غایبان بزرگ امروز

مهدی بازرگان، روزنامه نگار 

دیپلماسی ایرانی: قرار است که مجلس شورای اسلامی امروز میزبان برگزاری مراسم تحلیف مسعود پزشکیان باشد که براساس اصل ۱۲۱ قانون اساسی، رئیس‌جمهور منتخب با حضور در بهارستان سوگند یاد کرده و در پایان سوگندنامه را امضا خواهد کرد. با توجه به عرف سیاسی ادوار مختلف انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران و با در نظر داشتن اهمیت حقوقی مراسم تحلیف، این مراسم با حضور میهمانان خارجی و داخلی برگزار می‌شود. تشریفات مجلس شورای اسلامی و وزارت امور خارجه در قالب کمیته‌ای مسئولیت دعوت از رؤسای جمهور، رؤسای مجالس، وزرای خارجه و دیگر مقامات کشورهای مختلف را بر‌عهده دارند و طبق گفته علیرضا شریفی در مقام معاون اجرائی مجلس شورای اسلامی، حضور بیش از ۷۰ هیئت خارجی و ۶۰۰ خبرنگار داخلی و خارجی در مراسم تحلیف رئیس‌جمهور قطعی شده است.

بر‌اساس‌این از یکشنبه‌شب و از محل فرودگاه امام خمینی (ره) هیئت‌های خارجی وارد تهران شدند و طبق اعلام مجلس، پورنچای دانویواتانا، دبیرکل مجمع گفت‌وگوی همکاری آسیا (ACD)، رونالد اوزی لامولا، وزیر امور خارجه آفریقای جنوبی، حسین محمد لطیف، معاون رئیس‌جمهور مالدیو، ماهیندا یاپاابیواردانه، رئیس مجلس سریلانکا، موستروان عبدو، رئیس مجلس کومور، بریگیر پارارینسون، نماینده مجلس ایسلند، داتو سری جوهری بن عبدول، رئیس مجلس نمایندگان مالزی، مولوی عبدالکبیر محمدجان، معاون نخست‌وزیر هیئت‌حاکمه سرپرستی افغانستان، آگوستین آندریامانانورو، نایب‌رئیس مجلس ملی ماداگاسکار، طاهر سالم محمد الباعور، سرپرست امور خارجه لیبی، آرا شاوردیان، نایب‌رئیس مجلس غنا، خولیو آنیبال، فرستاده ویژه کلمبیا، الویس عالم، فرستاده ویژه دومینیکن از قاره آمریکا، لوردس پوما پوما، فرستاده ویژه اکوادور، مانوئل ماررو، نخست‌وزیر کوبا، تان سو، معاون نخست‌وزیر میانمار، حسین عوض، وزیر خارجه سودان، مامادو تانگارا، وزیر خارجه گامبیا، نوری الکاسح، معاون وزیر خارجه لیبی، پائول میفسود، فرستاده ویژه مالت، آلتانگرل الخاگواسورن، فرستاده ویژه مغولستان، سالیفا مودی، وزیر دفاع همراه با باکاری یائو سانگاره، وزیر خارجه و سومانا بوباکار، وزیر کابینه کشور نیجر وارد ایران شده و از آنها به صورت رسمی استقبال شد تا امروز در مراسم تحلیف مسعود پزشکیان شرکت کنند.

علیرضا شریفی، معاون اجرائی مجلس شورای اسلامی و رئیس ستاد برگزاری مراسم تحلیف، پیش‌تر عنوان کرده بود که کشورهای تاجیکستان، ترکمنستان، آفریقای مرکزی، پاکستان، سوریه، صربستان، کوبا، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و گینه‌بیسائو در سطح رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر در این رویداد حضور خواهند داشت. رئیس ستاد برگزاری مراسم تحلیف از حضور رؤسای مجالس کشورهای روسیه، الجزایر، بلاروس، قزاقستان، ازبکستان، مالزی، عراق، بورکینافاسو، اوگاندا، کومور، مالی، سریلانکا، سنگال و کره‌ شمالی در این مراسم خبر داد. همچنین کشورهای امارات، لبنان، اردن، میانمار، زیمباوه، قرقیزستان، برزیل، مالدیو و گابن در سطح معاون رئیس‌جمهور و معاون نخست‌وزیر تاکنون حضور خود را نهایی کرده‌اند. کشورهای تانزانیا، نیجر، ونزوئلا، بحرین، یمن، لیبی، مصر، سودان، بولیوی، کویت، موریتانی، میانمار، کنگو، گامبیا و اریتره نیز در سطح وزیر خارجه اعلام حضور کرده‌اند. دیگر کشورها از جمله هند، نیکاراگوئه، نیجر، غنا، بلغارستان، ایسلند، تونس، مجارستان، کلمبیا، اکوادور، مکزیک، شیلی، اروگوئه، مالت و سیرالئون وزرا یا سفرای خود را به این مراسم اعزام خواهند کرد. علاوه‌بر کشورهای ذکر‌شده، دبیران‌ کل سازمان‌های بین‌المللی شامل: OIC ،APA ،ECO ،D8، PUIC ،IORA، شانگهای و... نیز در این مراسم حضور خواهند داشت. این آمار نهایی نیست و احتمال افزایش کشورهای شرکت‌کننده در این مراسم وجود دارد.

غایب بزرگ

با توجه به فهرست بلند‌بالایی که از زبان علیرضا شریفی برای میهمانان مراسم تحلیف مسعود پزشکیان مطرح شد، قطعا یکی از غایبان بزرگ یا به بیان دیگر، بزرگ‌ترین غایب این مراسم، کشورهای اروپایی هستند. اگرچه طبق برخی اخبار منتشر‌شده قرار است که انریکه مورا به ‌عنوان معاون جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در تهران حضور پیدا کند، اما شرکت‌نکردن کشورهای اروپایی در مراسم تحلیف به موازات سکوت قاره سبز برای واکنش و تبریک پیروزی به مسعود پزشکیان در رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری حکایت از آن دارد که دولت سیزدهم در یکی از عملکردهای غیر‌قابل دفاع، ویرانه‌ای از روابط با کشورهای اروپایی را برای دولت مسعود پزشکیان به یادگار گذاشته است.

از‌این‌رو مطمئنا یکی از اولویت‌های اساسی دستگاه دیپلماسی دولت جدید، تلاش جدی و هرچه سریع‌تر در راستای ترمیم روابط با اروپا خواهد بود که به دلایل گوناگون از جنگ اوکراین گرفته تا دیگر موضوعات به بن‌بست رسیده است. اهمیت ارتقای این روابط برای تهران تا جایی پررنگ است که حتی رهبر انقلاب در مراسم صبح یکشنبه تنفیذ به این موضوع اشاره داشت و چراغ سبز خود را برای بهبود روابط با اروپایی‌ها نشان داد. به گفته صریح رهبری: «انگیزه مخالفت با برخی کشورهای اروپایی وجود ندارد».

تلاش برای حفظ توازن در سیاست خارجی در دولت پزشکیان

در همین راستا علی‌اکبر فرازی در گفت‌وگو با «شرق»، ابتدا به سطح نمایندگان کشورها در مراسم تحلیف امروز اشاره دارد و یادآور می‌شود «صرف حضور انریکه مورا به‌عنوان معاون جوزپ بورل مؤیدی بر روابط تخریب‌شده ایران و کشورهای اروپایی است»، چرا‌که از منظر سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در یونان، «سطح حضور مقامات در مراسم تحلیف مسعود پزشکیان حکایت از نوع نگاه این کشورها به تعامل با دولت چهاردهم دارد». بنابراین به گفته او، «اکنون کشورهای اروپایی و اتحادیه اروپا میل و رغبت چندانی برای ارتقای مناسبات تخریب‌شده فعلی با تهران ندارند، مگر آنکه اختلافات و بحران‌هایی که باعث ایجاد انسداد در روابط ایران با قاره سبز شده است، برطرف شود».

ذیل این نکته، سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در قبرس به مهم‌ترین عامل شکل‌گیری این اختلافات بین دو طرف (ایران و اروپایی‌ها) ورود کرده و خاطرنشان می‌کند: «تبعات جنگ اوکراین و برخی شائبه‌ها درباره احتمال همکاری نظامی و دفاعی تهران با مسکو در حواشی جنگ با اوکراین به شکل چالش برای امنیت اروپا مطرح می‌شود و موجب شده که اکنون اروپا تا زمان پایان جنگ اوکراین، حتی با روی کار آمدن دولت معتدلی مانند پزشکیان به این چالش‌ها توجه داشته باشد».

از‌این‌رو فرازی تأکید دارد: «باید در نخستین اولویت‌بندی یک سیاست مشخص، صریح و قاطع از طریق دولت چهاردهم در قبال جنگ اوکراین پی گرفته شود و به شکل روشنی تکلیف خود را با این جنگ روشن کنیم». تحلیل‌گر ارشد مسائل اروپا، ادامه ارزیابی خود را به تبیین نکته بسیار مهم دیگری اختصاص می‌دهد که ناظر به «حفظ توازن در سیاست خارجی» است. به این معنا که از منظر سفیر اسبق ایران در یونان، «قطعا دولت پزشکیان روابط خود را با روسیه تعمیق خواهد بخشید و تلاش برای بهبود روابط تهران با قاره سبز به معنای کنار‌گذاشتن یا کم‌رنگ‌شدن مناسبات روسیه و ایران نیست». بنابراین علی‌اکبر فرازی بر کلید‌واژه حفظ توازن در سیاست خارجی مانور می‌دهد و پیرو آن تصریح می‌کند: «به موازات حفظ و تعمیق روابط با روسیه باید گام‌های عملی درباره جنگ اوکراین برداشته شود و روابط تخریب‌شده ایران با اروپا ابتدا به ساکن ترمیم یافته و سپس تعمیق پیدا کند».

علی‌اکبر فرازی در ادامه گپ‌و‌گفت خود با «شرق»، موضوع مهم‌تری را پیش می‌کشد که به اهمیت چرایی ترمیم روابط ایران با اروپایی‌ها بازمی‌گردد که از منظر او، در دو حوزه این اهمیت خود را بیشتر نشان می‌دهد که نخست به «مناسبات اقتصادی و تجاری ایران با اروپا» باز‌می‌گردد که به گفته این مفسر ارشد حوزه سیاست خارجی، «قطعا هرگونه تلاش برای ترمیم روابط دیپلماتیک با قاره سبز و پس از آن، ایجاد زمینه برای بهبود روابط تجاری در شرایط کنونی می‌تواند یک آورده و سود سرشاری را متوجه ایران کند».

از‌این‌رو سفیر اسبق ایران در قبرس با یادآوری ضرورت ترمیم هرچه جدی‌تر و سریع‌تر روابط ایران و اروپا، خاطرنشان می‌کند: «با این ترمیم روابط علاوه‌بر تبعات مثبت سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی قطعا در ادامه، کشورهای اروپایی رغبت بیشتری برای بهبود مناسبات تجاری و اقتصادی با ایران پیدا خواهند کرد». از سوی دیگر تحلیل‌گر ارشد مسائل اروپا به یکی از محورهای کلیدی سیاست خارجی دولت پزشکیان رجوع می‌کند که حول تلاش برای ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای و لغو تحریم‌هایی می‌چرخد که البته به باور او، طرف اصلی این مذاکرات بی‌شک آمریکایی‌ها خواهند بود. اما سفر پیشین کشورمان این نکته را متذکر می‌شود: «بهبود روابط تخریب‌شده ایران با اروپایی‌ها پیش از آغاز مذاکرات با آمریکا یک ضرورت و پیش‌نیاز جدی است»؛ چرا‌که از منظر او: «برداشتن گام‌های جدی برای مذاکرات با آمریکا از مسیر ارتقای روابط با اروپا می‌گذرد».

الگویی مانند شی جین‌پینگ و محمد‌بن سلمان

علی بیگدلی هم دیگر کارشناسی بود که مانند علی‌اکبر فرازی بر اصل حفظ توازن در سیاست خارجی تأکید دارد و در گفت‌وگوی خود با «شرق» به دو الگوی منطقه‌ای و فرامطقه‌ای مطلوب در دیپلماسی متوازن اشاره دارد که به نظر او می‌توانند ریل‌گذاری مناسبی برای سیاست خارجی دولت چهاردهم باشند. از منظر تحلیل‌گر ارشد مسائل بین‌الملل: «شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین، اکنون هم به دنبال حفظ و ارتقای روابط با روسیه است و از سوی دیگر تنش‌زدایی و تعمیق روابط دیپلماتیک و تجاری با غرب و به‌ویژه اروپایی‌ها را هم در دستور کار دارد». از طرف دیگر بیگدلی، «سیاست خارجی محمد‌بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی را هم یک الگوی دیپلماسی متوازن منطقه‌ای توصیف می‌کند که از یک طرف، مناسبات کاملا حسنه و عمیقی را با روسیه و چین پی گرفته است و از سوی دیگر، روابط راهبردی خود را با اروپا و آمریکا حفظ کرده است».

از‌این‌رو کارشناس ارشد مسائل اروپا یادآور می‌شود: «تلاش دولت پزشکیان برای ترمیم روابط با قاره سبز و اتحادیه اروپا لزوما به معنای کنارگذاشتن مناسبات جاری ایران با روسیه و چین نخواهد بود». با این قرائت، بیگدلی به مسعود پزشکیان و وزارت امور خارجه دولت چهاردهم توصیه می‌کند: «تا جای ممکن بر اصل حفظ توازن در سیاست خارجی و راهبرد تنوع‌بخشی در مناسبات دیپلماتیک مانور دهند؛ چرا‌که در‌این‌صورت تهران می‌تواند اهرم‌های لازم برای امتیازگیری از همه بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را داشته باشد». با توجه به آنچه گفته شد، این استاد دانشگاه در ادامه ارزیابی خود مشخصا به چگونگی ترمیم روابط با اروپا و اولویت قاره سبز برای جنگ اوکراین ورود کرده و تأکید دارد: «تهران در این زمینه باید گام‌های عملی در راستای صلح و پایان‌دادن به جنگ اوکراین بردارد»؛ چون که به گفته او: «تا زمان تداوم جنگ اوکراین کماکان شائبه و موج‌سواری سیاسی و رسانه‌ای درباره حمایت تهران از مسکو وجود دارد و در‌این‌صورت همچنان تهران شریک جرم و شریک تحریم روسیه خواهد بود».

علی بیگدلی، ادامه تحلیل خود را با تشریح و تبیین یک نکته بسیار مهم پی می‌گیرد که اهمیت و لزوم ترمیم روابط ایران با اروپا را به دولت پزشکیان گوشزد می‌کند. به گفته این تحلیل‌گر ارشد مسائل بین‌الملل: «اگر دولت آینده ایالات متحده آمریکا متعلق به دونالد ترامپ باشد، یقینا حضور اروپایی‌ها در جبهه ایران می‌تواند از گام‌ها و سیاست‌های ضد ایرانی واشنگتن بکاهد»؛ چراکه مفسر حوزه سیاست خارجی با ارجاعی به تاریخ تحولات دولت دونالد ترامپ یادآور می‌شود: «اگرچه اروپایی‌ها در عمل نتوانستند برای لغو تحریم‌های ایالات متحده و بهره‌مندی ایران از مناسبات تجاری برجامی کاری انجام دهند، اما اروپا در همان زمان اجازه نداد که آمریکا در شورای امنیت مکانیسم ماشه را فعال کند و مانع از بازگشت شش قطع‌نامه شورای امنیت شد». درنتیجه این استاد دانشگاه متذکر می‌شود: «تا فاصله چند‌ماهه برای آغاز به کار دولت آینده آمریکا که احتمالا با پیروزی دونالد ترامپ همراه خواهد بود، باید دولت پزشکیان هرچه سریع‌تر روابط با قاره سبز را ترمیم و ارتقا دهد تا بتوان از اهرم اروپایی‌ها در مقابل کاخ سفید استفاده کرد». ضمن آنکه به گفته بیگدلی: «اروپا می‌تواند سپر دیپلماتیک خوبی برای تهران در مقابل سیاست ایران‌هراسی‌های اسرائیل در منطقه باشد»./شرق