ایران، تنها در میان ائتلاف های منطقه ای

نویسنده: جفری اندرسون

دیپلماسی ایرانی: تغییر رژیم در عراق به رهبری آمریکا فرصت تاریخی برای ایران فراهم آورد تا برای اولین مرتبه از زمان روی کار آمدن خلیفه عثمانی در قرن پانزدهم، به بغداد بازگردد. این نتیجه محاسبه نشده اما کاملا قابل پیش بینی، هرگز برای آمریکا پیروزی نبود و تا امروز همه چیز خلاف تمایلات واشنگتن پیش رفته است. دولت بوش می دانست که دیگر نمی خواهد صدام در قدرت باشد، اما هیچ گاه به وقوع چنین نتیجه ناخواسته ای در آینده نیاندیشید. ایران برای مدت زمان بیشتری توجه خود را به امور این کشور همسایه که سابقه دشمنی هم داشت، معطوف کرده و از این رو باید گفت که تهران از مدت زمانی قبل از واشنگتن بازی خود را آغاز کرده و موفق تر هم بوده است.

میراث عواقب ناخواسته همچنان بهترین تعریف برای سیاست های آمریکا در قبال عراق در یک نسل پس از پایان اولین جنگ خلیج فارس محسوب می شود. این مساله درباره سوریه نیز مصداق دارد. در هر دو کشور، قصور آمریکا فرصتی تاریخی برای ایران فراهم آورد تا نفوذش را در مناطق عرب نشین در منطقه فراهم آورد که اگر پیشتر رابطه خصمانه ای با ایران نداشتند، اما به آن وابسته هم نبودند.

سوریه چندین دهه است با ایران رابطه دارد. جنگ صدام علیه ایران در دهه 1980 میلادی، ظهور حزب الله در لبنان و اخیرا جنگ داخلی سوریه علیه دولت بشار اسد سبب شده این دو کشور رابطه ای بر مبنای منافع مشترک داشته باشند. اما آمریکا چشم خود را به این رویکرد دو گانه سوریه به ایران بست. این مساله درباره کاهش نقش ایران در سوریه پس از جنگ نیز صدق می کند. اکنون که به نظر می رسد آتش جنگ در سوریه رو به خاموشی است، ارزش کمک های نظامی ایران هم کاهش یافته است و منافع سوریه ایجاب می کند از قدرت دوستان پیشین یعنی ایران و روسیه در تعیین سرنوشتش بکاهد. دمشق و مسکو از کمک های حساس و مهم ایران در شکست دادن مخالفان دولت اسد استقبال کردند و در این میانه، بینی آمریکا و متحدانش را نیز به خاک مالیدند. اگرچه کمک های ایران برای پیروزی در سوریه حیاتی بود، اما در زمان لازم اسد و پوتین در جهت دور کردن عناصر تحت حمایت ایران از مناطق جنوبی سوریه اقدام کردند. آنها به تحقق منافع ایران در دستور کار سوریه پس از جنگ در رابطه با لبنان و اسرائیل هم تمایلی ندارند. تلاش های ایران برای شکل دهی مجدد به ارتش سوریه نیز برای اسد و پوتین اهمیتی ندارد. در این زمینه های حائز اهمیت، ایران در برابر ائتلاف پنهانی واشنگتن و اتحادیه اروپا در کنار اسرائیل، روسیه و دولت بشار اسد، تنهاست.

اما آمریکا به جای اینکه به پایان جنگ در سوریه به عنوان فرصتی برای کاهش ارزش های ایران برای دولت بشار اسد بنگرد، همچنان سیاست های شکست خورده قدیمی را ادامه می دهد. تا زمانی که جنگ ادامه یابد و تلاش های دولت اسد برای حفظ تمامیت ارضی سوریه به دلیل حضور نیروهای آمریکایی در نواحی شمال شرقی و جنوب شرقی سوریه محقق نشده باشد، حضور نیروهای نظامی ایران در این کشور نیز قطعی خواهد بود. واشنگتن همچنین هیچ تمایلی برای تسهیل تحریم های بین المللی علیه دولت اسد نشان نداده است و این مساله هم به نزدیکی بیشتر دمشق به تهران می انجامد.

نادیده گرفته شدن تاثیرات سیاست های آمریکا در عراق و سوریه این تفکر را ایجاد می کند که یا واشنگتن به شیوه ای هوشمندانه با تهران دست به یکی کرده و به نفع آن عمل می کند و یا توسط مهره هایی ضعیف تر، اما هوشیارتر در منطقه بازی داده می شود. احتمال مورد دوم بیشتر است.

جدای از مبارزات علیه داعش، تلاش های آمریکا در سوریه از هر جهت در حال فروپاشی است. واشنگتن در دوران ریاست جمهوری اوباما و اکنون ترامپ، به تدریج مجبور شد این حقیقت را که اسد در قدرت می ماند، بپذیرد و تلاش هایش اکنون به ایجاد اصلاحات کوچکی در قانون اساسی سوریه در دوران پس از جنگ محدود شده است. اخیرا وزیر امور خارجه آمریکا در یک سخنرانی شخصا استراتژیست کلیدی ایران و معمار پیشروی های این کشور در عراق و سوریه یعنی قاسم سلیمانی را تهدید کرد که به طور قطع نشانه این بود که روند سیاست گذاری در ایالات متحده هیچ نتیجه ای نداشته است.

در سوریه، آمریکا متحدانش را در جبهه های جنوبی رها کرده و در شمال شرقی، پیشروی کردها در مسیر دمشق نیروهای آمریکایی مستقر در آنجا را تهدید می کند. دولت ترامپ در مواجهه با این فروپاشی سیاست های نظامی و دیپلماتیک، در حد ایفای نقشی خرابکارانه سقوط کرده و در احیای ناگزیر تمامیت ارضی توسط دولت اسد اشکال تراشی می کند و همچنان به تشدید تحریم هایی که بخش خصوصی سوریه را از بازارهای تجاری بین المللی دور نگه داشته، ادامه می دهد. اما این سیاست در هر دو جبهه شکست خورده است و تنها به زجر بیشتر مردم سوریه می انجامد و دستیابی به هدف کاهش نقش ایران و از بین بردن نفوذ ایران و حزب الله در سوریه را برای آمریکا مشکل تر می کند. در حقیقت، ادامه سیاست های کنونی آمریکا را از دوستانش در منطقه همچون اردن و اسرائیل جدا می سازد و به فاصله گرفتن روسیه منجر می شود و به جای تسریع خروج ایران از سوریه، آن را به تعویق می اندازد.

منبع: امریکن کانزروتیو / مترجم: طلا تسلیمی