تلاش پمپئو برای حضور در تهران با پیشنهاد مصاحبه با تلویزیون ایران

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – به دنبال سفر محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان به نیویورک، مایک پمپئو همتای آمریکایی وی روز دوشنبه در مصاحبه تلفنی با روزنامه واشنگتن پست از پذیرش هرگونه پیشنهاد برای مصاحبه با تلویزیون ایران خبر داد. دیپلماسی ایرانی برای بررسی دلایل این مواضع عجیب وزیر امور خارجه آمریکا و امکان تحقق آن، گفت وگویی را با امیرعلی ابوالفتح، کارشناس و پژوهشگر مسائل آمریکا ترتیب داده است که در ادامه از نظر می گذرانید:

دیروز دوشنبه مایک پمپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده در مصاحبه تلفنی با روزنامه واشنگتن پست از اعلام آمادگی خود برای مصاحبه و گفت وگو با تلویزیون رسمی کشورمان در صورت درخواست صدا و سیمای ایران خبر داد. اساساً با توجه به اینکه سران و مقامات جمهوری اسلامی ایران از روسای جمهور گرفته تا وزرای امور خارجه، یکی از ابزارهای مهم تقابل با ایالات متحده آمریکا را در حوزه دیپلماسی عمومی، گفت و گو و مصاحبه با شبکه های رادیویی و تلویزیونی و روزنامه های آمریکایی تعریف کرده است، آیا این مواضع پمپئو با هدف تحت الشعاع قرار دادن تلاش های ایران در حوزه دیپلماسی عمومی در آمریکا مطرح شده است؟ 

من نمی توانم در خصوص نیات و اهداف مواضع مایک پمپئو اظهار نظر کنم. اما یقینا آن چیزی که اکنون مشهود است به این واقعیت باز می‌گردد که این سخنان دیروز مایک پمپئو مواضع انفعالی است. چرا که این سخنان از این نشان دارد تلاش‌های دستگاه دیپلماسی و شخص محمد جواد ظریف در حوزه دیپلماسی عمومی، ذیل گفت و گو با رسانه های آمریکایی موثر و کارساز بوده است. در این راستا اکنون بسیاری از رسانه‌های این کشور به دنبال گفت‌وگو با وزیر امور خارجه ایران هستند، چون سخنان وی از طرف جامعه و افکار عمومی شنیده می شود و بازتاب گسترده ای پیدا می کند، آن هم در شرایط حساس کنونی که رقابت تهران – واشنگتن هر لحظه در حال اوج گیری است و استفاده از هر ابزاری برای به شکست کشاندن طرف مقابل بسیار حائز اهمیت است. به خصوص که ایران اکنون از ظرفیت رسانه های آمریکایی و با هزینه خود این کشور علیه اقدامات و تصمیات کاخ سفید دست به انتقادات گسترده و پررنگی زده که تا حدودی هم باعث تنویر افکار عمومی شده است. از این رو مایک پمپئو برای تقابل با این شرایط و تحت الشعاع قرار دادن این موفقیت های تهران در حوزه دیپلماسی عمومی در مواضع دیروز خود دست به یک مقابله به مثل زده است. البته در شرایط کنونی اساسا این مسئله را نمی‌توان چندان جدی تلقی کرد. چراکه هنوز ماهیت و نوع مصاحبه مد نظر پمپئو مشخص نیست. آیا مانند محمدجواد ظریف که در نیویورک دست به گفت وگو و مصاحبه می زند، سعی دارد با حضور در ایران این مصاحبه صورت بگیرد و یا این که هیاتی رسانه ای از ایران به آمریکا سفر کند. فارغ از اینکه رسانه های ایران و صدا و سیما چه واکنشی به این مواضع ما داشته باشند به نظر من وزیر امور خارجه سعی دارد با حضور در ایران یک نمایش سیاسی دیپلماتیک در جهان به راه بیندازد. از طرف دیگر اساسا مسئله مصاحبه ها و دیپلماسی عمومی محمد جواد ظریف در آمریکا صرفا به دلیل حضور وی در سازمان ملل است اگر مقرر این سازمان در کشور دیگری بود یقیناً وزیر امور خارجه دلیلی برای حضور در آمریکا نداشت اما از مجموعه شرایط سبب شده است که رئیس دستگاه دیپلماسی با استفاده از ظرفیت های رسانه ای خود آمریکا علیه آمریکا دست به اقدام جدی و گسترده بزند.
فارغ از اینکه رسانه های ایران و صدا و سیما چه واکنشی به این مواضع ما داشته باشند، به نظر من وزیر امور خارجه آمریکا سعی دارد با حضور در ایران یک نمایش سیاسی دیپلماتیک در جهان به راه اندازد. از طرف دیگر اساسا مسئله مصاحبه ها و دیپلماسی عمومی محمد جواد ظریف در آمریکا صرفا به دلیل حضور وی در سازمان ملل است. اگر مقرر این سازمان در کشور دیگری بود، یقیناً وزیر امور خارجه دلیلی برای حضور در آمریکا نداشت. اما مجموعه شرایط سبب شده است که رئیس دستگاه دیپلماسی با استفاده از ظرفیت های رسانه ای خود آمریکا علیه ایالات متحده دست به اقدام جدی و گسترده بزند.

یعنی شما معتقدید که مسئله مدنظر پمپئو، نه ماهیت و نفس مصاحبه بلکه مکان گفت وگو است؟

بله. من بر این عقیده هستم که وزیر امور خارجه امریکا بیش از آنکه به خود نفس مصاحبه اهمیت دهد، سعی دارد تاکید جدی بر مکان گفت وگو داشته باشد و مشابه تلاش های ظریف در نیویورک، او هم با سفر به تهران و استفاده از ظرفیت رسانه ای ایران، فتح باب جدیدی برای رفت و آمد به کشورمان شکل دهد. در این صورت شرایط بسیار متفاوت خواهد بود. اما فارغ از اینکه برای انجام این مصاحبه مد نظر ایالات متحده آمریکا باید شرایط و بسترهای بسیار زیادی فراهم شود تا چنین سفری روی دهد، از نگاه من چندان ایرادی ندارد که هیاتی رسانه‌ای خبره و آشنا به مسائل آمریکا با سفر به آمریکا وزیر امور خارجه این کشور را به چالش بکشد تا از یک سو اهداف و مقاصد پشت مواضع مایک پمپئو ناکام بماند و هم این که جریان سازی رسانه ای علیه اقدامات آمریکا البته با زبان خود آمریکایی ها شکل بگیرد که یقینا تاثیر آن چند برابر است. 

در راستای نکته شما علی مطهری، نماینده مجلس شورای اسلامی و نماینده سابق قوه مقننه در شورای نظارت بر صداوسیما معتقد است پیشنهاد پمپئو برای گفت وگو با تلویزیون ایران یک فرصت است، اما باید مصاحبه کننده کسی باشد که او را به چالش بکشد. آیا پذیرش این خواسته قرار گرفتن در مسیر و ریل گذری کاخ سفید نیست، به خصوص که شما هم عنوان داشتید اکنون برای پمیئو مسئله مکان مصاحبه از اهمیت بیشتر برخودار است؟

نه، لزوما گفت وگو ومصاحبه تلویزیونی با پمپئو قرار گرفتن در زمین آمریکا نیست. چون اگرچه ساختار رسانه‌ای ایران به شدت متفاوت از ایالات متحده آمریکاست، اما من معتقدم که ظرفیت رسانه ای ایران آن قدر بالاست که بتواند به راحتی وزیر امور خارجه آمریکا را به چالش بکشد. لذا بر این باورم اتفاقا اجابت این خواست مایک پمپئو به جای این که ایران را در مسیر مد نظر کاخ سفید و ریل‌گذاری آمریکا بگذارد، می تواند برگ برنده برای تهران باشد. یعنی ما با اعزام هیات رسانه ای حرفه ای، اقدامات، تصمیمات و جنگ و ترویسم اقتصادی که ایالات متحده آمریکا در ۱۴ ماه گذشته ضد جمهوری اسلامی ایران به راه انداخته است را به روشنی تبیین کنیم. اگرچه امکان دارد مایک پمپئو در این مصاحبه احتمالی، مواضعی را علیه شخصیت ها و مقامات ایرانی مطرح کند. اما در یک هوشمندی می‌توان از این درخواست یک فرصت بسیار بزرگ برای برتری ایران را شکل داد.

البته در کنار این مواضع، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده امریکا نسبت به پیشنهاد حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران که گفت در صورتی که امریکا تحریم ها را لغو کند، تهران حاضر است با آمریکا در هر جا و هر زمان مذاکره کند، با سردی برخورد و نسبت به آن ابراز تردید کرد. هر چند که با یک جریان سازی رسانه ای سعی شد این مواضع را نتیجه افزایش فشارهای آمریکا و آمادگی تهران برای مذاکره با ایالات متحده جلوه دهند. اما این وارونه کردن واقعیات از جانب کاخ سفید با چه هدفی صورت می گیرد؟

ایالات متحده در آستانه انتخابات ریاست جمهوری از هر فرصتی برای مذاکره با آن استفاده خواهد کرد تا برگ برنده ای داشته باشد. البته این مواضع اخیر رئیس جمهور ایران سخنان چندان جدی نیست و در طول ۱۴ ماه گذشته، نه تنها آقای روحانی، بلکه اکثر سران و مقامات ایرانی پیش شرط هرگونه مذاکره با آمریکا را بازگشت واشنگتن به برجام، لغو تحریم ها و حتی پرداخت خسارت های ناشی از فشارهای آمریکا در این مدت دانسته اند. اما کاخ سفید سعی داشت با حذف بخش اول سخنان رئیس جمهور و تاکید بر بخش دوم آن را یک موفقیت در سایه اعمال تحریم‌ها برای خود جلوه دهد تا بتواند از آن یک برگ برنده ای برای انتخابات پیش رو بسازد. 

ولی آیا سخنان رئیس جمهوری نشان از تغییر مواضع تهران دارد؟

به هیچ وجه. من اشاره کردم این سخنان از قبل هم مطرح بوده است. البته آقای روحانی با غلظت و شفافیت بیشتری آن را عنوان کرد. البته مذاکرات مدنظر جمهوری اسلامی ایران، گفت و گو در چارچوب توافق هسته‌ای است، نه چیزی بیش از آن. چنانکه در یک سال ابتدایی ریاست جمهوری دونالد ترامپ و تا قبل از خروج آمریکا از برجام این گفت و گو ها میان ایران با آمریکا، ذیل نشست کمیسیون برجام شکل گرفت و آقای ظریف دیدارهایی هم با رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه سابق ایالات متحده آمریکا داشت. اما به نظر من رویکرد دولت آمریکا در طول این سال ها این بوده است که اساساً بدون برداشته شدن تحریم ها در خصوص هر کشوری از جمله ایران، تهران را پای میز مذاکره بکشاند. اگر در طول مذاکرات منافع و خواسته های کاخ سفید اجابت و پس از راستی‌آزمایی صحت این ادعاها تایید شد آنگاه نه رئیس جمهور آمریکا که کنگره ایالات متحده دست به برداشته شدن تحریم های خود خواهد زد. پس این پروسه چندان ساده نیست. پس یقینا ایالات متحده آمریکا چه قبل از مذاکره و حتی بعد از آن هم تحریم های خود را علیه ایران بر نخواهد داشت. نمونه بارز آن پرونده کره شمالی است. پس تمامی وعده های دونالد ترامپ و مایک پمپئو در خصوص تحریم‌ها، نه "لغو" آن، بلکه "تعلیق" آن است. چرا که اساساً لغو تحریم‌ها در حدود اختیارات کنگره است.

پس با این تفاسیر این سوال مهم پیش می آید که حتی اگر بر فرض محال ایالات متحده آمریکا حاضر به بازگشت به توافق هسته ای و تعلیق تحریم ها شود اساساً بستری برای مذاکره میان تهران و واشنگتن شکل خواهد گرفت. چرا که به نظر می‌رسد شدت اختلافات به قدری زیاد است که حتی در صورت این اقدامات کاخ سفید نمی‌توان به مذاکره ایالات متحده آمریکا و ایران امیدوار بود؟

پاسخ به این سوال سخت و پیچیده شما قدری دشوار است. چرا که نیاز به بررسی پارامترهای متعددی دارد. اما در کل معتقدم اگر در گذر زمان فشارها و تحریم های ایالات متحده آمریکا که تقریبا بی سابقه ترین ساختار تحریمی علیه یک کشور از جانب ایالات متحده آمریکا بوده است، ضربه و لطمات جدی به ساختار اقتصادی ایران وارد نکند و در نهایت باعث ورشکستگی؛ فروپاشی و نابودی معیشت مردم نشود و از آن سو هم گریز هسته ای کاهش یابد می توان امیدوار بود که بسترهای مذاکره شکل بگیرد. چون در این صورت نوعی توازن میان نگرانی های جمهوری اسلامی ایران، نگرانی های کشورهای اروپایی، روسیه، چین و در نهایت آمریکا به وجود خواهد آمد که امکان رسیدن به توافق را  ذیل همان توافق هسته ای پیشین یا متمم برجام و یا برجام جدید فراهم می کند.