شرایط وخیم تر می شود، اما ایران و امریکا نمی‌جنگند

نویسنده: ریک گلداستون

دیپلماسی ایرانی: تنش های لفظی بین دونالد ترامپ و مقامات ایرانی که یادآور جدال های رئیس جمهوری آمریکا و رهبر کره شمالی است، نگرانی ها را درباره احتمال درگیری نظامی در خلیج فارس که یکی از مسیرهای اصلی عبور محموله های نفتی جهان محسوب می شود، یا شاید حتی اتفاقی بدتر از مواجهه نظامی، برانگیخته است.

ترامپ شامگاه یکشنبه در توئیتی به حسن روحانی رئیس جمهوری ایران با حروفی بزرگ درباره عواقب آخرالزمانی تهدید کردن ایالات متحده هشدار داد و تنش ها را وارد مرحله جدیدی کرد. ترامپ نوشت: «مراقب باشید!» و قیمت نفت بلافاصله در پی نگرانی از اختلال احتمالی در روند تامین، بالا رفت.

بسیاری از تحلیلگران سیاست های ایران، پیام ترامپ را بخشی از ارعاب در آغاز بازی شطرنج و اتفاقی بیشتر از یک تهدید لفظی می دانند. تنها عده اندکی وقوع جنگ بین ایران و ایالات متحده را پیش بینی کردند؛ علت هم این بود که بیشتر کارشناسان باور دارند ایران به خوبی از برتری نیروهای نظامی آمریکا و به ویژه نیروی هوایی و دریایی این کشور در صورت وقوع نبرد آگاه است. با این حال، هیچ کس احتمال بروز درگیری مسلحانه یا نوع دیگری از واکنش ایرانی همانند یک حمله سایبری را برای ارسال پیامی جسورانه به ترامپ رد نمی کند. کلیف کوپچان، رئیس گروه مشاوره مخاطرات سیاسی یورآسیا در واشنگتن گفت: «فکر نمی کنم هیچ یک از طرفین خواهان جنگ باشند.» اما او افزود: «ایرانی ها این مرتبه با ماهی متفاوتی بازی می کنند؛ این یکی گاز می گیرد؛ و این به این معناست که ما وارد فازی با پتانسیل درگیری شده ایم و این یک مخاطره حقیقی است.»

منتقدان ترامپ می گویند که او خود را در میان ایدئولوگ های جناح راستی با افکار مشابه خودش محصور کرده که از نمونه بارز آنها جان آر. بولتون، مشاور امنیت ملی و مایک پومپئو، وزیر امور خارجه هستند که به تغییر نظام در ایران تمایل دارند و در ماه مه به شدت از خروج امریکا از توافق هسته ای که باراک اوباما رئیس جمهوری پیشین بر سر آن مذاکره کرده بود، خشنود شدند.

برخی تحلیلگران سیاسی می گویند ترامپ بر این باور است که تهدیدهایش به حمله نظامی علیه ایران می تواند مقامات این کشور را به مذاکره با واشنگتن و رسیدگی به آنچه او نقص های مهلک در برجام می داند، وادار سازد. ترامپ بارها به خود برای پیاده سازی موفقیت آمیز چنین راهبردی در قبال کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی تبریک گفته است.

در خصوص ایران، روابط واشنگتن و تهران از زمان انقلاب اسلامی که با سرنگونی شاه تحت حمایت آمریکا همراه بود، به وخامت گرایید. اما تنش های کنونی اساسا به انتخابات ریاست جمهوری سال 2016 آمریکا بر می گردد که طی آن ترامپ موضعی مشابه عربستان سعودی و اسرائیل اتخاذ کرد و ایران را دشمنی کینه توز خواند که کمر به هسته ای شدن بسته است.

ترامپ با خروج از برجام، تحریم های اقتصادی مرتبط با برنامه هسته ای را مجددا علیه ایران اعمال کرد و به دیگر کشورها درباره متوقف کردن خرید نفت از ایران که مهم ترین صادرات این کشور است، هشدار داد. او همچنین ایران را در فهرست کشورهای عمدتا مسلمانی قرار داد که هدف دستور اجرایی ممنوعیت سفر به آمریکا هستند. دولت ترامپ همچنین مقامات ایران را فاسد خوانده و ایرانی ها را به اعتراض در برابر فشارهای سیاسی و مشکلات فزاینده اقتصادی ترغیب کرده است. تهدید آمریکا به مقابله با درآمد نفتی ایران و تلاش برای به صفر رساندن آن تا اندازه ای اعصاب مقامات ایرانی را بر هم ریخته که به بستن تنگه هرمز تهدید کرده اند؛ باریکه ای که حدود 40 درصد از تانکرهای نفتی جهان از آن عبور می کنند.

اما سوال این است که آیا استراتژی ترامپ در قبال ایران شدنی است؟ نظرها درباره روابط آمریکا با ایران آن قدر قطبی شده است که گمانه زنی درباره آن به شدت دشوار است. اما تحلیلگران درباره احتمال تسلیم شدن مقامات ایران در برابر اعمال فشار آمریکا به دشت ابراز تردید کرده اند. هوشنگ حسن یاری، استاد علوم سیاسی در دانشگاه کوئینز در کانادا در این باره گفت: «نظامی که چهل سال مرگ بر آمریکا گفته نمی تواند در بستر سیاست های تهاجمی رئیس جمهوری ترامپ، عقب نشینی کند. آنها مجبورند در برابر موضع گیری آمریکا ایستادگی کنند.»

برخی دیگر معتقدند که دولت ترامپ سرسختی نظام ایران را که سابقه مقابله با تهدیدهای داخلی را داشته، دست کم گرفته است. شواهد موجود نشان می دهد که معترضان در ایران توانایی انجام کاری بیش از تظاهرات پراکنده را ندارند.

اگر آمریکا در جنگی قراردادی به ایران حمله کند، احتمال شکستش اندک خواهد بود. آمارهای موجود نشان می دهد که نیروی نظامی امریکا از هر جهت بر ارتش ایران برتری دارد. آمریکا حدود 1.3 میلیون نیروی نظامی فعال دارد که تقریبا سه برابر نیروهای نظامی ایران است. مخارج سالانه آمریکا در زمینه نظامی سال گذشته بیش از 600 میلیارد دلار و بسیار بیشتر از هزینه های 16 میلیارد دلاری در ایران بود. آمریکایی ها حدود 6000 و ایران 1700 تانک دارند. نیروی هوایی و دریایی آمریکا هم با بیش از 13000 هواپیما و 300 کشتی جنگی، بسیار قدرتمندتر از ایران هستند.

اما اینها به این معنا نیست که ترامپ آماده است تا تهدیدهای خود را با حمله به ایران عملی کند؛ بالعکس، حمله آمریکا به ایران کاملا غیرمحتمل است. ترامپ گفته می خواهد آمریکا را از درگیری های نظامی رها سازد و آمریکایی ها نیز تمایلی به مشارکت در یک جنگ جدید ندارند. باربارا اسلاوین، رئیس آینده ابتکار عمل ایران در شورای آتلانتیک که گروهی تحقیقاتی در واشنگتن است، در این باره گفت: «من وقوع یک جنگ حقیقی را پیش بینی نمی کنم. این به نفع هیچ کس نیست. ترامپ حتی نمی خواهد سربازان آمریکایی در سوریه بمانند.»

اما همچنان بروز درگیری در تنگه هرمز محتمل است. کوپچان در مشاوره به مشتریان شرکتش اعلام کرده است: «جنگ، اتفاقی قریب الوقوع نیست؛ اما احتمال بروز درگیری در تنگه هرمز رو به افزایش است.»

منبع: نیویورک تایمز / مترجم: طلا تسلیمی