عراق، کاخ سفید را به یقین رسانده که بدون مناسبات با ایران ادامه حیات ممکن نیست

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 
دیپلماسی ایرانی- اکنون با پایان یافتن اولین سفر حسن روحانی به عراق به نظر می رسد که می‌توان در یک نگاه کلی دستاوردهای آن را از ابعاد مختلف مورد بررسی و ارزیابی قرار داد. دیپلماسی ایرانی در این خصوص گفت و گویی را با امیر موسوی، کارشناس حوزه دفاعی و امنیتی و پژوهشگر مسائل خاورمیانه ترتیب داده است که در ادامه می‌خوانید:

بسیاری بر این باورند که علی‌رغم اهمیت سفر حسن روحانی به عراق به واسطه دیرهنگام بودن آن نمی‌توان شاهد دستاوردهای جدی‌تری بود؟

از نگاه من اتفاقاً سفر حسن روحانی در شرایط کنونی، نه تنها دیرهنگام نبوده، بلکه در زمان درستی انجام شده است. چرا که تاکنون مناسبات ایران و عراق به واسطه مسئله داعش یک همکاری نظامی و امنیتی بوده است. اما بعد از پایان دادن به حضور داعش در عراق اکنون مناسبات سیاسی و دیپلماتیک دو کشور باید در دستور کار باشد. فلذا با سفر حسن روحانی این نقطه عطف گذاشته شد. اتفاقاً با انجام این سفر به خوبی می‌توان درک کرد که اکنون صفحه جدیدی در پرونده عراق که از سال ۲۰۰۳ و با سقوط رژیم بعث تا به امروز امنیتی بوده باز شده است؛ صفحه جدیدی که در حوزه سیاسی و دیپلماتیک بیشتر خود را نشان داده است. لذا بغداد به صورت جدی سودایافزایش مناسبات سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی و فرهنگی با دیگر کشورهای منطقه در سر دارد. با این اوصاف این سفر حاوی دو نکته بسیار مهم و اساسی بود؛ اول این که سفر رئیس جمهور ایران به عراق به روشنی نشان داد که این کشور دارای ثبات و امنیت کامل و پایدار است. شما شاهد بودید که در این سه روز اکثر گروه‌ها و احزاب سیاسی عراقی از شیعیان، اهل سنت و حتی کردها ملاقات جدی با آقای روحانی داشتند و مراجع دینی نیز دیدارهایی را با آقای روحانی انجام دادند که نشان از اهمیت و عمق مناسبات تهران و بغداد در ابعاد گوناگون دارد.
نکته دوم ناظر بر این واقعیت است که عراق بر خلاف تبلیغات برخی کشورهای عربی منطقه و جهان دارای یک استقلال سیاسی و دیپلماتیک است و وابستگی به ایالات متحده آمریکا ندارد. لذا شما شاهد دیدید که آقای روحانی با یک استقبال گرم در آن سه روز روبه رو بود و مجموعه توافقات و قراردادها هم نشان از استقلال این کشور در ابعاد اقتصادی، امنیتی و نظامی از سیاست های کاخ سفید دارد.

به استقلال اقتصادی عراق اشاره کردید. آیا قراردادهای فی‌مابین در این سفر می تواند سبب افزایش مناسبات دو کشور در این حوزه شود؟

واتفاقاً قراردادی که میان بانک های مرکزی دو کشور ایران و عراق به تصویب رسید نشان از استقلال اقتصادی و تجاری عراق از آمریکا دارد. اگر چه سایه مناسبات دلاری بر اقتصاد عراق سنگینی می‌کند، اما بانک مرکزی این کشور سعی دارد با دیگر ارزها، به خصوص دینار عراقی و ریال ایرانی کماکان مناسبات تجاری دو کشور را ادامه دهد. مسئله مهم دیگر نیز به توافق دو کشور در خصوص عدم توقف کالاها در مرز دو کشور است. یعنی تهران و بغداد به یک سطح از اعتماد رسیده اند که دیگر نیازی به توقف کالا و بارگیری در مرز نیست و کامیون ها می توانند به صورت مستقیم از مرز، آن هم بدون توقف عبور کنند. 
اگر مسئله لغو روادید هم در آینده پیگیری شود یقینا می تواند بر سطح مناسبات تجاری دو کشور، به خصوص افزایش حضور بازرگانان و تجار اثرات مثبت بسیار زیادی داشته باشد. هر چند که در این سفر این روادید رایگان اعلام شد و حتی طرف ایرانی نیز بسیار مشتاق بود که به لغو روادید بیانجامد، اما به دلیل برخی از مناسبات امنیتی، عراق دوست داشت که فعلا این روادید کماکان ادامه پیدا کند. در کنار آن پروژه های عمرانی که می‌تواند سطح اشتغال را در دو کشور افزایش دهد، از دیگر اهداف و برنامه هایی بود که در این سفر تحقق پیدا کرد، به خصوص احداث خط راهن مشترک در بین دو کشور. مسئله مهم دیگر تلاش دو دولت برای ایجاد تسهیلات لازم در خصوص حمایت از شرکت ها و بازرگانان دو کشور بود که می تواند گام بسیار موثری در افزای حجم مبادلات دو کشور باشد. همه این تلاش ها نشان می دهد که یک کشور مانند عراق به تنهایی ارزشش از کل تلاش‌های اتحادیه اروپا بیشتر است. چون مجموعه حمایت‌های سه کشور آلمان، فرانسه و انگلستان تنها به یک کانال نیم بند مالی محدود شده که هنوز عملیاتی نشده است، اما عراق در این سفر قراردادهایی را با ایران منعقد کرد که می‌تواند بستر را برای افزایش مناسبات تجاری دو کشور تا سقف ۲۰ میلیارد دلار افزایش دهد.

اما در ابعاد امنیتی و استراتژیک اهمیت این سفر را می‌توان در چه نکته یا نکاتی دید؟ 

در خصوص سوال مهم شما باید عنوان کنم که مواضع آقای عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق در این سفر بسیار مهم بود. ایشان عنوان داشتند که با حضور آقای روحانی می توان به صراحت بیان داشت که دیگر تنش و کانون درگیری در منطقه وجود ندارد و بحران های غرب آسیا در حال فروکش کردن است. از طرف دیگر با حضور رئیس جمهور ایران در عراق نیز به دنبال تقابل با تحریم‌های ایالات متحده آمریکا است. مجموعه این مواضع نشان از همان تلاش عراق در خصوص افزایش مناسبات خود با ایران در دولت جدید دارد که یک فصل تازه را در مناسبات خاورمیانه شکل خواهد داد. 

در کنار این نکاتی که شما به آن اشاره داشتید آقای عادل عبدالمهدی بر تلاش بغداد در خصوص ایجاد یک ائتلاف نظامی امنیتی با حضور تهران، ریاض، بغداد، آنکارا و قاهره اشاره داشت. ارزیابی شما در این خصوص چیست؟

با نابودی داعش در عراق اکنون شرایط برای یک جهش سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی در این کشور صورت گرفته است. با روی کار آمدن دولت تازه نفس نیز بستر برای این جهش بیش از پیش مهیا شده است. از طرف دیگر مجموعه مناسبات ایران، ترکیه و روسیه در سوریه نیز باعث شده تا ترک ها هم گرایش مثبتی به عراق پیدا کنند. از این رو اردوغان نیز به دنبال افزایش مناسبات خود با دولت جدید عراق است. مضافا عراق در دولت جدید و در همین یکی دو ماه اخیر به خوبی نشان داده است که به دنبال استقلال سیاسی از ایالات متحده آمریکا است و واشنگتن را هم به این یقین رسانده است که بغداد در سایه مناسبات خود با همسایگان است که می‌تواند به حیاتش ادامه دهد و از آن سو تقریبا به نظر می رسد که کاخ سفید هم این واقعیت را پذیرفته است. در این راستا احتمالاً عربستان سعودی و مصر نیز به دنبال ایجاد صفحه جدیدی در روابط خود با بغداد باشند که البته مجموعه تلاش های این دو کشور، به خصوص ریاض نشان از این مسئله دارد. با این اوصاف عراق نیز به دنبال ایجاد تغییر اساسی در تحولات خاورمیانه و پایان دادن به تنش های این منطقه است تا بتواند در یک ثبات و امنیت پایدار، بستر را برای افزایش تعاملات با همه بازیگران این منطقه ای شکل دهد.

نکته مهم دیگر به روز پایانی سفر آقای روحانی در عراق بازمی‌گردد که به دیدار با ایت الله سیستانی منجر شد. اهمیت این دیدار در چه نکاتی خلاصه می شود؟

باید اذعان داشت که تلاش بازماندگان رژیم بعث و دیگر کشورهای عربی منطقه خلیج فارس به همراه ایالات متحده آمریکا ایجاد اختلاف شدید دینی و مذهبی میان ایران و عراق است و در این راستا برخی تلاش ها هم به شکل گیری اعتراضاتی کوتاه و مقطعی علیه ایران انجامید. اما با این سفر آقای روحانی و دیدار با آیت الله سیستانی به خوبی نشان داده شد که مناسبات دو کشور، به خصوص در حوزه فرهنگی ودینی بسیار عمیق و پررنگ است و از آن سو تمام تلاش‌های این بازیگران برای ایجاد مشکلات در روابط و جایگاه ایران در عراق به در بسته خواهد خورد. چرا که دیدار آیت الله سیستانی با رئیس جمهور ایران نشان از تأیید ایشان و به تبعش تأیید جامعه دینی عراق دارد. خود این مسئله سبب خواهد شد تا افکار عمومی این کشور حمایت جدی تر و پررنگ تری را از ایران داشته باشند.