عقب نشینی ایران از تعهدات برجام چه معنایی دارد؟

دیپلماسی ایرانی: ایران اعلام کرده که یک قدم دیگر در عقب نشینی از تعهدات هسته ای خود بر خواهد داشت. قدم اول این بود که سطح ذخایر اورانیوم با غنای پایین را به بیش از سطح تعیین شده در برجام افزایش دهد. قدم دوم این است که محدودیت سطح غنی سازی را نادیده بگیرد. میشل مارتین، میزبان «ان پی آر» درباره جزئیات این مساله با علی واعظ، تحلیلگر گروه بین المللی بحران درباره ایران، و سید حسین موسویان، مذاکره کننده پیشین هسته ای ایران، گفت و گو کرده است که متن آن را در ادامه می خوانید.

میشل مارتین: برنامه امروز را با خبرها درباره ایران آغاز می کنیم. دولت ایران اعلام کرده که یک محدودیت دیگر در ارتباط با غنی سازی اورانیوم را نادیده می گیرد. این محدودیت با هدف جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته ای در توافق سال 2015 گنجانده شده بود. ایران این اقدامات را پس از چندین ماه تنش های فزاینده با ایالات متحده در پیش گرفته است. دولت ترامپ سال گذشته ایالات متحده را از توافق خارج و تحریم هایی که وعده لغو آنها را داده بود، مجدد اعمال کرد. آژانس بین المللی انرژی اتمی برای روز چهارشنبه برگزاری یک جلسه اضطراری را خواستار شده است. این می تواند یک نقطه عطف مهم باشد. از این رو، می خواهیم درباره این گفت و گو کنیم که چطور به اینجا رسیدیم، این شرایط چه معنایی دارد و بعدا چه رخ خواهد داد. برای این کار از علی واعظ خواسته ایم که به ما بپیوندد که تحلیلگر گروه بین المللی بحران درباره ایران است. همچنین با سید حسین موسویان گفت و گو می کنیم که مذاکره کننده پیشین هسته ای ایران است و در حال حاضر هم به عنوان کارشناس امنیت خاورمیانه و سیاست هسته ای در برنامه علمی و امنیت جهانی در دانشگاه پرینستون فعالیت می کند.

سوال اول این است که اقدام ایران در اعلام برنامه اش برای نادیده گرفتن این دومین محدودیت چه اهمیتی دارد؟

واعظ: این یک اقدام نسبتا ساده است. قرار نیست ایران را چندان به اورانیم سطح تسلیحاتی و قابلیت تولید تسلیحات هسته ای نزدیک کند. اما یک پیام بسیار مهم دارد. اساسا پیام آن این است که ایرانی ها می خواهند هزینه های سیاست اعمال فشار حداکثری ایالات متحده از طریق تحریم ها که اقتصاد ایران را زمین زده است، بالا ببرند. این اقدام همچنین با هدف ترغیب طرفین باقی مانده در توافق یعنی اروپایی ها، روس ها و چینی هاست که قدم پیش بگذارند و برای نجات اقتصاد ایران تلاش کنند.

مارتین: این اقدام چطور فشارها بر ایالات متحده را افزایش می دهد؟ چون دولت ترامپ چنین برداشتی از آن نداشته است.

واعظ: باید به یاد داشت که این بحران به دلیل فعالیت های هسته ای ایران آغاز شده است. بنابراین، اگر ایران آن فعالیت ها را از سر بگیرد و در جهتی حرکت کند که نهایتا امکان دستیابی آن به سلاح های هسته ای وجود داشته باشد، آنگاه این مساله یک نگرانی بزرگ برای جامعه بین المللی و نه فقط ایالات متحده، خواهد بود.

مارتین: شرایط در تهران چطور است؟

موسویان: از دیدگاه ایران توافق «باخت-باخت» است چرا که آمریکایی ها پاداش همکاری های ایران در بیش از 2 سال گذشته را با اعمال تحریم های بیشتر داده اند. باور من این است که ایران نه برای نابود کردن توافق، بلکه برای بازگرداندن ایالات متحده به آن، از عمل به تعهداتش طبق برجام فاصله گرفته است.

مارتین: همانطور که گفتیم آژانس بین المللی انرژی اتمی درخواست برگزاری یک نشست فوریتی را مطرح کرده است. فکر می کنید در این نشست چه اتفاقی رخ دهد؟ ایران در آن شرکت خواهد کرد؟ 

موسویان: مطمئن هستم ایران حضور خواهد داشت و برای دیگر اعضای توافق توضیح خواهد داد که تنها امضا کننده برجام بوده که به طور کامل به تعهداتش عمل می کرده است. اروپایی ها در عمل به توافق شکست خوردند. آمریکایی ها توافق را نقض کردند. حتی چینی ها و روس ها هم به طور کامل به تعهدات خود پایبند نیستند. تنها ایران بود که توافق را به طور کامل و صحیح اجرا کرد. و ایرانی ها خواهند گفت نمی توانند که برای همیشه به طور یک جانبه توافق را اجرا کنند و در ازای آن با تحریم ها و فشارها مواجه شوند.

مارتین: رئیس جمهوری ترامپ گفته است می خواهد با ایران صحبت کند. اما همچنین گفته که می خواهد ایران دست از آنچه او رفتار بی ثبات کننده در خاورمیانه می خواند، دست بر دارد. و او معتقد است که ایران تنها به این نوع اعمال فشار حداکثری پاسخ می دهد. نظر شما چیست؟

واعظ: فکر می کنم که این مساله اساسا به دلیل درک اشتباهی از فرهنگ و ذهن ایرانی است. ایرانی ها هرگز وقتی یک اسلحه روی سر آنها گذاشته شده، مذاکره نخواهند کرد. در حقیقت، اگر به آخرین تجربه مذاکرات موفقیت آمیز با ایرانی ها در دولت اوباما توجه کنید، می بینید که جدای از اعمال فشار دو پیش شرط دیگر هم وجود داشته است. اولی این بود که رئیس جمهوری اوباما تغییر نظام را از گزینه های روی میز حذف کرد. و دوم این که به عقب نشینی از درخواست های زیاده خواهانه دوران بوش مبنی بر اینکه ایران هیچگونه حقی برای غنی سازی نداشته باشد، او نخستین امتیاز را قائل شد. از این رو، فکر می کنم اگر رئیس جمهوری ترامپ درباره مذاکرات با ایرانی ها جدی است، باید از رویکرد حداکثری کنار بکشد و گروهی را روی کار آورد که به دنبال یک توافق سودمند برای هر دو طرف باشند.

مارتین: آیا شما یا دولت ایران امیدی به اینکه دولت ترامپ از رویکرد خود عقب نشینی کند، دارید؟ هیچ نشانه ای از چنین اتفاقی مشهود نیست. در چنین شرایطی قدم بعدی چه خواهد بود؟

موسویان: تا جایی که از جو موجود در تهران مشهود است، هیچ امیدی به دولت ترامپ و به ویژه به تصمیم گیرندگانی همچون جان بولتون و مایک پومپئو ندارند. آنها بر این باورند که مشاور امنیت ملی، وزیر امور خارجه، محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، و بی بی نتانیاهو کاملا متحد شده اند تا به رغم حسن نیت ایران در شفافیت حداکثری در زمینه هسته ای، با این کشور وارد جنگ شوند. به این دلیل است که امید خود را از دست داده و درصدد عقب نشینی تدریجی از توافق برآمده اند.

مارتین: هیچ مسیری در حل این مساله می بینید؟ آقای واعظ شما پیشتر در نوشته های خود درباره این مساله ابراز نگرانی کرده اید که شرایط برای یک درگیری غیرقابل پیش بینی مهیاست. 

واعظ: فکر می کنم یک راه وجود دارد. آنچه در کوتاه مدت امکان پذیر است یک توقف است؛ اینکه دو طرف این چرخه ایجاد تنش را که نهایتا به مواجهه نظامی می انجامد، متوقف کنند. و شاید این مساله از طریق میانجی گری ممکن باشد. اکنون می دانیم که رئیس جمهوری ماکرون در فرانسه تلاش ها برای تسهیل مذاکرات بین ایران و ایالات متحده را آغاز کرده است. این تلاش ها زمانی نتیجه خواهند داد که ایالات متحده یک فضای تنفس اقتصادی برای ایران در نظر بگیرد و برخی تحریم ها را در ازای تعهد دوباره ایران به برجام، تسهیل کند. شاید حتی بتوان به اقدامات در جبهه های دیگر، برای نمونه کمک به حل و فصل درگیری در یمن، فکر کرد. چنین مسائلی مسیر را برای مذاکرات بیشتر هموار می کنند.

منبع: ان پی آر / مترجم: طلا تسلیمی