ترامپ برجام را به هم نخواهد زد

فرهاد رضائی

دیپلماسی ایرانی: چهارده جولای 2015 ایران توافق تاریخی برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را با کشورهای 1+5، چین، فرانسه، آلمان، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده امضا کرد. پس از کارزاری بی سابقه و لابی گری های فراوان، کنگره توافق را در جریان بحث هایی تند میان جمهوری خواهان که به شدت مخالف توافق بودند و دموکرات ها که طرف دولت اوباما بودند تصویب کرد. پرزیدنت دونالد ترامپ به شدت منتقد توافق بوده، اما تا این جا هیچ تغییری در اوضاع رخ نداده است.

18 آوریل، وزارت امور خارجه ایالات متحده بنا بر قانون بررسی توافق هسته ای ایران که در سال 2015 سنا تصویب شد، اعلام کرد که ایران به توافق پایبند بوده است. اما رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه تاکید کرد که "ایران کماکان دولت پیشرو در حمایت از تروریسم است" و دولت دست به بررسی جامع در خصوص سیاست ایران خواهد زد. این بررسی "مشخص خواهد کرد که آیا تعلیق تحریم های مرتبط با ایران بر اساس برجام برای منافع ملی ایالات متحده حیاتی خواهد بود یا خیر." نیکی هیلی، سفیر ایالات متحده در سازمان ملل اخیرا شکایت کرده است که ایران با انجام آزمایش های موشکی با قابلیت حمل کلاهک هسته ای ممنوعه در قطعنامه 2231 شورای امنیت، روح برجام را نقض کرده است. هیلی همچنین تاکید کرده است که ایران مقررات مربوط به تجارت تسلیحاتی را بر اساس پاراگراف پنچ از ضمیمه بی قطعنامه 2231 نقض کرده است.

هرچند توجه اساسی در این بررسی در حال انجام، بدون شک روی هسته برجام، مرتبط با غنی سازی اورانیوم و مسلح شدن اتمی، تمرکز خواهد کرد. دستیابی به سلاح هسته ای روندی بسیار پیچیده دارد، وضعیتی که اغلب باعث اختلاف نظر میان ناظران شده است. آژانس بین المللی انرژی اتمی به طور رسمی پایبندی ایران را تایید کرده است. بر اساس بندهای توافق، مدیر کل آژانس می بایست بر اساس تحقیقات تیم بازرسان آژانس هر سه ماه گزارشی تهیه کند. به طور غیررسمی، تعدادی دیگر از بازیگران نیز در حال نظارت و ارزیابی روند بوده اند. آژانس های اطلاعاتی ایالات متحده و برخی از اتاق فکرهای خصوصی، همچون انستیتو دانش و امنیت بین المللی (آی اس آی اس)، از جمله این نهادها هستند. در حقیقت دیوید البرایت، مدیر آی اس آی اس یک کارشناس کارآزموده در خصوص برنامه هسته ای ایران است. وی به خاطر شهادت های مکررش در کنگره و مشارکت شدیدش در مباحثات در خصوص برجام شهره است. هر چند آی اس آی اس خود را سازمان غیرانتفاعی و غیرحزبی می خواند، اما منتقدان می گویند که البرایت با بنیاد دفاع از دموکراسی ها، اتاق فکری نئومحافظه کار که رهبری لابی اسرائیل برای مبارزه با توافق را عهده دار بود، همکاری می کند. به نوشته وبسایت این اتاق فکر، بنیاد دفاع از دموکراسی ها در حال حاضر "برای راستی آزمایی های موثر در خصوص نقص های برجام" فشار وارد می کند.

30 مه البرایت گزارشی منتشر کرد با  این عنوان: "آیا ایران در حال تولید کلان قطعات سانترفیوژ است؟ آیا می توانیم بگوییم توافق ایران تا این جای کار نهادینه و اعمال شده است؟" نویسنده تاکید کرد شاید ایران در سایت های نظامی خود مشغول تولید سانترفیوژ است.

2 ژوئن 2017، یوکیو آمانو، مدیر کل آژانس بین المللی انرژی هسته ای گزارش دارد که فعالیت های ایران کاملا مطابق با پارامترهای برجام بوده است، از جمله غنی سازی، تحقیقات سانترفیوژ، توسعه و ابداع و اقدامات برای شفاف سازی.

نهادهای اطلاعاتی ایالات متحده به گزارش آژانس واکنش نشان ندادند، اما مواضع قبلی آنها در خصوص پایبندی ایران تا حدی متناقض بوده است. 13 آوریل مایک پومپئو، رئیس آژانس مرکزی اطلاعات ایالات متحده گفت: "می بایست مراقب باشیم و وقتی برجام در خصوص تاسیسات اعلام نشده و میزان دسترسی آژانس به هر کدام از این دو گروه مجزا صحبت می کند حواسمان جمع باشد." پومپئو تاکید کرد که سی آی اِی  هم سایت های اعلام شده و هم سایت های اعلام نشده را تحت نظر دارد.

11 مه 2017، در گزارشی به کنگره، دانیل آر کوتس، رئیس آژانس امنیت ملی تاکید کرد "برجام باعث افزایش شفاف سازی فعالیت های هسته ای ایران شده است، به ویژه به واسطه بهبود دسترسی آژانس بین المللی انرژی اتمی به سایت های هسته ای و تحقیقات بازرسان تحت پروتکل الحاقی و توافق بر سر بازرسی های جامع." برخلاف پومپئو، کوتس مساله احتمال فعالیت های پنهانی در سایت های اعلام نشده را پیش نکشید. در عوض وی در خصوص تهدید برنامه موشک های بالستیک ایران حرف زد.

بر اساس قانون بررسی برنامه هسته ای ایران در سال 2015 دولت ترامپ ملزم است هر 90 روز به کنگره گزارش دهد که آیا ایران به برجام پایبند مانده است یا خیر. با قضاوت بر اساس گفتمان امروز، به نظر می آید دولت ترامپ میلی به لغو برجام با گسترش مقررات نظارتی ندارد. در عوض ترامپ احتمالا بر فشار بر برنامه موشکی ایران و حمایت از تروریسم تمرکز و از برجام به عنوان ابزار چانه زنی استفاده خواهد کرد.

منبع : نشنال اینترست / ترجمه در تحریریه دیپلماسی / 33