ترامپ عقب نشست

نویسنده: سامان صفرزائی
دیپلماسی ایرانی: روز شنبه با روشن شدن هوا در دمشق، ائتلاف سه گانه ایالات متحده، بریتانیا و فرانسه حملات هوایی به اهداف خود در پایتخت سوریه را آغاز کردند، حملاتی که اینک پایان یافته و آرامش در دومین شهر پر جمعیت سوریه برقرار است.
اتفاقی که رخ داده است شباهت اندکی به چیزی دارد که در ساعت ها و روزهای نخست پس از حمله شیمیایی در شهر در حال تخلیه دوما تصور می شد قریب الوقوع است: حمله ای سهمگین و همه جانبه که اهداف نظامی مهم حکومت بشار اسد را زیر و زبر کند و از آن مهم تر احتمالا چند هدف ایرانی و روسی در خاک سوریه را نیز زیر آتش بگیرد.
نگرانی ها در تهران از آن بود که اگر ترامپ اقدامی جنون آسا انجام دهد و مواضع ایران در سوریه را هدف قرار دهد، امکان نوعی رویارویی میان دو کشور به وجود می آید که در شرایط متشنج خاورمیانه و در زمانی که برنامه جامع اقدام مشترک متزلزل ترین لحظات خود از زمان امضا در سال ۹۴ را پشت سر می گذارد، ممکن است در گستره ای غیرقابل پیش بینی شرایط داخلی، منطقه ای و جهانی را آشفته تر کند.
اما حملات امروز نشان داد خطری که دو چیز برافروزاننده آن بود برطرف شده است:
نخست بی ثباتی شدید در سیاست گذاری کلان در مملکت سوریه به دلیل جنگ داخلی خونین طولانی، دوم تندخویی ترامپ و غیرقابل پیش بینی بودن رفتارهای او در قبال وقایع منطقه خاورمیانه و البته تمام جهان.
تفاوت حملات موشکی امروز با یورشی که ۷ آوریل ۲۰۱۷ انجام شد، ۴۴ موشک بیشتر است. در تحلیل نظامی از وقایع می توان گفت حملات سال گذشته ویران کننده تر بود، از ۵۹ موشک شلیک شده تام هاوک کروز، ۵۸ موشک به دقت به اهداف خود در پایگاه هوایی الشعیرات برخورد کرد، حدود ۲۰ درصد از جنگنده های عملیاتی سوریه در آن حمله منهدم شد و دست کم ۹ نظامی کشته شدند.
حملات امروز شامل ۱۰۳ موشک بود که به سه سایت تولیدات شیمیایی متعلق به حکومت اسد برخورد کرده است. بر اساس قطعنامه ۲۱۱۸ شورای امنیت سازمان ملل در سال ۲۰۱۳ سوریه موظف شد همکاری کاملی با سازمان ملل برای خلع سلاح شیمیایی خود انجام دهد، در آن زمان تولیدات شیمیایی گاز کلر در توافق میان سازمان ملل و دولت سوریه یک استثنا قلمداد شد، جز آن تمام سایت های شیمیایی سوریه که عموما مملو از گاز مرگبار سارین بود تخلیه شد. کلر (کلرین) از این جهت یک استثنا قلمداد شد که عموما کاربرد صنعتی دارد. به نظر می آید اهدافی که مورد حمله قرار گرفته است همین کارخانه ها یا انبار های ساخت کلر در دمشق بوده اند.
حملات امروز گرچه به لحاظ تعداد کشورهای مشارکت کننده و تعداد موشک های شلیک شده، وسیع ترین حملات مستقیم غرب علیه حزب بعث سوریه از سال ۲۰۱۱ به این سو محسوب می شود، اما در مقایسه با سال گذشته به نظر حملات ظریف تر و کم خطرتری بوده است. وزارت دفاع روسیه امروز ظهر اعلام کرد ۷۱ موشک از ۱۰۳ موشک شلیک شده ساقط شده است و هنوز هیچ گزارشی از کشته شدن نیروهای نظامی یا شهروندان در دمشق وجود ندارد.
آنچنان که مخالفان مسلح بشار اسد، ایالات متحده، متحدان اروپایی، بلوک کشورهای حاشیه خلیج فارس و اسرائیل مدعی شدند، حملات شنبه گذشته به دوما با گاز کلر انجام شد که مرگ ۴۹ تن را به همراه داشت.
درست یک روز بعد ترامپ توئیتی منتشر کرد که می توانست به معنای اراده ایالات متحده برای برداشتن اسد تلقی شود: «اگر پرزیدنت اوباما به وعده خط قرمز خود عمل کرده بود فاجعه سوریه خیلی وقت پیش تمام شده بود. اسد حیوان به تاریخ می پیوست.»
چند ساعت قبل از آن نیز نوشته بود: «پرزیدنت پوتین و ایران مسئول حمایت از اسد حیوان هستند. بهایی ای گزافی....»
همان شب ماکرون رئیس جمهور فرانسه و همتای آمریکایی اش در بیانیه ای مشترک وعده حمله ای «شدید و مشترک» دادند.
یک روز بعد نیز اسرائیل در حمله جنگنده های خود به پایگاه تی – ۴ در شمال شرق دمشق تلفات بی سابقه ای را به نیروهای سوریه و ایران تحمیل کرد که به نظر پیش در آمدی برای رویارویی های گسترده علیه نیروهای جمهوری اسلامی در سوریه قلمداد شد.
با این حال حالا همه چیز متفاوت به نظر می آید. چیزی که قطعی است اینکه دونالد ترامپ در سیاست خارجی خود به شدت با آرای توماس شلینگ، برنده جایزه نوبل و نظریه پرداز شهیر علوم استراتژیک بیگانه است. او یک بار گفته بود «دو چیز در روابط بین الملل بسیار گرانقیمت است: تهدیدهایی که عملی نمی شوند، وعده هایی که عملی می شوند.» برای همین تاکید داشت در مطرح کردن آن ها خیلی محتاط باشید.
عملیات اخیر نشان داد که ترامپ هنوز دست بالا را در پیاده سازی نقشه های جنون آسا ندارد. جیمز متیس وزیر دفاع کنونی و فرمانده پیشین ستاد مشترک نیروهای مسلح ایالات متحده در نطق حدودا یک دقیقه ای خود پس از آغاز حملات مواضع هوشمندانه ای اتخاذ کرد و هیچ نامی از ایران یا روسیه نبرد، تاکید کرد حملات یک نوبتی بوده است. او هیچ صحبتی از علاقه واشینگتن برای تغییر حکومت اسد نکرد. ژنرال بازنشسته تاکیدی پنهان بر آن کرد که ائتلاف ۷۰ کشور به رهبری ایالات متحده صرفا برای مقابله با داعش است و برخلاف خود ترامپ و دو زیردست بله قربان گوی اش یعنی نیکی هیلی (سفیر آمریکا در سازمان ملل) و جان بولتون (مشاور جدید امنیت ملی) که سعی در تضعیف نقش سازمان ملل دارند، تلویحا این نهاد را به عنوان تنها نهاد رسمی برای پایان دادن به جنگ داخلی سوریه معرفی کرد: «وقت آن رسیده است که تمام ملت های متمدن به طور فوری برای پایان دادن به جنگ داخلی سوریه متحد شوند و از روند صلح ژنو که مورد حمایت سازمان ملل است حمایت کنند.»
ایران و روسیه هر دو پس از حملات اعلام کرده اند که این حملات عواقبی به همراه خواهد داشت، اما بعید است در کوتاه مدت چنین شود، به نظر فرانسه و بریتانیا از یک سو و نیروهای عاقل تر محافظه کار در کاخ سفید و کنگره از سوی دیگر، توانستند ترامپ را از آتش بازی وسیع در سوریه باز دارند. علی الظاهر روسیه نیز، ایران و ارتش اسد را متقاعد خواهد کرد که مسیر مدارا در پیش گیرند. درخواست روسیه برای تشکیل جلسه شورای امنیت برای بررسی حملات موشکی به خاک سوریه به نظر قرار گرفتن در مسیر دیپلماسی است و کم رنگ شدن احتمال اقدام تلافی جویانه.
تحولات یک هفته اخیر نفس گیر بوده اند، میدان نبرد در سوریه همچنان آتش زا و غیرقابل پیش بینی به نظر می آید. شکست داعش نه تنها باعث ایجاد اراده ای از سوی دشمنان اش برای رسیدن به توافق نشده است بلکه به نظر می آید به عاملی بدل شده است که ممکن است به رویارویی مستقیم بازیگران خارجی حاضر در آن بدل شود. حملات امروز نشان از آن دارد که غرب مایل است از چنین رویارویی پرهیز شود، تاریخ مداخله آمریکا در عراق و افغانستان چنان دلسردکننده است که به این زودی ها کسی برای جنگی دوباره دلگرم نشود، با این حال این تحلیلی نیست که بشود به آن دل بست، بهترین دلبستگی آن است که تلاشی فراگیر و انسانی از سوی کشورهای قدرتمند در منطقه ایجاد شود تا دولت سوریه و معارضانش پای میز مذاکره بنشینند، و هر قدر لازم است آنجا بمانند تا راه حلی قابل اجرا برای پایین آوردن فواره خون در این کشور کهن به دست آید.
حملات امروز باعث ایجاد جنگ جهانی سوم نشد، اما باعث فراموشی یک چیز نخواهد شد، جنگ سوریه تاکنون نیم میلیون کشته به بار آورده است، بچه ها، زن ها و مرد ها.