شکست برجام شکست اروپاست

نویسنده: تاریا کرونبرگ

دیپلماسی ایرانی: اگر توافق هسته ای ایران فروبپاشد، ایران تنها بازنده نخواهد بود. و با توجه به خروج یکجانبه ایالات متحده از توافق و این مساله که تحریم های آمریکا علاوه بر بانک ها و شرکت های آمریکایی، مانع از ورود اروپایی ها به ایران می شوند، این فروپاشی نزدیک به نظر می رسد. سیاست ایالات متحده فلج کردن اقتصاد ایران و وادار کردن این کشور به پذیرش شرایط آمریکا برای یک توافق جدید است. ایرانی ها نیز به نوبه خود، برای ماندن در توافق به استفاده از مزایای اقتصادی آن نیاز دارند. و همه این اتفاقات اتحادیه اروپا را در موقعیت دشواری قرار داده است.

زمانی که ایالات متحده از توافق هسته ای ایران خارج شد، رهبران سه کشور اروپایی امضاکننده برجام یعنی فرانسه، آلمان و بریتانیا تعهد خود را به این توافق و اجرای همه جانبه آن اعلام کردند و گفتند که محافظت از برجام برای منافع امنیت ملی همه آنها اهمیت دارد. اتحادیه اروپا می خواهد اعتبار خود را به عنوان یک بازیگر جهانی حفظ کند و در عین حال، از روابط در دو سوی اقیانوس اطلس که پشتوانه سیاست خارجی آن است نیز محافظت کرده باشد.

گزینه نظامی؟

اتحادیه اروپا استراتژی امنیت اروپایی را در سال 2003 و پس از آن اتخاذ کرد که یک گروه مخالف ایرانی از وجود تاسیسات هسته ای اعلام نشده ای خبر داد که با سوء ظن به ایران و بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی همراه شد. اما این استراتژی امنیتی تنها یک واکنش به فعالیت های هسته ای ایران نبود و بیشتر واکنش به جنگ تحت فرماندهی آمریکا در عراق و نگرانی از حمله به ایران پس از آن، به شمار می رفت. «چندجانبه گرایی موثر» در سال 2003 در حقیقت انتقادی آشکار از رفتار یکجانبه گرایانه آمریکا در عراق بود.

مهم ترین میراث 12 سال مذاکرات هماهنگ شده توسط اتحادیه اروپا، حذف گزینه نظامی در قبال ایران از روی میز بود. وقتی بیشتر قدرت های بزرگ - اتحادیه اروپا، چین، فرانسه، آلمان، بریتانیا و ایالات متحده - پای میز مذاکره هستند، معمولا هیچ مداخله نظامی صورت نمی گیرد. سه وزیر امور خارجه اروپایی در سال 2003 تصمیم گرفتند برای ممانعت از گزینه نظامی، شرایط را برای آغاز مذاکرات فراهم کنند. اتحادیه اروپا و ایران در سال 2005 و پیش از آنکه آمریکا تصمیم بگیرد به مذاکرات بپیوندد، به توافق بسیار نزدیک شده بودند.

اکنون با خروج آمریکا از برجام، گزینه نظامی مجددا روی میز برگشته است. ایالات متحده به صورت مستقیم و غیرمستقیم به تغییر نظام در ایران ابراز تمایل می کند و حتی ممکن است درصدد تکرار تجربه عراق در ایران البته با همکاری متحدان جدید، برآید. این در حالی است که ایران با یک سری مشکلات داخلی هم مواجه است و مشکلات اقتصادی مضاعف می تواند به تظاهرات بیشتر در اعتراض به دولت بیانجامد و موضع اصول گرایان را در سیاست های ایران تقویت کند.

توافق هسته ای ایران تا اینجای کار منطقه را از نظر هسته ای باثبات تر کرده است و اگرچه محدودیت های اعمال شده بر ایران تاریخ انقضا دارند، اما تعهدات ایران به عضویت در پیمان منع گسترش تسلیحات هسته ای همچنان باقی می مانند. یک ایران مسلح به تسلیحات هسته ای در خاورمیانه برای امنیت ملی اروپا خوب نیست و گسترش تسلیحات هسته ای در خاورمیانه هم عواقب خوبی نخواهد داشت. تا اینجا، برجام اروپا را در دستیابی به هر دو هدف یاری کرده است. اگر محیط امنیتی بدتر شود، پیامدهای بدی برای اروپا خواهد داشت. خروج ایران از برجام می تواند به معنای آغاز یک مسابقه تسلیحات هسته ای در خاورمیانه باشد. ایران ممکن است برنامه هسته ای خود را از سر بگیرد و عربستان سعودی هم که به داشتن تسلیحات هسته ای ابراز تمایل کرده است.

اعتبار داشتن به عنوان یک بازیگر جهانی

دلیل اصلی اقدامات اتحادیه اروپا و ستون اساسی هر دو استراتژی امنیتی اروپا در سال 2003 و استراتژی جهانی سال 2016، نظم جهانی مبتنی بر قانون با مرکزیت سازمان ملل متحد و اصل چندجانبه گرایی است. برای تاثیرگذار بودن نهادها، نظام ها و ماهده های بین المللی در مواجهه با تهدیدها علیه صلح و امنیت جهانی، جامعه بین المللی بایستی مطابق توافقنامه های به دست آمده عمل کند.
این هسته ارزش های اروپایی در مذاکرات ایران نیز در نظر گرفته شد و اکنون، خروج آمریکا از توافق به دو دلیل، نقض این ارزش ها به شمار می رود. اول اینکه خروج یک جانبه ایالات متحده از توافق هسته ای ایران به معنای چالشی مستقیم برای چندجانبه گرایی است. دوم اینکه این مساله، نقض آشکار توافقنامه های سازمان ملل متحد است چراکه برجام یک قطعنامه سازمان ملل و مورد تایید شورای امنیت است.

یک سال پس از حصول برجام، اتحادیه اروپا در ژوئن 2016 با اتخاذ یک استراتژی جدید جهانی موسوم به «چشم انداز مشترک، اقدام مشترک: اروپایی قوی تر»، از پرونده ایران به عنوان الگوی خود برای مشارکت در سیاست خارجی و امنیتی یاد کرد. توافق هسته ای ایران این مساله را به اروپایی ها آموخته است که با تسلیم شدن در برابر ایالات متحده، استقلال عمل خود را از دست می دهند. این اتفاق در سال 2006 و با اصرار آمریکا به گزارش دادن ایران به شورای امنیت رخ داد و اکنون بار دیگر با خروج آمریکا از توافق هسته ای ایران در حال تکرار است. اگر اروپا برای پیشبرد اهداف خود مجبور باشد منتظر تغییر رئیس جمهوری آمریکا باشد، تمایل اروپایی ها به استقلال استراتژیک معنای چندانی نخواهد داشت.

چالش روابط در دو سوی اقیانوس اطلس

با آشکار شدن اولین نشانه های احتمال خروج آمریکا از توافق هسته ای ایران، دیوید اُ سولیوان در مصاحبه با «آتلانتیک» بر این مساله تاکید کرد که اعمال مجدد تحریم های لغو شده مرتبط با برنامه هسته ای ایران، اقدامی قانونی نیست و اتحادیه اروپا همه ابزار موجود برای محفاظت از منافع مشروع شرکت های اروپایی را مورد بررسی قرار خواهد داد.

آمریکا در 5 نوامبر بسته تحریمی خود را مجددا علیه ایران اعمال کرد که در نتیجه قطعنامه سازمان ملل متحد در سال 2015 لغو شده بود. تحریم های اعمال شده علیه ایران مبادلات بین بانکی با استفاده از دلار و فروش نفت ایران را هدف قرار دادند. دور اول تحریم ها در ماه آگوست نیز به محدودیت های خرید ارز برای ایران و انتقال طلا و دیگر فلزات ارزشمند مربوط می شد. در سال های 2011 تا 2013 که ایالات متحده این تحریم ها را علیه ایران اعمال کرد، اتحادیه اروپا هم در آنها شریک بود. اما امروز ایالات متحده در اعمال تحریم های فرامرزی تنهاست و اروپایی ها به هدف این تحریم ها تبدیل شده اند.

اتحادیه اروپا اکنون همه تلاش خود را برای محافظت از بانک ها و شرکت های فعال در ایران از تحریم های ایالات متحده به کار گرفته است. قانون انسداد و طراحی یک خط اعتباری ویژه برای شرکت های فعال در ایران توسط بانک سرمایه گذاری اروپا از جمله این اقدامات است. اتحادیه اروپا همچنین مبلغ 50 میلیون یورو برای کمک به ایران در مواجهه با مشکلات مالی در نظر گرفته است. اما به نظر می رسد هیچ یک از این اقدامات در فراهم آوردن مزایای مورد نظر ایران از توافق هسته ای، نتیجه بخش نبوده اند.

پاسخ فاجعه آمیز به همه این تلاش ها این بوده که اتحادیه اروپا از نداشتن استقلال مالی رنج می برد. آزمون نهایی برای اروپا سامانه پیام های فرامرزی مالی (سوئیفت) بود که مقر آن در بلژیک است و شامل قوانین اروپایی می شود. سوئیفت هم در نگرانی از تحریم های ایالات متحده، دسترسی ایران را قطع کرده است. همین مساله سبب شده اروپا درصدد استفاده از یک ابزار ویژه مالی موسوم به «ابزار هدف خاص / اس پی وی» برآید. اما حتی در این زمینه هم نگرانی ها از تحریم های آمریکا سبب شده که این نهاد میزبان قطعی نداشته باشد. فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اروپا گفته اس پی وی تا پایان سال جاری میلادی اجرایی می شود. ایرانی ها بی صبرانه منتظر نتیجه هستند.

مصالحه؟

در خصوص توافق هسته ای ایران، مصالحه در دو سوی اقیانوس اطلس ممکن نیست. ایالات متحده با خروج از برجام ارزش های اساسی اتحادیه اروپا را به چالش کشیده و با اعمال مجدد تحریم ها علیه ایران، عدم استقلال مالی اتحادیه اروپا را آشکار ساخته و مانع از اجرای آن به تعهداتش شده است. مصالحه به معنای تحقیر اروپایی هاست. سیاست مشترک آمریکایی-اروپایی هم ایران را مجبور به ترک توافق می کند که این مساله امنیت اروپایی را به خطر می اندازد و می تواند به رقابت برای تسلیحات هسته ای در خاورمیانه تبدیل شود.

اتحادیه اروپا باید پیش از هر اقدامی، روابط با آن سوی اقیانوس اطلس را به تعلیق درآورد و بپذیرد که تضاد جدی بین ارزش ها و منافع اروپایی و آمریکایی وجود دارد. اتحادیه اروپا می تواند پس از آن درصدد روابط جدید در نظم نوظهور جهانی برآید. به طور واضح تر، باید برای محافظت از برجام و دفاع از چندجانبه گرایی در مقابل یکجانبه گرایی آمریکا، با چین و روسیه همکاری کند. اتحادیه اروپا باید از این دو سال یا حتی شش سال ریاست جمهوری دونالد ترامپ برای بازتعریف نقش خود در جهانی متلاطم استفاده کند.

منبع: لوبه لوگ / مترجم: طلا تسلیمی