استراتژی ایران جواب می دهد (بخش اول)

نویسنده: ریوا گوژُن

دیپلماسی ایرانی: درگیری ها بین ایران و ایالات متحده در سه ماه گذشته از کمپین «اعمال فشار حداکثری» واشنگتن به اقدامات تحریک آمیز تهران در خواندن بلوف کاخ سفید و کشیده شدن منطقه به آستانه جنگ و پس از آن هم به گشایش دیپلماتیک به کوشش فرانسه کشیده شد.

تهران تحریم های شدیدالحن، اما بی نظم واشنگتن را تحمل کرده و به ترامپ نشان داده که بدون تسهیل تحریم ها هیچ برنامه ای برای سر خم کردن در برابر خواسته های او ندارد. اکنون سوال این است که با چشم انداز مذاکرات احتمالی، کاخ سفید به تکیه کردن بر تحریم ها ادامه خواهد داد یا تصمیم می گیرد کمپین اعمال فشار حداکثری را برای دستیابی به خواسته هایش تشدید کند. البته جای شکی نیست که گزینه دوم دو دشمن دیرینه را درگیر بن بست در روابط می کند و احتمالا سبب خواهد شد که جمهوری اسلامی با امید به یافتن تسکینی برای مشکلات اقتصادی خود درصدد تشدید تنش ها برآید.

تابستانی که به تشدید تنش ها گذشت

کاخ سفید به اشتباه تصور کرد که با کمپین اعمال فشار حداکثری می تواند تهران را به عمل به خواسته های خود وا دارد و به توافقی دقیق تر و جامع تر از برجام چه در رابطه با برنامه هسته ای و چه در رابطه با فعالیت های منطقه ای ایران برسد. ایران قطعا متحمل رنج اقتصادی شدیدی شده است: افزایش تورم به حدود 50 درصد رسیده، سرمایه گذاری خارجی عمدتا متوقف شده و صادرات نفت کشور کاهش یافته است. با این حال، دولت ایران تحت فشار اقتصادی فرونپاشیده و بانک مرکزی این کشور در ماه های اخیر موفق شده نرخ ارز را تثبیت کند و جریمه های سنگینی هم برای تاجران ارز و تجارت ها در نظر گرفته تا از افزایش قیمت ها و بروز ناآرامی در کشور جلوگیری کند.

به نظر می رسد که دولت ایران در سه ماه گذشته علاوه بر تحت کنترل در آوردن بحران اقتصادی داخلی، موفق شده است اعصاب ترامپ را نیز بر هم بریزد. ایران 20 ژوئن یک هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی را منهدم کرد. در همان روز ترامپ در توئیتی از عقب نشینی از تصمیم خود مبنی بر حمله به اهدافی در ایران در تلافی انهدام پهپاد خود خبر داد و اخیرا نیویورک تایمز فاش کرده که ترامپ به جای این حمله، دستور حمله سایبری آمریکا به شبکه رایانه ای مورد استفاده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را داده است. کمتر از یک ماه بعد از این تحولات نیز ایران در تلافی توقیف نفتکش خود در جبل الطارق به دست نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا، یک نفتکش با پرچم این کشور را در خلیج فارس توقیف کرد و اگرچه بریتانیایی ها باوجود مخالفت های آمریکا نفتکش ایران را آزاد کردند، اما نفتکش بریتانیایی هنوز در خلیج فارس در توقیف است.

ایران همچنین سه ماه گذشته را مشغول بازسازی اهرم فشار خود در مذاکرات بر سر برنامه هسته ای بوده است. تهران در ماه مه اعلام کرد که هر 60 روز از یک سری تعهدات خود تحت توافق هسته ای (برجام)عقب نشینی خواهد کرد و تنها در شرایطی مجددا به عمل به تعهدات خود باز می گردد که اروپایی ها آسیب تحریم های آمریکا را جبران کنند. ایران در ماه مه اعلام کرد که ذخایر اورانیوم غنی شده و آب سنگین را افزایش خواهد داد و 2 ماه بعد هم از برنامه خود برای غنی سازی 4.5 درصدی خبر داد. ایران در ماه سپتامبر اعلام کرد که محدودیت در زمینه تحقیقات و توسعه در برنامه هسته ای را نادیده می گیرد. گام بعدی در 5 نوامبر مشخص خواهد شد و پیش بینی می شود که ایران سانتریفوژهای پیشرفته خود را مورد استفاده و سطح غنی سازی را به 20 درصد افزایش دهد یا رآکتور آب سنگین اراک را به طراحی اولیه بازگرداند. معافیت از تحریم های ایالات متحده در زمینه برنامه های هسته ای در پایان ماه اکتبر منقضی می شود و اگر ایالات متحده آنها را تجدید نکند، شرکت چینی که در حال طراحی مجدد تاسیسات اراک بود، یا با تحریم های آمریکا مواجه می شود یا پروژه را به کلی رها می کند.

استراتژی ایران در زمینه تشدید تنش در تابستان نهایتا نتیجه داد. اول اینکه ایران نشان داد می تواند یک تهدید نظامی جدی در تنگه هرمز باشد. دوم اینکه تمایلات ترامپ به خودداری از درگیری ایالات متحده در یک جنگ دیگر در خاورمیانه را افشا کرد. سوم اینکه تهران توانست از نزدیک شدن رویکرد قدرت های اروپایی به استراتژی تحریمی آمریکا جلوگیری کند و با تهدید یکی از شلوغ ترین خطوط حمل و نقل دریایی در جهان الیزه را به پیشبرد دیپلماسی سراسیمه و دعوت غیرمنتظره از محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، برای سفر به فرانسه در حاشیه نشست گروه 7 وا دارد و تخصیص خط اعتباری 15 میلیارد دلاری به ایران با پشتوانه نفت را پیشنهاد دهد. چهارم اینکه شکاف فزاینده میان حامیان ترامپ در حاشیه خلیج فارس را که از وقوع جنگ در منطقه به شدت آسیب می بینند، افشا کرده است. این مساله به ویژه درباره امارات متحده عربی صدق می کند که از اواخر ماه جولای بی سر و صدا مشغول مذاکرات امنیتی و دیپلماتیک با ایران شده و حضور نظامی خود را در یمن کاهش داده است. 

و پنجم اینکه تلاش های ایالات متحده برای تشکیل ائتلاف دریایی در راستای مواجهه با تهدید ایران برای نفتکش ها در خلیج فارس هزینه دیپلماتیک سیاست های یک جانبه کاخ سفید در قبال تهران را به نمایش گذاشت؛ تنها استرالیا، بحرین و بریتانیا به ماموریت تحت رهبری ایالات متحده پیوسته اند. طبق برخی گزارش ها، ژاپن اعلام کرده که نیروهای گشتی خود را در جریان یک ماموریت مبارزه با دزدی دریایی در تنگه باب المندب بین یمن و جیبوتی اعزام خواهد کرد. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: استرتفور / مترجم: طلا تسلیمی