دعوا سر پول است

 مهتدی، تحلیلگر خاورمیانه*

 دیپلماسی ایرانی:  قطر کشور کوچکی است. 270 هزار نفر سکنه اصیل دارد. شاید 300 هزار نفر. یک میلیون نفر هم سکنه غیر قطری هستند از فیلیپینی، پاکستانی، هندی، سریلانکایی که آنها معمولا در امور خدماتی هستند. یک کشور انگشت دانه ای با 270 هزار یا 300 هزار جمعیت اما درآمد هنگفت گاز. سال گذشته 86 میلیارد دلار درآمد قطر بوده، از طریق فروش گاز که اکثرش هم از همین پارس جنوبی است که با ما مشترک است. صندوق سپرده ارزی قطر در حال حاضر 320 میلیارد دلار ذخیره ارزی دارد. کشوری که به این ترتیب مازاد درآمد دارد خود به خود تشویق می شود به اینکه اندیشه ای داشته باشد و دنبال بلندپروازی برود و بخواهد نقش منطقه ای بازی کند.

در اوایل بهار عربی و انقلاب هایی که در جهان عرب رخ داد، سال 2010-2011، اصلا این بحث مطرح شد که چطور ممکن است در علوم سیاسی، کشوری که مولفه های یک قدرت منطقه ای را ندارد، نقش منطقه ای بیشتر از حجم خودش بازی کند؟ آیا پول به تنهایی می تواند این امکان را به کشوری چنین کوچک بدهد که نقش منطقه ای بازی کند؟ خب نقش منطقه ای قطر واقعا وحشتناک بود. این شبکه از زمانی که شیخ حمدبن خلیفه آل ثانی علیه پدرش کودتا کرد و خودش قدرت را در دست گرفت، برنامه ریزی مفصلی برای نقش منطقه ای کرد. اولا مساله امنیت برای قطر و برای تمام کشورهای حاشیه خلیج فارس مطرح است. چون گنجینه ای است، ثروت بسیار هنگفتی است، چطور می شود امنیت این گنجینه و این آقایانی که سر این گنج نشستند را تضمین کرد؟ معمولا همه این ها سراغ قدرت نظامی آمریکا می رفتند و فرانسه و انگلستان. به خصوص بعد از خروج بریتانیای کبیر از شرق سوئز در اواخر دهه 60 میلادی و اوایل دهه 70، آمریکایی ها جای انگلیسی ها را گرفتند و فرانسوی ها هم آمدند. قطر یک پایگاه نظامی به آمریکا داد به نام پایگاه العدید. این پایگاه، بزرگ ترین پایگاه لجستیکی نیروهای آمریکا در خاورمیانه است. در همین مثلث ازبکستان تا ترکیه تا شاخ آفریقا، آمریکا حدود 75 تا 80 پایگاه نظامی دارد. بزرگ ترین پایگاه لجستیکی نیروی زمینی در قطر است. حتما قطر فکر می کند با این پایگاهی که به آمریکا داده، امریکا مجبور است امنیتش را حفظ کند. با این حال برای تضمین استمرار حمایت آمریکا، برای اولین بار، اولین کشوری می شود که با اسرائیل رابطه برقرار می کند و سفارتی برای اسرائیل در دوحه باز می شود تحت عنوان دفتر تجاری که این مخفی است و علنی هم نیست.

همه می دانند که لابی اسرائیل در آمریکا بسیار قوی است. هر کسی بخواهد به آمریکا وارد شود یا از امریکا استفاده کند بهترین راه این است که به لابی اسرائیل متوسل شود. قطر فکر می کرد با ارتباطی که با اسرائیل دارد و با پایگاهی که به آمریکا داده، امنیتش کاملا محفوظ است و این گنج در دست خود آل ثانی برای همیشه باقی خواهد ماند.

باید در این میان به شبکه الجزیره هم پرداخت. شبکه الجزیره مساله بسیار مهمی است چون شبکه الجزیره با 60 میلیون بیننده هر شب در سال های 2011 و 2012 خودش یک پدیده ای بود که به CNN عرب معروف شد و تاثیرات سیاسی و فرهنگی بسیار گسترده ای در کل منطقه و جهان عرب گذاشت. جهان عرب را زیر و رو کرد. بسیاری در تحلیل انقلاب های جهان عرب در سال 2011، معتقد هستند که شبکه الجزیره، نقش بسیار مهمی ایفا کرده است. مردم جهان عرب برای اولین بار گفتمانی شنیدند، غیر از گفتمان رسمی رادیو تلویزیون های وابسته به رژیم های دیکتاتوری و پادشاهی خودشان. خیلی خلاصه عرض کنم که من دیدم دانشگاه های خود منطقه، و حتی در اروپا و آمریکا، درباره الجزیره در سطح کارشناسی ارشد و دکتری درباره شبکه الجزیره نوشته اند. در انقلاب های جهان عرب، شبکه الجزیره و قطر خیلی نقش بازی کردند و بعد هم قرار شد اخوانی ها را در همه جا برای کنترل این انقلاب ها بیاورند، این نقشی بود که قطر و آقای اردوغان با هم بازی کردند در مصر و در تونس و در همه جا، اخوانی ها را آوردند. حالا بگذریم که بعد از مارس سال 2011 که این بحران را به سوریه بردند و سیاست شبکه الجزیره عوض شد، که خود این بحث مفصلی است که در اینجا نمی گنجد، ولی بینندگان شبکه الجزیره هم بسیار کم شدند. طبق بعضی از نظر سنجی ها، از 60 میلیون مخاطب در شبانه روز، رسید به 6 میلیون نفر و بسیاری از مدیران و گویندگان و نویسندگان شبکه الجزیره استعفا کردند و در بیروت شبکه المیادین را راه انداختند که الآن شبکه المیادین، به عنوان شبکه ای که از مقاومت در منطقه و از انقلاب ها حمایت می کند بینندگان بسیار زیادی دارد.

قطر در مصر نقش بازی کرد. قطر کسی بود که اتحادیه عرب را دنبال خودش کشید و برد در لیبی و خیلی ها را برانگیخت که لیبی را بمباران کنند و سرهنگ قذافی را سرنگون کنند. این نکته را هم عرض کنم که از روی اطلاعات دقیق شخصی بنده است. یعنی اطلاعات روزنامه ای و تحلیلی نیست. اگر فرصتی بود برای شما شرح می دادم که چه برنامه ریزی ای در قطر صورت گرفت برای انتقال این انقلاب ها به سوریه و چه نقشی الجزیره بازی کرد و صدها میلیارد دلار پول ریخته شد. چطور داعش را ایجاد کردند در سال 2006 در جلسه ای که خانم کاندولیزا رایس داشت با مسولین امنیتی مصر و اردن و عربستان و قطر و امارات. این ها بحث های مفصلی است که اطلاعات دقیقی در این باره وجود دارد.

قطر تصور نمی کرد روزی روزگاری امنیتش به شکل کنونی به خطر بیافتد. تحولی که رخ داد، انتخابات آمریکا و روی کار آمدن آقای ترامپ بود. بحث این است که آیا ترامپ را واقعا آن Deep State روی کار آورد یا اینکه ترامپ آمد بر خلاف میل Deep State و به آن اعلام جنگ داد. این ها بحث های مفصلی است. اما هرچه بود رسید به این نقطه که آقای ترامپ آمد و اولین دیدارش را از عربستان سعودی انجام داد. عربستان هم 50 کشور سنی را دعوت کرد و در واقع ترتیب یک کنفرانس اسلامی داده شد. هدف عربستان بیشتر این بود که نشان دهد نماینده تام الاختیار دولت آمریکا، دولت آقای ترامپ در منطقه است و هر کاری دلش بخواهد می تواند انجام دهد. قرارداد بسته شد، 110 میلیارد دلار اسلحه به اضافه مجموعه 460 میلیارد دلار سلاح های مختلف و سرمایه گذاری در بخش های مختلف آمریکا. آقای ترامپ پیروزمندانه برگشت و اعلام کرد در واشنگتن که من آمدم و 460 میلیارد دلار پول برای شما آوردم من مشکلات جوانان و بیکاری را حل می کنم. بعد ناگهان دیدیم که به قطر حمله شد و او را متهم کردند و 13 شرط گذاشتند و او را محاصره کردند و این مسایل پیش آمد. چرا؟ راستش تا الآن هیچ دلیل قاطعی برای این چرا وجود ندارد. ما سناریوهای مختلفی را بررسی کردیم، تحلیل های مختلفی را دیدیم، هر تحلیلی، هر سناریویی مبتنی بر یک رشته مستندات و استدلال و مدارک است. و اینها در زمینه های مختلف بحث شده. اولا این 13 شرط را نگذاشتند که آنها قبول کنند. یعنی اصلا هیچ کشوری که برای خودش احترام قائل است و به حاکمیت خودش احترام می گذارد، امکان ندارد این شرایط را قبول کند. بنابراین آنها این شرایط را گذاشتند که قبول نکند.

گام بعدی چه خواهد بود؟ قطر را محاصره می کنند. از شورای همکاری خلیج فارس جی سی سی، اخراجش می کنند. کودتا در داخلش راه می اندازند یا شاخه دیگری از آل ثانی، جای شیخ حمیم بن حمد آل ثانی، که طرفدار سعودی است روی کار می آورند. یا اصلا حمله نظامی انجام می دهند و قطر را می گیرند و تمام این گنجینه و درآمدهای ارزی و درآمد گاز را در اختیار می گیرند؟ این ها همه احتمالات بود و هنوز هم هست. من خیلی چون وقت نیست، خیلی از این احتمالات را تیتروار عرض می کنم. یکی اینکه این مساله قبیله ای است. پدر این آقای شیخ حمیم، شیخ حمد که اکثر وقتش را در لندن می گذراند و چقدر هم پول به فیفا داده که جام جهانی 2022 را به قطر بیاورد، ایشان به ریاض می رود و شهر کوچکی نزدیک ریاض است به نام عشقیر که اجداد آل ثانی آنجا بودند. آنها معتقد هستند نسل شان می رسد به محمد بن عبدالوهاب، رهبر مکتب وهابیت. آنجا رفت و شاخه های این خاندان را دید و از او استقبال کردند و به ریاض رفت. سعودی ها خیلی ناراحت شدند. عصبانی شدند. وادار کردند که شیوخ وهابی، اعلامیه دادند که هیچ ارتباطی بین خاندان آل ثانی و خانادان آل شیخ وجود ندارد و اینها دروغ است. به خصوص که قطر، یک مسجد بسیار بزرگی هم در دوحه ساخته بود به نام محمد بن عبدالوهاب و یکی از درخواست ها این بود که باید این مسجد را ویران کنید، یا اسمش را عوض کنید. شما هیچ ارتباطی به وهابیت و محمد بن عبدالوهاب ندارید. جنگ شروع شد بین دو قبیله آل شیخ و آل ثانی. عده ای از تحلیل گران عرب معتقد بودند اصلا مساله، مساله عشیره ای است و هیچ ارتباطی به تحلیل های منطقه ای و جهانی و رقابت های بین المللی و آمدن ترامپ ندارد. عربستان دیده ترامپ به او کارت بلانژ داده که در منطقه هر کاری می خواهد بکند. او هم استفاده می کند به عنوان بیگ برادر، می خواهد قطر را تنبیه کند. حالا ضمن اینکه  ماجرای رقابت بین عربستان و قطر، خودش تاریخچه ای دارد و قطر تنها کشوری است که در این جی سی سی حاضر نیست زیر چتر برادر بزرگ تر، عربستان سعودی برود. حتی یک بار به جنگ نظامی در مرز مشترک بین قطر و عربستان سعودی هم رسید. حالا با این کارت سفیدی که عربستان از آقای ترامپ گرفته، می تواند قطر را حسابی گوشمالی دهد. هم در چارچوب قبیله ای و هم می تواند به عنوان کسی که حاضر نشده در همه سال ها سلطه برادر بزرگ تر را در خلیج فارس بپذیرد، انتقام بگیرد.

حالا اینها تحلیل های قبیله ای و عشیره ای است و بعید هم نیست که این ها نباشد. چیزی هم این ها را رد نمی کند. اما بنده عرض می کنم اصل مساله، سر پول است و این گنجینه ای است که نبایستی دست آدم هایی باشد که کشور کوچکی که با 2، 3 میلیارد می تواند امور خودش را اداره کند، ولی ناگهان 86 میلیارد سال گذشته پول دستش آمده. این کشور باید کنترل شود. کنترل منابع مالی قطر.

اتهام قطر هم این است که از تروریسم حمایت می کنید. اگر مقصود از تروریسم داعش و جبهة النصره و تکفیری هاست که فقط قطر نیست، امارات و عربستان و مصر و این ها همه حمایت کردند. همه این ها در ارسال داعش و جبهة النصره و دادن تسلیحات و وسایل ارتباطی و پول و مهمات نقش داشتند. هزار ماشین تویوتا را چطور وارد سوریه کردند و در اختیار داعش گذاشتند؟ اما ظاهرا مقصود از حمایت از تروریسم این نیست. آنها اخوان المسلمین را تروریست می دانند و به خصوص جنبش حماس. حالا باز اینجا سناریوی دیگر مطرح می شود که طرحی است که آمریکا با اسرائیل برای حل مساله فلسطین دارد که طرح دو دولت هم نیست، و لازمه اش این است که جنبش حماس به عنوان مقاومتی که در نواز غزه بسیار قوی است، مثل حزب الله در جنوب لبنان و تونل دارد و سلاح موشکی دارد و می تواند تا تلاویو را هم بزند، این را بایستی رام کرد یا از صحنه خارج کرد. چه کسی از آن حمایت می کند؟ قطر. چه کسی به او پول می دهد؟ قطر. بقیه که پول ندارند. بنابراین بایستی پول قطر را کنترل کرد تا به حماس پول ندهد. حماس وادار شود طرحی که مصر و عربستان و اسرائیل دارند را بپذیرد. این هم یک سناریو است.

آخرین سناریو خیلی جالب و خنده دار است که سه شنبه هفته پیش، روزنامه The Independent چاپ لندن آن را علنی کرد. می دانید که روزنامه ایندیپندنت، روزنامه معتبری است. در این روزنامه به قلم یکی از بهترین نویسندگانش، سه شنبه گذشته 11 جولای نوشته شد که داماد آقای ترامپ که یهودی است، پسر جرارد کوشنر که مسئول  Trump Towerهم هست. برجی که 600 واحد اداری دارد. هزینه های زیادی دارد. درآمد نداشته، باید مالیات بدهد. پول زیادی کم آورده. این آقای کوشنر با قطری ها صحبت می کند و می گوید به من 500 میلیون دلار وام بدهید تا من هزینه های ترامپ تاور را بپوشانم. قطر قبول نمی کند که 500 میلیون دلار به داماد آقای ترامپ بدهد. داماد به پدرزنش می گوید به ریاض که می رود، حال قطر را بگیرد. می گوید باشد. به ریاض می آید و در ریاض می گوید که قطر از تروریسم حمایت می کند. عربستان و محمدبن سلمان که منتظر چنین فرصت تاریخی بودند، همین را می گیرند و بلافاصله این وضعیت را برای قطر ایجاد می کنند. حالا این روایت روزنامه ایندیپندنت است که اصلا ماجرا از کجا شروع می شود. خیلی خنده دار است.

جالب تر، همین روز شنبه گذشته، آقای ترامپ مصاحبه بسیار مفصلی کرد با شبکه CBN آمریکا. ترامپ اصلا یک آدم سیاسی نیست. کاسب است، بیزنسمن است، حرف زدن سیاسی بلد نیست. هر چه هم مشاورین به او یاد دهند و بنویسند و تلقین کنند، باز هم وقتی صحبت می کند، خودش را لو می دهد. در مصاحبه با این شبکه با آب وتاب و خنده و افتخار گفته من رفتم عربستان ولی قبلش به آنها شرط کردم که اگر چند صد میلیارد دلار پول به من می دهید من می آیم به عنوان اولین کشوری که از آن بازدید می کنم. اگر نمی دهید نمی آیم. عربستان موافقت کرد و من رفتم و این پول را آوردم. 460 میلیارد دلار. ببینید رئیس جمهور بزرگ ترین کشور جهان با چه زبانی صحبت می کند. نکته بعد در همین مصاحبه با CBN می گوید ما پایگاه قطر را ادامه نمی دهیم. اگر قطری ها می خواهند این پایگاه در آنجا بماند و امنیت شان را حفظ کنیم باید 100 میلیارد دلار بدهند. این را خودش گفته و فیلمش هست. 100 میلیارد دلار باید بدهند. اگر نه، ده کشور الان به صف ایستادند که حداقل صد میلیارد دلار به بالا می دهند که در آن صورت این پایگاه را منتقل خواهیم کرد به آن کشور.

قبلا در دوره های گذشته وقتی آمریکا می خواست جایی پایگاه بزند، بایستی از آن کشور اجازه می گرفت، بایستی زمین اجاره می کرد، پول می داد، کاری که در ازبکستان کرد، کاری که در لهستان کرد. حالا آقا پایگاه دارد، برای اینکه پایگاه باشد، صد میلیارد دلار از طرف پول می خواهد. این را رئیس جمهور آمریکا گفته است. البته ده کشور هم نیستند. ده کشوری وجود ندارند که بخواهد بیشتر از صد میلیارد برای تاسیس یک پایگاه نظامی بدهند. فقط عربستان است و امارات. یعنی امارات الآن بالای 900 میلیارد دلار صندوق ذخیره ارزی دارد. امارات می تواند این کار را بکند، عربستان هم می تواند این کار را بکند. گرچه عربستان دیگر پولی برایش نمانده و هر چه بوده داده. لذا با این سخنان رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا مشخص می شود که مساله سر لحاف ملانصرالدین است. مساله پول است و تصاحب این گنجینه.

حالا اینکه چه خواهد شد، من خیلی سریع عرض می کنم. گزینه عملیات نظامی به نظرم وجود ندارد، با توجه به سیاستی که ایران و نقشی که ترکیه بازی کرده. ظاهرا خود قطری ها هم رفتند، وزیر خارجه اش به آمریکا رفته و سر کیسه را شل کردند. اولین پرداخت، 12 میلیارد برای مقداری اسلحه، بعد هم قرار شده تا 22 میلیارد برود. ولی تا صد میلیاردی که آقای ترامپ می خواهد خیلی فاصله دارد. این است که ما بایستی چه کار کنیم، این شاید یک جلسه بحث می خواهد تا سناریوهای مختلف را بررسی کنیم. منتها من یادم افتاد در دوره ریاست جمهوری جناب آقای دکتر خاتمی ما چیزی که با سران کشورهای حاشیه خلیج مطرح می کردیم، مساله امنیت دسته جمعی بود. در آن زمان برای ایجاد اعتماد نیز اندیشه پروژه های توسعه مشترک مطرح شد. اولین کار هم کویتی ها پذیرفتند که ما آب بفرستیم از شط العرب از اروندرود به کویت که انگلیسی ها به هم زدند.

الآن ثابت شده که آمریکا و اسرائیل نمی توانند حامی امنیت این ها باشند. چون آمریکا و انگلستان، رفیق قافله و دوست راهزن ها هستند. کسی که که قافله را حمایت می کند، خودش قافله را می چاپد. اگر آنها به این نتیجه رسیدند، الآن شرایط مناسب است که این پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران که از روز اول ما اعلام کردیم، یعنی امنیت دسته جمعی منطقه ای دوباره مطرح شود. خصوصا همان طرحی که جناب آقای خاتمی مطرح کرده بودند، طرح پروژه های توسعه مشترک. برای اینکه اطمینان حاصل کنند که ایران هیچ نظر سوئی، هیچ توسعه طلبی نسبت به اینها ندارد.

*متن سخنرانی در نشست بنیاد باران

انتشار اولیه: سه شنبه 3 مرداد 1396 / انتشار مجدد: یکشنبه 8 مرداد 1396