اروپایی ها اگر جدی هستند مکانیسمی برای حفظ برجام بیابند

عبدالرضا فرجی راد، استاد ژئوپلیتیک

 دیپلماسی ایرانی: برداشت بسیاری از جمله دیپلمات های اروپایی بر این است که بیانیه 12 ژانویه کاخ سفید درباره برجام گام جدید واشنگتن برای برچیدن توافق هسته ای بوده است. آقای دوکلو رییس آکادمی دیپلماتیک بین الملل فرانسه و از دیپلمات های با سابقه این کشور معتقد است: "گام نخست برای رییس جمهور آمریکا رد برجام بوده اما ترامپ آن را به کنگره محول کرد و از طریق همکاری با اروپاییان به دنبال یافتن راهی برای تغییر و تحمیل عقاید خود طی دو ماه بر اساس قانون امریکا بود. با این هدف که چنانچه کنگره قادر به حل مسئله نباشد، در آن صورت وی امکان اعاده تحریم های مرتبط با فعالیت های هسته ای را داشته باشد و بدین طریق آمریکا را از توافق هسته ای خارج کند." قبل از اینکه کنگره بتواند در این باره تصمیم گیری کند زمان مربوطه به اتمام رسید. در این زمان کاخ سفید اعلام کرد باوجود میل باطنی رییس جمهور او با تمدید برجام موافق کرده اما این بار آخرین فرصت است. گفته شده که لابی اروپایی ها و جناح وزارت خارجه و دفاع آمریکا در این تصمیم گیری و تمدید شرطی مجدد دخیل بوده اند. حال زمان زیادی به ماه می و تصمیم نهایی ترامپ نمانده است.

اولین مسئله این است که تا زمان باقی مانده، کنگره قادر به حصول توافق بر سر این موضوع است یا خیر؟ پاسخ این است که اکثریت لازم سنا که بعد از کنگره، حرف آخر را در این قضیه و این نوع قانون گذاری می زند 60 درصد رای از 100 رای را داراست. برای حصول این نوع اکثریت، گروه قابل توجهی از دموکرات ها باید با جمهوری خواهان هم نظر و همراه باشند. چنین سناریویی با توجه به اینکه توافق هسته ای نماد بین المللی دستاوردهای اوباماست و ترامپ به خاطر کینه نسبت به رییس جمهور سابق نیز برجام را مورد هجمه قرار داده، بعید به نظر می رسد توافقی انجام پذیرد. تازه اگر کنگره بر سر پیش نویس چنین قانونی توافق کند، چگونه می توان اطمینان داشت که این قانون مطابق میل و خواسته ترامپ باشد. ضمن اینکه باید قانونی را تنظیم کنند که با مفاد برجام نیز در تناقض نباشد. بر اساس نظر آقای دوکلو در طرف دیگر این قضیه و در خارج از آمریکا و مباحثات بین کاخ سفید و کنگره، مسئله اولتیماتوم به اروپایی هاست.

می توان گفت که از آنجائی که طرف ایرانی دچار اشتباه نشده و به رفتار افراطی ترامپ واکنش تند نشان نداده یا از توافق خارج نشده، کار اروپایی ها سخت شده است. آنها می خواهند بر موضع خود مبنی بر حفظ برجام پایبند بماند ولی در عین حال آمریکا را تا حدودی راضی نگه دارند. ترامپ البته این نوع سیاست اروپایی را نمی پسندد و به همین دلیل لحن بیانیه 12 ژانویه کاخ سفید درباره اروپایی ها انتقادی و انتقامی است. این بیانیه از کشورهای مهم اروپایی که احتمالا منظور کشورهای اروپایی عضو 5+1 را شامل می شود، می خواهد همراه با واشنگتن به یک توافق تکمیلی دست یابند که چنانچه ایران موشک های دور برد را توسعه دهد یا آزمایش کند، یا بر سر راه بازرسی ها مانع تراشی کند یا پیشرفتی در جهت دستیابی به سلاح هسته ای ایجاد کند، تحریم های چند جانبه جدید علیه ایران وضع شود. انتظارات دیگر آمریکا از اروپا این است که آنها با آمریکا برای تشدید فشارها بر ایران همراه شوند. فشارهایی در رابطه با آغاز مذاکرات سیستم موشکی ایران و بحران های منطقه ای یعنی در مناطقی که ایران دارای نفوذ است.

با توجه به سیاست های اعلامی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر کوتاه نیامدن نسبت به مسایل امنیتی و دفاعی خود طبیعی است که توافق با کاخ سفید صورت نپذیرد ولی اگر اروپا واقعا بخواهد برجام را حفظ کند باید بر مکانیزمی تمرکز کند که بقای توافق هسته ای بدون حضور آمریکا تضمین شود. بر این نکته نیز باید تاکید شود که نباید انتظار داشت که اروپایی ها وارد یک جنگ تجاری با آمریکا شوند یا بانک های بزرگ اروپایی دست به ریسک بزرگ بزنند. چنین اتفاقی بسیار بعید است. حتی در دوره اوباما که وضعیت بهتری وجود داشت اروپا دست به چنین ریسکی نزد. از طرف دیگر اینکه اروپایی ها می دانند دولت فعلی آمریکا اهداف دیگری را نیز در رابطه با ایران در سر می پروراند. بنابراین امتیازدهی بیشتر منجر به توقف خواسته های بیشمار آمریکا در رابطه با ایران نخواهد شد، ایران و اروپا چاره ای ندارند که راهی را برای تجارت با یکدیگر بدون آمریکا پیدا کنند. تجارتی که بتواند بر اقتصاد ایران اثر مثبت و سازنده داشته باشد؛ هر چند که بی توجهی به آن در دراز مدت برجام را بی اثر خواهد کرد. مناسب است در پایان آماری که گروه بین الملل بحران از میان پرسش از تعدادی مدیر شرکت های بزرگ انجام داده مورد اشاره قرار گیرد. نتیجه این پرسش ها این است که: اولا 79 درصد از شرکت ها طرح ها و برنامه های خود را برای ورود به بازار ایران در دو سال گذشته به تاخیر انداخته اند. دوم اینکه 50 درصد پاسخ می دهند ناکامی ترامپ در تایید توافق هسته ای ایران در اکتبر 2017، به شکل منفی بر تصمیم آنها برای تعامل با بازار ایران تاثیر گذاشته است. علاوه بر آن 83 درصد بر این باورند که اگر آمریکا به شکل یک جانبه تحریم هایی را مجددا وضع کند، شرکت های اروپایی، چینی و آسیایی تا حدودی مخالف تجارت و سرمایه گذاری در ایران خواهند بود. 63 درصد نیز بر این باورند توافق هسته ای با ایران می تواند به طور بالقوه باقی بماند حتی اگر آمریکا یک جانبه از آن خارج شود. و در نهایت 33 در صد تجارت با ایران را بین 2006 تا 2015 یعنی در زمانی که تحریم ها در اوج بود، قطع نکردند.