ترامپ و روحانی از تمایل به دیدار گفته اند

نویسندگان: کارن دی یانگ و ارین کانینگهام

دیپلماسی ایرانی: دونالد ترامپ و حسن روحانی از تمایل به دیدار و مذاکرات احتمالی برای حل اختلافات شدید کنونی سخن گفتند. این را می توان اولین مرتبه ای دانست که روسای جمهوری ایالات متحده و ایران بر سر یک موضوع با یکدیگر توافق نظر داشتند. ترامپ با نظر امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه که به عنوان میانجی عمل کرده، مبنی بر اینکه دیدار می تواند در هفته های آتی رخ دهد، موافق است. او در کنفرانس خبری مشترک با ماکرون در پایان نشست گروه 7 در شهر بیاریتز در فرانسه گفت: «اگر شرایط خوب پیش برود، به طور قطع با چنین دیداری موافق خواهم بود.» در همین حال، روحانی هم در یک سخنرانی تلویزیونی در ایران گفت که او از مذاکره استقبال می کند. رئیس جمهوری ایران با اشاره به اظهارات ترامپ افزود: «اگر بدانم که حاضر شدن در یک جلسه و دیدار با یک فرد به توسعه کشورم کمک و مشکلات مردم را برطرف می کند، هرگز آن را از دست نخواهم داد. ما باید مذاکره کنیم، باید راه حلی پیدا کنیم و باید مشکل را حل کنیم.»

هیچ تاریخی برای نشست تعیین نشده، اما ترامپ در پاسخ به سوال خبرنگاران برآورد ماکرون درباره برگزاری جلسه ظرف چند هفته را واقع گرایانه خواند. ترامپ و روحانی هر دو قرار است در آخرین هفته ماه سپتامبر در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک شرکت کنند.

ماکرون که چند هفته پیش و پس از انتشار خبرهایی درباره تلاش های او برای برگزاری یک جلسه هدف حملات توئیتری ترامپ قرار گرفته بود، در این باره گفت: «می خواهم بسیار محتاط و متواضع باشم، اما فکر می کنم این اتفاق می تواند به تنش پایان دهد و به یافتن راه حلی مناسب کمک کند.» ترامپ سال گذشته از توافق هسته ای سال 2015 ایران عقب نشینی و تحریم های سخت اقتصادی علیه این کشور اعمال کرد.

ایران در ماه های اخیر در تلاش برای ترغیب سایر امضا کنندگان توافق یعنی فرانسه، آلمان، بریتانیا، روسیه و چین به مقابله با ایالات متحده، از اجرای برخی از مفاد برجام عقب نشینی کرده است. ایران می خواهد به رغم تحریم ایالات متحده که صادرات آن را به شدت کاهش داده، همچنان به فروش نفت ادامه دهد. بسیاری از سرمایه های خارجی وعده داده شده در توافق نیز در پی نگرانی شرکت ها از مواجهه با عواقب نقض تحریم های ایالات متحده، ایران را ترک کردند.

دو طرف به مواجهه نظامی مستقیم نزدیکتر شده اند و ایالات متحده ایران را به خرابکاری در تانکرهای نفتکش در خلیج فارس متهم و ایران هم یک هواپیمای بدون سرنشین ایالات متحده را منهدم و به بستن تنگه هرمز که آبراهه ای مهم و حیاتی در جهان به شمار می رود، تهدید کرده است.

سال گذشته که دولت ترامپ به برگزاری جلسه ای مستقیم با مقامات ایران ابراز تمایل کرد، آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم این کشور، در اظهاراتی شدیدالحن هر گونه گفت و گو با ایالات متحده را منع کرد. اما به گفته کریم سجادپور از کارنگی اهدا برای صلح بین المللی، اکنون ایران بدون یک توافق با ایالات متحده هیچ راهی برای جبران آسیب های اقتصادی ندارد: «ایران در ابتدا تصور می کرد که جهان در برابر ترامپ با آن همراه خواهد شد. وقتی این اتفاق نیفتاد، آنها فکر کردند که بهتر است منتظر بمانند تا ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری نوامبر 2020 شکست بخورد. اما آسیب ناشی از کاهش صادرات نفت که شاهرگ اقتصادی آنهاست آنقدر شدید بوده که تحمل شرایط را برای یک و سال و نیم دیگر دشوار ساخته است و در صورت پیروزی مجدد ترامپ در انتخابات شرایط سخت تر هم خواهد شد.»

موضع گیری های هر دو طرف نشان می دهد که فضای زیادی برای اقدام وجود ندارد. ترامپ روز دوشنبه گفت: «آنچه ما می خواهیم این است که هیچ سلاح هسته ای و هیچ موشک بالستیکی در کار نباشد و مدت زمان توافق هم طولانی تر باشد. این خیلی ساده است. می توانیم در یک زمان کوتاه به نتیجه برسیم.» این در حالی است که ایران بارها اعلام کرده برنامه هسته آن صرفا اهداف غیرنظامی دارد و به دنبال سلاح های هسته ای نیست و ناظران بین المللی هم تعهد ایران به مفاد توافق را تایید کرده اند. ایران همچنین می گوید که موشک های بالستیک آن برای دفاع در برابر دشمنان منطقه ای ضروری است و درباره آن مذاکره نمی کند.

اما این احتمال وجود دارد که شرایط سیاسی موجود مقامات هر دو کشور را به جلو سوق دهد. ترامپ با ورود به مذاکرات با ایران در آستانه انتخابات ریاست جمهوری می تواند ادعا کند که به رغم مخالفت های شرکای آمریکا، شدت عمل او اشتباه نبوده است. ترامپ روحانی را «مذاکره کننده ای بزرگ» توصیف کرده و گفته اگر شرایط خوب و درست پیش بروند، او و دیگران به ایران برای احیای اقتصاد این کشور وام خواهند داد.

روحانی میانه رو که بسیاری از تصمیم گیری ها و خط مشی او توسط رهبر ایران و اصول گرایان تعیین می شود، گفته ایران از دیپلماسی و «قدرت» برای ایستادگی در برابر ایالات متحده و رسیدن به اهداف خود استفاده می کند. او گفت ایران زمانی که به نفعش باشد در برابر دشمنان خود «مقاومت خواهد کرد»، اما ظاهرا در پاسخ به منتقدان داخلی دیپلماسی گفت که هر دو رویکرد ضروری هستند: «آنهایی که فکر می کنند فقط یکی از این ابزارها کافی است، در اشتباه هستند. ایران برای ایستادگی در برابر ایالات متحده باید از قدرت های نظامی، امنیتی، فرهنگی و سیاسی خود استفاده کند. آنچه مهم است، منافع ملی است.»

این گشایش احتمالا پس از آن حاصل شد که محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، به دعوت ماکرون یک سفر غیرمنتظره به بیاریتز داشت. ماکرون در این باره گفت: «پیام های زیادی منتقل و کارهای زیادی بین وزرای ما انجام شده است که زمینه را برای این بحث ها و توافق ایجاد کرده اند.» کارشناسان می گویند که ظریف و روحانی اگر تاییدیه آیت الله خامنه ای را نداشتند، هرگز اقدامی نمی کردند.

مخالفان سرسخت دولت روحانی سفر ظریف به اجلاس گروه 7 در بیاریتز را نشانه ضعف و سادگی خواندند. روزنامه فوق محافظه کار کیهان روز دوشنبه نوشت که جلسات وزیر خارجه برای «فریب» ایران برنامه ریزی شده بودند و رهبران فرانسه و ایالات متحده نهایتا به دنبال کنترل برنامه موشکی و حضور منطقه ای ایران هستند.

آرین طباطبایی، یک تحلیلگر ایرانی در اندیشکده غیرانتفاعی «رند کورپ» گفت: «روحانی در مسیر حرفه ای خود در جایی قرار دارد که فاصله گرفتن از محدودیت ها حقیقتا آسیبی به او نمی رساند. دوره دوم ریاست جمهوری او در حال اتمام است و طبق قانون اساسی ایران، او نمی تواند برای دوره بعدی در انتخابات شرکت کند. این احتمال زیاد است که شاهد نوعی گفت و گو باشیم، اما به طور قطع مساله اصلی دست کم از دیدگاه ایران به دیدار مربوط نمی شود. آنچه که نهایتا برای آنها اهمیت دارد تسهیل تحریم هاست.»

منبع: واشنگتن پست / مترجم: طلا تسلیمی