INSTEX، راهکار قاره سبز در برابر هژمونی اقتصادی آمریکا و فرصت طلبی چین

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – با رونمایی از ساز و کار جدید سه کشور آلمان، فرانسه و انگلستان به نام INSTEX در بخارست رومانی، اکنون سوال مهم به میزان کارایی اقتصادی این ساز و کار باز می‌گردد. دیپلماسی ایرانی برای پاسخ به این سوال مهم، گفت و گویی را با مهدی تقوی، کارشناس اقتصاد بین الملل و استاد دانشگاه علامه طباطبایی ترتیب داده است که در ادامه از نظر می خوانید:

از نگاه شما سازو کار مالی مد نظر سه کشور اروپایی آلمان فرانسه و انگلستان که در بخارست رومانی به نام INSTEX رونمایی شد تا چه اندازه می‌تواند در گشایش اقتصادی کشور و تقابل با تحریم های ایالات متحده موثر واقع شود؟

در ابتدا باید عرض کنم که اساساً و فی نفسه راه اندازی و رونمایی از این ساز و کار به هر نام و به هر اسمی می تواند مفید باشد، چرا که این اقدام برلین، پاریس ولندن پالس های مثبتی را در فضای اقتصاد بین‌الملل ایجاد خواهد کرد و موجب خواهد شد تا اندازه ای دایره حساسیت ها در خصوص تداوم مناسبات تجاری با ایران کاهش پیدا بکند. اما در خصوص میزان گشایش اقتصاد در سایر رونمایی از این ساز و کار نیز باید عنوان کنم که تا کنون جزئیات چندان دقیقی از این ساز و کار به بیرون درز نکرده است. اما آن طور که از ظواهر امر پیداست  INSTEXاز نظر شیوه کار و قوانین تفاوت‌های بسیار زیادی با ساز و کار قبلی به نام SPV دارد. لذا نمی‌توان به صورت دقیق و با جزئیات در خصوص میزان گشایش و کارایی این سازوکار در حوزه اقتصاد بین الملل و  شدت موفقیت آن در تقابل با تحریم ها در شرایط کنونی صحبت کرد، اما چیزی که در حال حاضر مشخص است این است که تمرکز این ساز و کار مانند SPV نیز بر روی فعالیت شرکت ها و بانک های کوچک و متوسط اروپایی است که از یک سو هیچ گونه ارتباط مالی و ساختاری را با اقتصاد ایالات متحده نداشته باشند و از آن سو ریسک همکاری تجاری و اقتصادی با ایران را هم پذیرا باشند. مضافاً این که با به‌روزرسانی قانون "مسدود سازی" از طرف اتحادیه اروپا در ظاهر مسئله حمایت قانونی کشورهای عضو اتحادیه اروپا به ویژه تروئیکای این اتحادیه سبب شده است تا درصد ریسک پذیری این شرکت ها برای همکاری با ایران کاهش پیدا کند، اما این که تا چه اندازه این مسائل سبب خواهد شد که ذیل ساز و کار جدید به نام INSTEX، شرکت ها و بانک های کوچک و متوسط قاره سبز به دنبال همکاری با ایران باشند، میزان و درصد موفقیت اقتصادی و گشایش تجاری ایران را مشخص خواهد کرد. 
از طرف دیگر سیستم INSTEX برای شرکت‌های کوچک و متوسط می‌تواند راهکاری را فراهم کند تا بدون ترس از یافتن بانکی که پروژه‌های تجاری آنها در ایران را به دلیل خطر تحریم از سوی آمریکا پشتیبانی نمی‌کنند به تجارت با ایران ادامه دهند. اما باید این را هم گفت که خود این شرکت ها نیز اکنون به تضمین سیاسی دولت ها نمی توانند وارد عمل شوند و باید تضمین های اقتصادی به آنها داده شود. 
فارغ از این نکته چنان که در بخارست رومانی مطرح شد سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلستان به عنوان مجریان و میزبانان این ساز و کار از روابط اقتصادی و مناسبات تجاری به اصطلاح "مشروع" ایران حمایت می کند، حال این که این مشروعیت در قالب عدم تقابل با تحریم های آمریکا تعریف شود یا خیر، می تواند ابهامات جدی را در آینده تجاری کشور شکل دهد، چرا که اساساً اقتصاد ایران برای گشایش خود نیاز دارد که برنامه جدی در تقابل با تحریم‌های فروش نفت و مناسبات پولی و بانکی را شکل دهد. به عبارت دیگر اگر اتحادیه اروپا و این سه کشور مجری INSTEX در گام های بعدی نخواهند به تقابل جدی با تحریم‌های وزارت خزانه داری ایالات متحده آمریکا دست بزنند و یا این که در سایه این ساز و کار اجازه فروش نفت و آزادی عمل در مناسبات بانکی بین المللی را به تهران ندهند، آن گاه شرایط قدری متفاوت خواهد بود، چراکه اختلاف نگاه دو طرف در مناسبات اقتصادی "مشروع" می تواند گسل جدی را در روابط ایران و اروپا شکل دهد. هرچند که تا به اکنون من در گام اول اقدام برلین، پاریس و لندن را مثبت ارزیابی می کنم، اما اگر به همین مرحله بسنده شود، یقیناً از دل این ساز و کار هیچ گونه گشایش اقتصادی شکل نخواهد گرفت.

به موازات این نکات مسئله لوایح 4 گانه در سایه این سازوکار جدید، آینده را برای اقتصاد کشور چگونه رقم خواهد زد؟

فعالیت INSTEX مطابق با بالاترین معیارهای بین‌المللی در زمینه پولشویی ، مبارزه با تأمین مالی تروریسم و تبعیت از تحریم‌های اتحادیه اروپا و سازمان ملل خواهد بود. از این رو سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه وانگلستان برای حمایت از ایران، ذیل INSTEX تمایل جدی دارند که تهران تمامی لوایح FATF را تصویب و اجرایی کند. گذشته از آن نقاط فلج‌کننده تحریم‌های ایالات متحده آمریکا چه در دوره پیشین و چه در دوره اخیر به تحریم های پولی و بانکی باز می‌گردد به گونه ای که حتی در زمانی که برجام امضاء شد و آمریکا نیز تحریم‌های خود را علیه ما تعلیق کرده بود به واسطه برخی مشکلات و مسائلی که در سایه عدم تصویب لوایح چهارگانه برای کشور شکل گرفته بود، ما همچنان نمی‌توانستیم در مناسبات بانکی جهانی حضور داشته باشیم. لذا مسئله تصویب این لوایح برای حضور در مناسبات پولی و بانکی باید به صورت جداگانه و بدون ارتباط با هیچ پرونده دیگری از برجام تا INSTEX و SPV مورد بررسی و تحلیل قرار بگیرد تا بتوان آنها را در نهایت تصویب کرد.

بسیاری بر این باورند که این سازوکار جدید یا همان INSTEX از یک جنبه دیگر تلاشی از جانب برلین، پاریس و لندن برای احیای قدرت یورو در برابر دلار است. چراکه برنامه جدی برای توسعه این سازو کار با دیگر کشورها در برابر هژمونی اقتصادی آمریکا دارند. ارزیابی شما در این رابطه چیست؟ 

این نکته بسیار حائز اهمیت است و تنها به افزایش قدرت یورو در برابر دلار معطوف نمی‌شود، چرا که اکنون سه کشور اروپایی با این ساز و کار گام جدی را برای تقابل با دو قطب اقتصادی چین و آمریکا بر داشتنه اند. اگر شما به همین شرایط و وضیت اقتصادی و تجاری ما در ده ماهه اخیر بعد از خروج دونالد ترامپ از برجام نگاه کنید، دو اتفاق مهم را شاهد خواهید بود؛ از یک طرف به واسطه فشار و سایه سنگین اقتصاد ایالات متحده آمریکا بر مناسبات جهانی، بسیاری از شرکت ها و کمپانی های اروپایی از خیر همکاری با ایران گذشتند که این نشان از این دارد که کشورهای اروپایی علی رغم میل باطنی خود مجبور شدند که همکاری با ایران را قطع کنند، اما از آن طرف سبب شد تا شرکت‌های چینی جایگزین آنها شود. لذا اکنون اروپا سعی می‌کند به صورت جدی برنامه را برای تقابل با هژمونی اقتصاد آمریکا و نیز فرصت طلبی چینی ها با INSTEX شکل دهد. البته رسیدن به این هدف نیازمند یک مسئله است و آن این است که INSTEX باید تا اردبیهشت ماه سال 98 و نهایتا آغاز تابستان سال بعد که معافیت‌های نفتی آمریکا برای 8 کشور خریدار نفت ایران پایان می‌یابد، بتواند شرایط مالی و اقتصادی ایران در تقابل با تحریم های آمریکا را سامان دهد، در غیر این صورت نمی توان نه به راهگشا بودن آن برای اقتصاد کشور و نه تقابل قاره سبز با هژمونی امریکا و فرصت طلبی چینی ها خوشبین بود.