کردها، پاشنه آشیل روابط ایران و ترکیه

نویسنده: پینار ترمبلای (Pinar Tremblay)

دیپلماسی ایرانی: در حال حاضر مهمترین موضوع در روابط ترکیه – ایران، یافتن یک زمینه مشترک در سوریه است. هرچند ترکیه دیگر بر خروج بشار اسد از قدرت پافشاری نمی کند، اما تهران هم از حضور ترکیه در شمال سوریه خرسند نیست.

ایران و ترکیه گفت وگوهای بسیاری برای رسیدن به توافق بر سر موضوع کردها داشته اند، با این حال همکاری ها در این زمینه چندان پیشرفتی نداشته است. ایران در موضوع کردها از چند جنبه نگران است: رشد سلفی گری در میان جمعیت کُرد که برخی از آنها در حمله تروریستی به مجلس ایران در سال 2017 دست داشتند؛ درگیری های مرزی متعدد بین گروه های کرد و سپاه پاسداران؛ و خبرهایی از تماس کردهای ایرانی با واشنگتن و نگرانی از دخالت آمریکا در مسائل قومی ایران با روی کار آمدن دونالد ترامپ.

رابطه ایران با کردها هرچه باشد، بر روابط دمشق و آنکارا نیز تاثیر می گذارد. در طول جنگ داخلی سوریه، حزب اتحاد دموکراتیک کردستان (PYD) سوریه و ایران در یک جبهه علیه داعش جنگیدند. اما پس از شکست داعش تهران حالا نگران روابط PYD با ایالات متحده است. اخیرا نیز گفت وگوهایی بین ایران و مخالفان کُرد در اسلو صورت گرفته است. اگر ایران در مسیر سازش با کردها قرار بگیرد، سرکوب کردها توسط ترکیه دشوار خواهد شد.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه می خواهد از سوریه خارج شود و حضور رسمی اسد را نیز بپذیرد. در این راستا اسد باید سرکوب PYD و وابستگانش را در دستور کار خود قرار دهد که ممکن است خاک ترکیه را نشانه بگیرند. آنکارا در حال بررسی این موضوع است که آیا می شود مسئله کردهای سوریه را دوباره به سوریه واگذار کرد یا نه. ایران می تواند در این میان نقشی اساسی ایفا کند. به نظر می رسد با افزایش گسترش روابط سوری- ایرانی و ایجاد یک سامانه بانکی مشترک، آنکارا دیگر امیدی به رقابت با ایران در افزایش نفوذش در سوریه ندارد.

ترکیه هرچند با واشنگتن بر سر تحریم های نفتی ایران اختلاف نظر دارد اما شروع به جایگزینی تامین کنندگان نفتی اش کرده است. حجم تجارت دو جانبه تهران- آنکارا نیز پایین است و از هدف 30 میلیارد دلاری توافق شده در سال 2015، بسیار فاصله دارد.

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، رقابت بر سر افزایش نفوذ در آسیای میانه بالا گرفت. این رقابت خود همواره مانعی بر سر روابط دو جانبه تهران- آنکارا بوده است. ترکیه توانست به مدد اقتصاد پویا و یک مدل دموکراتیک سکولار نفوذش در کشورهای ترک آسیای میانه را افزایش دهد. ایران از نفوذ کمتری برخوردار بود و گاهی اوقات به دلیل تلاش برای وارد کردن اسلام شیعی، روابط پر تنشی را با آذربایجان، ازبکستان، و تاجیکستان تجربه کرد.

هر چند زمینه های مهمی از آسیب پذیری در روابط دو کشور هنوز به قوت خود باقی است، با این حال تهران و آنکارا می توانند همکاری های خود به ویژه در سوریه را نهادینه کنند. هر دو کشور از این می ترسند که دیگری در عوض دنبال کردن فرصت های برد- برد، به دنبال افزایش نفوذ خود باشد. اگر ایران و ترکیه رقابت عمیق و بی اعتمادی را کنار بگذارند، می توانند به همکاری های بلندمدت و پایدار امیدوار باشند.

منبع: المانیتور / تحریریه دیپلماسی ایرانی