چالش‌های پیش روی روحانی پس از پیروزی

نویسنده: سید حسین موسویان، پژوهشگر ارشد دانشگاه پرینستون آمریکا

دیپلماسی ایرانی: ایرانی ها با اکثریت چشمگیر به دور دوم ریاست روحانی در شرایطی رای دادند که ایران در حساس ترین مقطع تاریخ بعد از انقلاب اسلامی 1979 قرار دارد. درحالیکه میانه روها از این پیروزی بعنوان رای مردم ایران در مخالفت با انزوا و عوام گرایی استقبال کرده اند، اما این آغاز چالش های بزرگتر در اجرای تعهدات روحانی می باشد.

درحالیکه منطقه با بحران های بی سابقه دست و پنجه نرم می کند و رئیس جمهور آمریکا به دنبال آغاز تقابل جدیدی با ایران است، روحانی در یک مبارزه انتخاباتی با حضور شش رقیب از دو جناح میانه رو و اصولگرا، پیروز شد. رقیب اصلی او ابراهیم رئیسی 38.5 درصد آرا را کسب کرد که این میزان رای، حاکی از ظرفیت موجود چرخش ایران به سمت دولتی اصولگراست. بعد از یک رقابت نفس گیر، اکثریت ملت ایران در شرایطی به میانه روی در سیاست داخلی و دیپلماسی در روابط خارجی رای دادند که دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا سیاست تشدید فشار و انزوای ایران را انتخاب کرده است.

رکورد تاریخی مشارکت 42 میلیونی ملت ایران در انتخابات ریاست جمهوری، نقطه قوت دولت جدید روحانی برای حرکت در مسیر درست است. روحانی باید پاسخگوی مطالبات مردم در مورد بهبود شرایط اقتصادی بعد از برجام و تقویت حقوق شهروندی باشد. او برای موفقیت در این مورد، در درجه اول نیازمند حمایت مقام معظم رهبری است و در درجه دوم نیز قدرت های جهانی و منطقه ای باید به سیاست تعامل او پاسخ متقابل و مناسب بدهند.

آسیب پذیری روحانی

در جریان مبارزات انتخاباتی، روحانی با وضعیت دوقطبی مواجه شد. در جریان مذاکرات هسته ای، او از حمایت قاطع مقام معظم رهبری و ملت ایران برخوردار بود. او توانست اقتصاد ایران را از سقوط نجات داده، کشور را از رشد اقتصادی منفی به رشد اقتصادی هفت درصدی رسانده، تورم 40 درصدی را به 9 درصد کاهش داده، صادرات نفت را به شرایط ماقبل تحریم ها بازگرداند و حدود 12 میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی نیز جذب کند. منتهی چالش اصلی او همچنان عدم تامین توقعات بالای مردم در بهبود سریع وضعیت اقتصادی روزمره شان بود که روحانی به دو دلیل قادر نبود: اول دوره کوتاه اجرایی شدن برجام و دلیل دوم هم کارشکنی های آمریکا در اجرای بهینه برجام بود.

واقعیت این بود که حجم زیادی از تحریم های غیرهسته ای آمریکا به قوت خود باقی است ضمن اینکه آمریکا بعد از برجام هم تحریم های غیرهسته ای جدیدی اعمال نمود که مانع تراشی آشکار برای اجرای بهینه برجام بود. لذا مخالفین روحانی هم سیاست خارجی تعاملی او با قدرت های جهانی و مذاکره با آمریکا را به تمسخر گرفته و آن را نشانه ضعف خواندند.

رئیسی، رقیب اصلی، سیاست خارجی روحانی را "ملتمسانه" خواند و صدیقی امام جمعه تهران نیز تفکر میانه روها در سیاست خارجی را بزدلانه و سازشکارانه خواند. هرچند پیروزی قاطع روحانی به معنی "نه" مردم به این اتهامات بود اما واقعیت این است که روحانی باید بتواند بین سیاست های عملگرایانه در سیاست خارجی و حفظ هویت ایرانی ها بالانس برقرار کند. به همین دلیل هم بعد از پیروزی تاکید کرد که او تعامل با جهان را براساس احترام متقابل و منافع ملی دنبال خواهد کرد و در مقابل تحقیر و تهدید خواهد ایستاد.

گرایش روحانی به رفع تنش با رقبای منطقه ای مانند عربستان سعودی، نیز در دوران انتخابات به یک موضوع چالشی تبدیل شد. رئیسی سیاست های عربستان سعودی را امتداد سیاست های راهبردی آمریکا و عربستان را "غده سرطانی" در منطقه خواند که بدنبال اختلاف افکنی در جهان اسلام است. این نکته از این جهت مهم است که تا قبل از این، ایران تنها اسراییل را "غده سرطانی" در منطقه می خواند. روحانی در دوران مبارزات انتخاباتی حمله به سفارت عربستان را محکوم و حتی جهانگیری معاون ایشان، مدعی شد که مجرمین حمله به سفارت سعودی در ستاد انتخاباتی رقیب حضور دارند.

سیاست های تعاملی روحانی شامل مسائل داخلی از جمله تعامل با اقلیت های مذهبی هم بود و به همین جهت عبدالحمید، رهبر اهل سنت ایران نیز از کاندیداتوری روحانی حمایت کرد. حمایت رهبر اهل سنت ایران از روحانی باید پیام مثبتی به سعودی ها و دیگر کشورهای سنی عرب منطقه در مورد ضرورت تعامل با دولت روحانی باشد.

چالش های در پیش رو: دمکراسی، ترامپ و عربستان

روحانی در آغاز دور دوم با چالش های سیاست خارجی مهمی روبروست. در زمانی که ایرانی ها به پای صندوق های رای رفتند، همزمان رهبران عرب جهان اهل سنت در عربستان با ترامپ نشست گذاشتند. ترامپ قرارداد فروش 100 میلیارد دلاری فروش اسلحه با عربستان و ده ها میلیارد دلار قرارداد فروش اسلحه با سایر کشورهای عرب خلیج فارس را نهایی کرد تا منطقه را بیش از پیش نظامی کند. وزیر دفاع عربستان اظهار داشته که جنگ را به داخل ایران خواهد کشاند. کشورهای عربی در یک اقدام بی سابقه تصمیم به تشکیل ائتلاف ضد ایرانی به نام "ناتوی عربی" را اعلام کرده اند. در جریان سفر ترامپ به عربستان، عادل الجبیر اعلام کرد که دو کشور برای مقابله با به اصطلاح"سیاست های تجاوزکارانه ایران" توافق نموده اند. رکس تیلرسون وزیر خارجه آمریکا فروش صد میلیارد دلاری اسلحه به عربستان را برای مقابله با نفوذ منطقه ای ایران خواند. اوباما معتقد به مشارکت ایران و سعودی در منطقه بود. اما ترامپ در مسیر افزایش تنش در روابط سعودی با ایران قدم برمی دارد و این مسیری است که به افزایش بی ثباتی منطقه کمک نموده و عربستان را به مقابله با سیاست مصالحه جویانه روحانی، ترغیب خواهد کرد. از طرف دیگر ترکیه به دنبال ایجاد دیوار 160 کیلومتری در مرز با ایران است، برجام بخاطر تحریم های جدید مصوب و در دستور کار کنگره آسیب پذیر شده و شعله های آتش و بی ثباتی در سوریه و عراق و یمن و افغانستان ادامه دارد.

با این وجود امید وجود دارد. یک نکته کلیدی استثنایی بودن انتخابات و دموکراسی ایران در منطقه است. ایران اولین انتخابات آزاد خود را در 100 سال پیش تجربه کرد اما انرژی و ظرفیت هایی که بر اثر انتخابات اخیر در ایران بروز کرده، در منطقه بی مانند است. شبیه انتخابات اخیر ریاست جمهوری ایران را در انتخابات های اخیر در آمریکا و اروپا می توان مشاهده کرد درحالیکه متحدین عرب منطقه ای آمریکا قبیله ای و فامیلی اداره شده و با ایران قابل مقایسه نیستند.

درهرصورت روحانی نیازمند حمایت مقام معظم رهبری ایران است. در مسیر پیش رو، ترامپ مهمترین چالش روحانی است. ترامپ دو راه دارد یا اینکه از سیاست های تعاملی روحانی استقبال کند و یا اینکه مسیر تخاصم و تنش را در پیش گیرد. اگر قصد تعامل با ایران داشته باشد، پاسخ مناسب از تهران خواهد شنید. اما اگر سیاست دشمنی و تقابل را در پیش گیرد، روحانی و ملت ایران در مقابل او خواهند ایستاد همان طور که در مقابل تجاوز صدام به خاک ایران ایستادند. روحانی و ترامپ راه طولانی و سختی در پیش رو دارند. فراخوان ترامپ در ریاض برای مقابله همه کشورها با ایران تکرار یک تجربه شکست خورده است و قطعا در آینده هم شکست خواهد خورد. این مسیر باخت- باخت برای آمریکا، ایران، عربستان و سایر کشورهای منطقه است.

منبع: هافینگتون پست

انتشار اولیه: سه شنبه 2 خرداد 1396 / انتشار مجدد: سه شنبه 16 خرداد 1396