها و اهمیت این ائتلاف بیفزاید. صرف نظر از روند پیشروی این رزمایش، می توان انتظار داشت که زین پس این مناسبات سه یا چهار جانبه بیشتر از مشارکت های ایالات متحده و متحدانش مورد توجه قرار بگیرند.

منبع: دیپلمات / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34