ایران، ترامپ و هنر معامله هسته‌ای

نویسنده: متیو بی

دیپلماسی ایرانی: دولت فعلی ایالات متحده به مراتب بیشتر از دولت پیشین در تلاش برای محدود کردن فعالیت های ایران در خاورمیانه است. سال جاری کاخ سفید تلاش کرد به وسیله عربستان سعودی و اتحادیه عرب، اجماعی برای مواجهه با ایران ایجاد کند و با فروش سلاح و کمک نظامی به قدرت سنی ها در منطقه بیفزاید. دولت ترامپ این تلاش ها را در هفته جاری و با اعلام هدف ایجاد تحریم های بیشتر تکمیل کرد. اما تا زمانی که معامله هسته ای با ایران برقرار باشد استفاده واشنگتن از اهرم فشار گسترش تحریم ها روی میز نخواهد بود.

با بازگشایی بحت ها درباره برجام با تهدید به خروج، ترامپ امیدوار است که در دخالت های منطقه ای ایران اخلال ایجاد کند یا تهران را متقاعد کند که این معامله شامل ایجاد محدودیت در برنامه موشک های بالستیک و خودداری از حمایت از گروه های شبه نظامی مانند حزب الله و حماس خواهد بود. اگرچه این استراتژی ترامپ بدون ریسک نخواهد بود. هرگونه شکافی در چارچوب کاری برجام می تواند به سرعت به فروپاشی معامله منجر شود. رویکرد ترامپ بر این فرضیه استوار است که ایران ـ کشوری با توازن سیاسی در مرزهای داخلی ـ پاسخ شدیدی به این تحریک ها نخواهد داد.

اگرچه قمار رئیس جمهور ممکن است به اندازه ای که به نظر می رسد خطرناک نباشد. تنها کافی است نگاهی به نیروهایی بیندازیم که در اجرای برجام دست دارند. در دهه اخیر ایالات متحده به دنبال راهی است تا حضور خود در خاورمیانه را کاهش داده و به دیگر نقاط جهان توجه داشته باشد. از جمله نقاط توجه ایالات متحده روسیه بازسازی شده و چین رو به پیشرفت است. راه حل این است که بالانس قدرت را در خارومیانه ایجاد کنیم. اما پیگیری برنامه هسته ای از سوی ایران چیزی نیست که ایالات متحده و متحدان اروپایی اجازه آن را بدهند. به این ترتیب برجام به معنای توقف پیشرفت برنامه بدون خطر ایجاد یک جنگ است.

ایالات متحده باید توجهش را به فراتر از خاورمیانه منعطف کند. در حقیقت مسائل ضروری تری وجود دارد: اقصاد و قدرت نظامی چین در حال پیشرفت است، اختلافات میان روسیه و غرب بالا گرفته و بحران هسته ای در شبه جزیره کره عمیق تر شده است. بی تردید احیای برنامه هسته ای ایران و تهدید به درگیری با این کشور با از بین بردن برجام، از توانایی های ایالات متحده برای مقابله فوری در اوراسیا و منطقه اقیانوس آرام خواهد کاست. همچنین اعتقاد کره شمالی را محکم خواهد کرد که مذاکره با ایالات متحده در مورد مسائل هسته ای بیهوده است.

برای پیچیده تر شدن ماجرا لازم است توجه کنید که ایالات متحده در استراتژی جدید خود برای تاثیرگذاشتن بر ایران، تنهاست. برخلاف ایالات متحده، اروپا معتقد است که برجام به خوبی درحال کار است. کاخ سفید تمایلی به ایجاد تمایز در این مورد ندارد که برجام نمی تواند در مسائلی که برای آن طراحی نشده است اثرگذار باشد. منطق واشنگتن با این نکته کلیدی در تضاد است: ایالات متحده و آژانس بین المللی انرژی اتمی موافقند که شواهدی مبنی بر اینکه ایران از شرایط معامله تخطی کرده است وجود ندارد. تا زمانی که ایران حمایت اتحادیه اروپا در برجام را داشته باشد هرگونه تلاش احتمالی ایالات متحده برای بازگرداندن گسترده تحریم ها به عقب رانده خواهد شد. بلوک اتحادیه اروپا پیش از این قول داده است که در صورت تلاش ایالات متحده برای انجام این کار، منافع آمریکا را در سازمان تجارت جهانی به چالش بکشد.

همه این عوامل اعمال دوباره تحریم ها را برای کنگره دشوار خواهد کرد. اما شاید این دقیقا چیزی باشد که دولت ترامپ روی آن حساب باز کرده است. به هرحال رئیس جمهور در طی مبارزات انتخاباتی خود قول برهم زدن برجام و مذاکره دوباره را داده بود. ترامپ در این رابطه با دست گذاشتن روی کنگره و زمانی که قانون گذاران برای برقراری تحریم ها تلف کرده اند می تواند دستان خود را از این تصمیم مبری کرده و پوشش سیاسی مورد نیاز را برای حفظ توافق در عین اتخاذ موضع سخت گیرانه نسبت به ایران، ایجاد کند.

بخشی از یک پازل بزرگ تر

ایران به مذاکراتی که ورای برنامه هسته ای باشد درست به مانند باقی جامعه بین المللی چشم دارد. ایران علاقه ای به ادامه دادن کار به عنوان کشوری منزوی که اقتصاد آن در حال تخریب است، ندارد. از زمان حضور حسن روحانی و استانداردهایی که جنبش انتخاب او به وجود آورده حرکت به سوی آرامش دیپلماتیک در بین رهبران این کشور شکوفا شده است. اگرچه هنوز فشارهای ایدئولوپیک و تلاش هایی برای ناپایدار کردن سیاست های فعلی کشور تحمیل می شود.

به هرحال روحانی و معاصرانش با مشکلات ژئوپلیتیک خود درگیر هستند. اگرچه لفاظی ها و تهدیدهای ایران به طور سنتی ایالات متحده را هدف گرفته اما این ترکیه و روسیه هستند که ممکن است منافع امنیتی ایران را تهدید کنند به ویژه به این دلیل که واشنگتن درحال خروج از منطقه است. ایران عمیقا نگران بازخوانی ترکیه برای به راه انداختن امپراتوری عثمانی است و روسیه کشوری است که ایران بارها با آن جنگیده و همچنین در یک دهه گذشته مشارکت خود را در حیات خلوت تهران افزایش داده است. داشتن پیمانی با یک نیروی فرامنطقه ای مانند ایالات متحده در برابر هر دوی این تهدیدها موثر خواهد بود.

عربستان سعودی دیگر بازیگر منطقه ای و رقیب ایران است و این کشور سنی رابطه ای نزدیک با ایالات متحده دارد. با وجود همکاری نزدیک عربستان سعودی و ایالات متحده همچنان استراتژی اصلی واشنگتن در خاورمیانه برقراری تعادل است. بنابراین نفوذ عربستان سعودی در یک دهه اخیر رو به کاهش است به ویژه از زمانی که ذخایر نفتی و ثروت و قدرت اقتصادی عربستان رو به کاهش است. در طول زمان با کاهش سودآوری صنعت نفت عربستان حیات اقتصادی کشور پادشاهی و قدرتمندترین متحد ایالات متحده در خارومیانه رو به افول است.

البته اقتصاد ایران نیز به نفت وابسته است اما بسیار متنوع تر بوده و نشان داده که می تواند در عرصه جهانی بهتر عمل کرده و حامیان و سرمایه گذاران بیشتری داشته باشد. علاوه بر این، ایران از موقعیت استراتژیک تری برخوردار است و چین برای ساخت مسیرهای زمینی به سمت آسیا و فعال کردن منطقه اوراسیا نگاهی ویژه به این کشور دارد. با نگاهی به نقشه درخواهید یافت که موقعیت ایران در جدیدترین نقشه جاده ابریشم، فرصت های فراوانی برای همکاری میان واشنگتن و تهران قرار می دهد تا به مقابله با چین و روسیه بپردازند.

اگرچه در حال حاضر ایران و ایالات متحده در نقطه تقاطع قرار دارند. اما بسیاری از منافع درازمدت وجود دارد که می تواند این دوکشور را ار در کنار هم قرار دهد. چگونگی حل شدن مشکلاتی که هر یک از این دو کشور با آن مواجهند و سرعت آن می تواند مواضع آنها را تغییر دهد. سقوط معامله هسته ای می تواند روابط دو کشور را نابود کند. روابطی که بازسازی دوباره آن می تواند دوباره یک دهه دیگر زمان ببرد.

منبع: استراتفور/ مترجم: روزبه آرش

انتشار اولیه: شنبه 29 مهر 1396 / انتشار مجدد: شنبه 13 آبان 1396