دلار ۱۴ هزار تومانی ارتباطی با تحریم ندارد

گفت وگو از عبدالرحمن فتح الهی؛ عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – از ابتدای سال جاری مساله افزایش نرخ ارز مساله چندان تازه ای برای کشور نیستو اما مساله بسیار جدی وحساسی است. با ثبت رکورد 14 هزار تومانی دلار جهش یک‌ساله نرخ این ارز به ۲۳۳ درصد رسید تا رکورد کاهش ۲۲۰ درصدی ارزش ریال ایران در سال ۱۳۹۱ نیز شکسته شود. در این شرایط نگرانی کشور از آینده اقتصادی به خصوص با نزدیک شدن به ماه آبان که با تحریم های جدی روبه رو هستیم، به شدت در حال افزایش است. دیپلماسی ایرانی برای تحلیل دلایل این افزایش نرخ ارز و تاثیرت آن بر شرایط کشور گفت و گویی را با سید ناصر موسوی لارگانی، نماینده مجلس شورای اسلامی وعضو کمیسیون اقتصاد ترنیب داده است که در ادامه می خوانید: 

دیروز دلار در سیر صعودی نرخ خود به مرز 14 هزار تومان رسید. برخی معتقدند که هر چه به زمان اعمال تحریم های ثانویه در 13 آبان ماه نزدیک می شویم، باید شاهد افزایش بیشتر نرخ دلار باشیم. از دیدگاه شما ریشه این افزایش در نزدیک شدن به موعد تحریم هاست یا باید دلیل این جنون را در جای دیگری دید؟

به نظر می آید که نوسانات بازار ارز از نظر منطقی نمی تواند ارتباط چندان پررنگی با مساله تحریم ها و فشار ایالات متحده آمریکا داشته باشد. چنان که اشاره داشتید تحریم های ثانویه قرار است از 13 آبان علیه کشور اعمال شود، لذا مساله نوسان ارز که از ابتدای سال جاری شمسی گریبان اقتصاد را گرفته، اساسا ریشه داخلی داشته و ناشی از عدم مدیریت در این حوزه است. در این راستا به گفته مسئولین دولت به خصوص سخنگوی سابق دولت و رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور تا شهریور ماه کشور نفت را با بشکه ای بالای 70 دلار فروخته است، در حالی بودجه امسال روی هر بشکه نفت با متوسط قیمت 55 دلار بسته شده بود. در حالی که دلار در این بودجه روی 3750 تومان بسته شده بود. اما از اول سال جاری با دستور جهانگیری، معاون اول رئیس جمهوری در خصوص تک نرخی کردن دلار تا 4200 تومان افزایش یافت که این قیمت تکلیفی دولت تا 4400 تومان هم رسید. این مساله سنگ بنای کجی را برای افزایش نرخ ارز گذاشت که این دیوار کج را تا اکنون شکل داده و احتمالا هم ادامه خواهد یافت. مضافا برخی معتقدند که دلاری که در کوچه و خیابان هم دست دلالان قرار دارد را دولت در اختیار آنها قرار می دهد. در یکی از این موارد قوه قضائیه شخصی را بازداشت کرد که ادعا داشت این فرد از عوامل بانک مرکزی است. در این شرایط می بینید که تحریم و فشار ترامپ جایی ندارد. البته اگر این تحلیل را هم داشته باشیم که تحریم های کاخ سفید هیچ تاثیری ندارد، قدری به دور از واقعیت است، اما میزان تاثیر آن کمتر از 20 درصد است. پس دلار 14 هزار تومانی ریشه داخلی دارد. التهاب در بازار خودرو، طلا و سکه و دیگر مسائل هم به همین نوسانات باز می گردد. اگر دولت بر همین روال حرکت کند که گویا هم می کند، باید شاهد تدوام این بحران ارزی بود. در واقع شرایط کشور بسیار حساس شده است. دیگر زمان آن گذشته که بخواهیم با شعار مردم را سرگرم کنیم. باید به جد پای کار باشیم و وضعیت را قدری سامان دهیم. زمان سخنانی از قبیل این که  کسانی که خارج از 24 میلیون هستند، جایی در دولت ندارند، باید به حاشیه برده شود. الآن خود کسانی که به روحانی هم نزدیک بودند و به او رای دادند هم به شدت از وضعیت کنونی کشور ناراضی هستند. دولت باید نگاه بازتری را اعمال کند. از طیف دانشگاهی و اساتید برجسته علم اقتصاد با هر نگرشی برای برون رفت از این چالش دعوت به همکاری و هم فکری شود.

دلار تک نرخی، بازار ثانویه، سامانه نیما و غیره شیوه هایی بودند که دولت برای تقابل با نوسان ارزی در پیش گرفت که به نظر نمی آید هیچ کدام از آنها کارآمد باشد. مساله تامین دلار و تخصیص آن هم توسط بانک مرکزی دلیل مضاعفی بر شرایط کنونی است. در حالی که ترکیه مانند ایران اکنون با تحریم روبه رو است، دقیقا عکس ما رفتار می کند. به جای تخصیص ارز به دنبال جمع آوری دلار و تخصیص لیر است. اساسا منابع ارزی کشور تا کجا کفاف این دست تخصیص های مفسده خیز را می دهد؛ در صورتی که ما باید برای تقابل با تحریم های ثانویه ذخایر ارزی خود را نگه داریم که با قطع و یا محدودیت جدی در فروش نفت حداقل برای تامین نیازهای اساسی کشور با مشکل روبه رو نباشیم؟

گفته های شما درست است. اما نباید ایران را با ترکیه مقایسه کرد. هر کشوری اقتضائات اقتصادی و اجتماعی خاص خود را دارد. با توجه به شرایط کشور در برخی موارد ما ناچار به تخصیص ارز از طریق بانک مرکزی به بعضی از افراد هستیم. از ارز دانشجویی گرفته تا مساله درمان در خارج از کشور یا خرید دارو، مساله تامین و واردات مواد اولیه برخی تولید کنندگان. این دست از افراد یقینا نیاز به تخصیصی ارز دارند. اما من هم معتقدم که به جز مواد ضروری این چنینی دولت نباید و نمی تواند در شرایط جدی پیش رو منابع ارزی خود را به موارد غیر ضروری اختصاص دهد. ما از قِبل این مساله از چند ناحیه ضربه می خوریم. اکنون برخی از وارد کنندگان کالا با ارز 4200 تومانی سعی دارند با نرخ 13 هزار تومانی و بالاتر، آن را به مردم عرضه کنند. این شرایط به شدت نگران کننده است. بعد از گذشت تقریبا 6 سال از حضور دولت به این نتیجه رسیده ایم که سیاست های ارزی دولت جوابگوی شرایط کشور نیست. پس در کل من معتقدم که نه می توان مانند ترکیه عمل کرد و نه مانند دولت که بی حساب و کتاب در حال هدر دادن ذخایر ارزی است. باید به برنامه دقیق و مدونی برای نظارت بر این تخصیص ها اتکا داشت. 

با تداوم این سیاست های دولت، از آن سو مجلس مساله تشدید نظارت بر دولت را در پیش گرفته است. در این رابطه دو وزیر را برکنار کرد. کار را به سوال از رئیس جمهوری کشاند که از جواب هایش هم قانع نشد. حتی طرح استیضاح وزرای راه و صنعت ومعدن هم در راه است. آیا با این دست از اقدمات می توان دولت را در ریل درست قرار داد؟

به نظر من اساسا تغییر وزیر نمی تواند راهگشا باشد. استیضاح و برکناری وزیر راه حلی برای برون رفت از چالش های کنونی نیست. چرا که اصولا وزرایی که برکنارشده اند، نه به دلیل ناکارآمدی خود آنها، بلکه به دلیل نارسایی تیم حاضر در وزارتخانه متبوعشان بوده است که به این وضع رسیده اند. زمانی که وزیری نمی تواند معاون خود را تعیین کند و از خود قدرت عمل و تصمیم گیری ندارد، معلوم است توان مدیریت و اداره وزارتخانه اش هم زیر سوال می رود. باور کنید تعدادی از همین وزرا به صراحت اعلام می کنند که توان عزل و نصب معاونین خود را هم ندارند. در این شرایط مشخص است که نمی توان اتفاق خوبی را برای وزارتخانه ها متصور بود. مثلا آقای ربیعی به عنوان وزیر سابق کار اگر در پست خود با شکست مواجه شده، به دلیل تیمی از معاونین و دیگر اعضایی است که در این وزارتخانه عنان کار را به دست گرفته اند که خود آنها هم بی کفایت هستند. کسانی مانند مدیر عامل سازمان بازنشستگی کل کشور که زیرمجموعه وزارت کار است. ایشان از اساس توان اداره این مجموعه عریض و طویل که ذیل آن چندین هولدینگ بزرگ وجود دارد را در خود نمی بیند. اما در نهایت چه کسی ناتوان و ناکارامد جلوه داده می شود، شخص آقای ربیعی و یا آقای کرباسیان در وزارت اقتصاد. این دست از حضور افراد ناتوان در امر مدیریت در وزارتخانه ها کم نیست. لذا حتی اگر مجلس کسانی که شما نام بردید، از آقای شریعتمداری به عنوان وزیر صنعت تا آقای آخوندی، وزیر راه را هم استیضاح کرده و آنها را برکنار کنند، مشکلی برطرف نمی شود. البته من هم در توانایی آنها به عنوان وزیر تردید دارم؛ اگر آنها توان اداره مجموعه خود را داشتند، قطعا خیلی از مشکلات کنونی وجود نداشت. پس من هم اصراری بر حضور آنها ندارم. مساله اینجا است که ما باید نگاه ریشه ای تری به مسائل داشته باشیم و گرنه با استیضاح مساله حل نمی شود. در این راستا حتی اگر وزرای دیگر هم کنار روند و توانمندترین فرد را هم به عنوان وزیر انتخاب کنیم، مادامی که زیرمجموعه وزارتخانه با او همکاری نداشته باشد، یقینا کاری از پیش نمی رود. مساله دیگر مافیاهایی است که در وزارتخانه ها شکل گرفته است. در هک شدن سایت وزارت صنعت، معدن و تجارت که شخص وزیر دست نداشته است. پس اگر آقای شریعتمداری برود شخص به شدت توانایی هم روی کار بیاید، یقین بدانید وضع همین است. چرا که کسانی در همین دستگاه ها، از خود معاونین تا دیگر مسئولین وجود دارند که در این وزارتخانه ها مافیا تشکیل داده اند و باندهای فساد را سامان داده اند. باید، نه تغییر وزیر که پاکسازی وزاتخانه در دستور کار باشد. 180 نماینده محترم مجلس شورای اسلامی از هر طیف فکری و با هر سلیقه سیاسی از رئیس جمهوری خواسته اند که تغییراتی جدی در ساختار و تیم اقتصادی خود بدهد. منظور از تیم اقتصادی تنها منحصر به شخص وزیر نیست. نباید این اشتباه را در ذهن ها ایجاد کنیم. باید تغییرات جدی تر و اساسی تر باشد. 

با این فرصت کوتاه تا زمان اعمال تحریم های ثانویه که باید تیم اقتصادی دولت به انسجام برسد می توا به این مهم دست یافت؟

اگر این همت و اراده در دولت وجود داشته باشد می توان. یقینا کار آسانی، نه برای دولت است و نه برای مجلس است و نیاز به کار شبانه روزی دارد. چرا که در سایه نکته شما ما فرصت چندان زیادی هم نداریم. باید خود را‌ آماده کنیم. اگر این همت و اراده شکل بگیرد می توان تیم جدی و کارامدی را برای تقابل با فشارهای امریکا روی کار آورد؛ تیمی که از خود وزیر تا دستگاه های زیربط آن، به دنبال اعتلای کشور هستند.