دولت می خواهد مشکلات به جایی برسد که نظام حاضر به مذاکره شود

گفت وگو از عبدالرحمن فتح الهی؛ عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – اگر چه محور تحریم های ثانویه به صفر رساندن فروش نفت ایران است، اما بسیاری معتقدند مساله دور زدن تحریم ها می تواند راهی برای فروش نفت ایران به وجود آورد. برخی هم بر این باورند که روش فروش نفت می تواند مفسده های فراوانی را برای اقتصاد کشور به وجود آورد. دیپلماسی ایرانی بررسی این مساله را در گفت وگو با محمدصادق کوشکی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل سیاسی و بین المللی پی گرفته است که در ادامه می خوانید:

با توجه به این که محور و کانون تحریم های ثانویه بر مساله فروش نفت ایران تمرکز دارد، برخی معتقدند برای تقابل با این تحریم ها مانند دولت نهم و دهم باید آنها را دور زد، اما با مشخص شدن برخی از اشخاص و مبادی این اقدام در دورن زدن تحریم ها در دولت روحانی عملا عملیاتی شدن آن با اما و اگرهای جدی روبه رو است، ضمن این که مخالفان دور زدن تحریم ها نیز این اقدام را بستر به وجود آمدن زنجانی ها و خاوری های دیگر می دانند. ارزیابی شما در این خصوص چیست؟

مهمترین راهکار در وضعیت کنونی اقتصادی تنها و تنها حمایت از تولید داخلی است. راهکاری که یک بازی چند سر برد برای کشور دارد. هم می تواند بستر مناسب تقابل با تحریم های آمریکا را فراهم کند، هم مشکلاتی مانند بیکاری را حل می کند و هم وابستگی کشور را به نفت کاهش می دهد که در این صورت دیگر دست ایران زیر ساتور نفت نخواهد بود که آمریکا یا هر کشور دیگری بخواهد ما را از طریق آن تحریم بکند یا نکند، که حالا ما بخواهیم برای تقابل با آن تحریم های نفتی دور زدن یا نزدنش را به بحث بگذاریم. کمک به صاحبان صنایع و ارزآوران داخلی و رفع موانع از پیش پای این افراد جدی ترین راه برای تقابل با فشار آمریکا است. اگر حمایت دولتی از این قشر صورت بگیرد اقدامی مهمتر از دور زدن تحریم های نفتی صورت گرفته است. البته جنس حمایت دولت از این قشر همان عدم دخالت و سنگ اندازی در سر راه این افراد است. دولت هر روز دست و پای این افراد را با مقررات نبندد. مقررات صادرات را دستخوش تغییر و تحول نکند تا با ثبات بیشتر در این بازار تولید کنندگان به ارزآوری همت جدی تری بگمارند. پس همین که دولت پایش را از مقوله تولید بیرون آورد به همه ما لطف کرده است. این تولیدات از تولیدات صنعتی گرفته تا تولیدات کشاورزی و حتی مساله تروریسم را می تواند شامل شود. توریست هایی که مقررات ایران را به خوبی درک کرده و به آن احترام می گذارند مانند توریست های فرهنگی، تاریخی، طبیعت گرد و یا ژئوتوریست هایی که مساله بررسی و مطالعه بر جغرافیای ایران را در دستورکار دارند، می تواند باعث ارزآوری جدی برای کشور شود. یقینا این راهکار بهترین شیوه برای درمان اقتصاد بیمار دولتی و تقابل با تحریم ها است. ما کافی است که بدانیم برای بازار 35 میلیون نفری افغانستان حجم مبادلاتی کمتر از دو میلیارد دلار داریم. این نشان از ناکافی بودن تلاش های ما در این حوزه دارد.  وقتی ما در تامین نیازهای جامعه افغانستان که عمدتا در کشور خودمان به راحتی تولید می شود ناکارآمد عمل کرده ایم، نمی توانیم چشم انداز روشنی را پیش رو داشته باشیم. زمانی که برای بازار مهمی مانند عراق صادارتی در حد 8 میلیارد دلار داریم باید به عیب و نقص های خود پی ببریم. اگر ما این نواقص را رفع کنیم و کمی حمایت دولتی انجام بپذیرید یقینا این صادرات 8 میلیارد دلاری دو برابر خواهد شد. زمانی که حجم روابط ما با کشور مهمی مانند پاکستان زیر 50 میلیون دلار است باید فکری جدی در این خصوص بکنیم. ظرفیت های بی شماری در مقابل ایران قرار دارد. از آن سو ما اقلیم کردستان عراق، ترکیه و دیگر کشورهای همسایه را هم پیش رو داریم. همه اینها فرصت تولید را به ما می دهند. اما نمی دانم چرا به عمد یا سهوا تلاش برای هدر رفتن این فرصت وجود دارد. با این روش یقینا در مدت کوتاهی دیگر ایران نیازی به فروش نفت هم نخواهد داشت.

در شرایط کنونی که نیاز مبرم به فروش نفت وجود دارد، راهکار تقابل با تحریم های نفتی 13 آبان ماه چیست؟

اگر نیاز ایران به شکل جدی وابسته به فروش نفت است قرار نیست با روش دور زدن تحریم این کار صورت بگیرد. آن روش مال آن دوره و آن تحریم ها بود. امروز ما با فقط با تحریم آمریکا روبه روییم. این تفاوت شرایط، تفاوت عملکرد را هم به دنبال خواهد داشت. ضمن این که 13 آبان ماه هم قرار نیست اتقاق خاصی برای کشور رخ دهد. چرا که آمریکای ترامپ با آمریکای اوباما تفاوت های اساسی دارد. آمریکا امروز کشوری است که با چین و اتحادیه اروپا به شکل جدی وارد جنگ تجاری و تعرفه ای شده است. حتی دامنه این جنگ به ترکیه هم رسیده است. لذا تکرار کردن تحریم های ثانویه و 13 آبان به نظر نوعی بازی در زمین دشمن است. چون که این سوال در ذهن شکل می گیرد که آمریکای ترامپ با تنش های خود که دامنه آن از چین، هند، کشورهای اروپایی تا کانادا، مکزیک، کشورهای آمریکای لاتین و روسیه گسترده است، می تواند بسیج عمومی علیه ایران تا 13 آبان ماه شکل دهد؟ لذا به صفر رساندن فروش نفت ایران به این کشورها تا 13 آبان ماه دور از واقعیت است. اما یک نکته می ماند مادامی که در داخل و به خصوص دولت نخواهد این محاصره تولید داخلی را بشکند، باز مشکلات ما ادامه پیدا خواهد کرد. 

اما اهمیت 13 آبان و تکرار آن به عنوان روز اعمال تحریم های ثانویه به این دلیل است که در شرایط کنونی که هنوز تحریم بر کشور اعمال نشده است، وضعیت اقتصادی داخلی به اینجا رسیده است. پس یقینا با اعمال تحریم های ثانویه وضعیت می تواند بدتر از این هم بشود؟

من اشاره داشتم که دوره اوباما با ترامپ تفاوت دارد. آیا این ترامپ می تواند کل جهان را علیه ایران بسیج کند؟ پس تکرار مداوم 13 آبان ماه همان بازی مد نظر ترامپ است.

ولی در همین زمان شاهد خروج بسیاری از شرکت ها و بانک های اروپایی از ایران هستیم. از آن سو چین و هند هم در خرید نفت از ایران مشکل دارند. اتحادیه اروپا هم علیرغم روشن بودن خواسته های ایران برای حفظ برجام تا کنون کاری نکرده اند.

اتحادیه اروپا قرار نیست کاری برای ما بکند. نه چین، نه هند و نه روسیه هم این کار برای ما نخواهند کرد. کسی هم انتظار ندارد اروپا آمریکا را قربانی ایران کند؛ هیچ وقت این مساله روی نمی دهد. حتی ترکیه هم توان همکاری با ایران را ندارد. مساله اینجا است که این رهبری ترامپ در جهان قابل قبول نیست. منظور من این نیست که به طرف های مقابل خود اعتماد کنیم تا آمریکا را قربانی کنند، این اتفاق روی نمی دهد. اما آمریکا دیگر توان متحد کردن این کشورها را برای به صفر رساندن خرید نفت از ایران را ندارد. در سال های ابتدایی دهه 90 شمسی که همه تحریم های علیه کشور بود این اتفاق رخ نداد، یقینا اکنون این مساله حتی با‌ آن شدت تکرار نمی شود.

پس نتیجه این وضع آشفته اقتصادی کشور ناشی از چیست؛ ما می داینم که قصور دولت بخشی از چالش ها را شکل داده است، اما تحریم ها را هم نمی توانیم نادیده بگیریم؟

اما هنوز 13 آبان که نیامده است تا تقصیر گردن تحریم بیفتد. 

دقیقا؛ هنوز 13 آبان ماه نیامده وضع این است، چه رسد به روز اعمال تحریم های ثانویه؟

این را مطمئن باشید که اگر تیم آقای روحانی مدیریت اقتصادی پویا مانند آلمان را هم در دست بگیرد کمتر از دو ماه این کشور را به خاک سیاه می نشاند. همان طوری که ایران را نشانده است. چون که دولت روحانی تصمیم و همتی برای بهبود وضع کشور ندارد.

این دولت همان دولتی بود که در چهار سال اولش توانست برخی اقدامات را برای سر و سامان دادن به وضع کشور صورت دهد، چرا اکنون روحانی تا به این اندازه منفعل است؛ انفعالی معنادار و آزار دهنده دارد؟

تمام اقدامات دولت روحانی در چهار سال اولش بذرهایی بود که اکنون میوه های تلخش این شرایط کنونی است. آیا چنانی که روحانی ادعا کرد همه تحریم ها در لحظه اعمال برجام رفع شد؟! آیا برجام اقتصاد را فعال تر کرد؟! یا این که باید پرسید در آن چهار سال گذشته چه شد؟! اگر ما در همان سال ها به جای تکیه بر ورود برخی شرکت ها توان داخلی را بالا می بردیم، اکنون من و شما در خصوص تحریم های نفتی و 13 آبان حرف نمی زدیم. اگر همان دو سال پیش به جای واگذاری پروژه های نفتی کلان به شل و توتال، شرکت های داخلی حضور پیدا می کردند، اکنون ما دو سال جلو بودیم و مقادیر زیادی هم ارزآوری و در عین حال صرفه جویی ارزی داشتیم. 

پس سکه 4 میلیون و700 هزار تومانی، پراید 40 میلیونی و دلار 15 هزار تومانی ناشی از این مساله است؟

یقینا. از شما می پرسم آیا توان و ظرفیت اقتصاد بزرگی مانند ایران این وضعیت است؟! آیا توان ما از اقتصاد افغانستان که یک اقتصاد متلاشی است، کمتر است؟! اما همین افغانستان با‌ آن شرایطش ارزش پول ملیش طی دو ماه یک سوم کاهش پیدا نکرده است. پس هر چقدر هم که تحریم های ثانویه سخت باشد، وضعیت کشور را که به افغانستان نمی کشاند، اما در این 6 ماه سال 97 چه بر سر اقتصاد ما آمده است؟ پس تمام این مشکلات زیر سر روحانی است و لاغیر.

دلیل این رفتار چیست؟ 

روشن است. دولت می خواهد مشکلات به جایی برسد که نظام حاضر به مذاکرات موشکی و دیپملاسی منطقه ای شود.  

اما این موج سواری خود دولت را قربانی نمی کند؟

 خیر. آقای روحانی دوره دوم ریاست جمهوری را می گذارند. بنابراین دلیلی برای ترس از آینده خود ندارد. 

مساله استیضاح دولت و بحث عدم کفایت او می تواند از طریق مجلس دنبال شود؟ 

آیا فراکسیون امید این اجازه را می دهد؟! پس روحانی تا 1400 بر مرکب قدرت سوار است و به دنبال برنامه خود خواهد رفت.

حتی با در نظر گرفتن برجام موشکی و دیپلماسی منطقه ای می توان به آینده آنها هم امیدوار بود و از موضع قدرت در این مذاکرات با توجه به وضعیت اقتصادی و سیاست داخلی حاضر شد؟ 

این را من نباید پاسخ دهم، بلکه روی سخن شما شخص روحانی است. من که طالب مذاکره نیستم. ایشان به دنبال این برنامه ها است. باید این سوال را از آقای عراقچی و ظریف بپرسید. 

در صورت تحقق برجام موشکی و منطقه ای اقتضائات کشور به کجا خواهد رسید؛ چرا که برخی معتقدند حتی در صورت مذاکره با آمریکا مادامی که ساختار اقتصادی داخلی تغییر جدی نکند، باز همین وضع ادامه پیدا خواهد کرد؟

بله. آقای روحانی معتدند که با مذاکره همه چیز حل می شود. اما یقینا مشکل داخلی است و تنها این تفکر از دولت بر می‌آید که در حال تزریق آن به مردم است. یقین بدانید در صورت حصول برجام موشکی و نفوذ منطقه ای وضع کشور به مراتب بدتر از اکنون خواهد بود و علاوه بر مسائل و مشکات اقتصادی باید شاهد ناامنی و حمله موشکی بن سلمان هم به کشور باشیم.