به حاشیه راندن ایران از تحولات سوریه

نویسنده: صادق ملکی، کارشناس و تحلیلگر ارشد سیاسی
دیپلماسی ایرانی: ضرب المثلی روسی می گوید وقتی دور میز نیستی، روی میزی. (خورده می شوی.) ایران دور میز آنتالیا نبود، باشد که روی میز نباشد.
مذاکرات روسای ستاد مشترک ترکیه، امریکا و روسیه در آنتالیا در رابطه با سوریه و سکوت مقامات ایرانی شبهه حذف یا کمرنگ شدن آرام آرام نقش ایران از صحنه تحولات سوریه را تقویت می نماید. این دلخوشی که روس ها حافظ منافع ایران در اجلاسند، چندان قابل پذیرش نیست. ورود قدرتمند روسیه به صحنه سوریه و ایفای نقش راهبردی در سقوط حلب و پذیرش آن توسط آمریکا را می توان اینگونه درک کرد که مابه ازای آن کاهش نقش ایران در تحولات سوریه بوده است. اظهارات نماینده امریکا در سازمان ملل مبنی بر لزوم خروج ایران از سوریه در حالی که ترکیه قلدرمابانه تهدید به ورود به درگیری با کردهای مورد حمایت آمریکا در منبج دارد نیز خود امری قابل تحلیل و تعمق است. سفر اردوغان به مسکو نیز نمایشی از دیپلماسی کشوری است که از منظر تهران سیاست هایش در منطقه شکست خورده است. اردوغان در سفر به مسکو در کنار مسایل روابط دوجانبه، موضوع سوریه، عراق، کردها و خرید اس 400 را با پوتین مورد مذاکره قرار خواهد داد. همچنان تحلیل های مبتنی بر آرزو، ترکیه را در سوریه شکست خورده و ما را پیروز نشان می دهد. در حالی که در نگاه عمیق اگرچه ترکیه در سوریه به اهداف خود نرسیده، اما توانسته است معادلاتی که قبل از بحران به سود ایران بود را برهم زده و در نگاه حداقلی تحولات را به زیان ایران در سوریه رقم بزند.
ما در ایران دقت نداریم که نوع اختلاف ترکیه با آمریکا و یا حتی روسیه از جنس اختلاف ایران با آمریکا نیست. جنس اختلافات آنکارا با آمریکا از جنس مذاکره و در نهایت رسیدن به یک راه حل میانه است در حالی که انتهای  اختلافات ایران و آمریکا  به بن بست منتهی می گردد.
در حال حاضر مهمترین اختلاف آمریکا با ترکیه در خصوص کردهای سوری (حزب دمکراتیک سوریه و بازوی نظامی آنان تحت عنوان یگان های خلق) است که آنکارا آنان را شاخه حزب کارگران کردستان (پ ک ک) می داند. این اختلاف قابل مذاکره است و منجر به درگیری جدی میان واشنگتن و آنکارا نخواهد شد. کسانی که تحولات عراق را از نزدیک تعقیب می کردند فراموش نکرده اند که آنکارا، با نگاه واشنگتن در مورد اقلیم اختلافی جدی داشته و بارزانی را رهبر عشیره می دانست و سرانجام پس از فراز و نشیب ها، مذاکرات و... بارزانی امروز در کسوت رئیس دولت از سوی اردوغان نه تنها طرف مذاکره می گردد، بلکه ترکیه تا شناسایی استقلال اقلیم تغییر موضع داده است. اگر در نتیجه مذاکرات و ... کردهای سوری از عنصر تهدید آنکارا خارج شده و چون اقلیم در نگاه خوش بینانه در کنار آنکارا قرار بگیرند، پذیرش دومین اقلیم کرد در سوریه توسط آنکارا دور از انتظار نیست. البته تحولات سیال سیاسی در بلند مدت و در شرایط مختلف، می تواند این روند را به سود یا به زیان آنکارا تغییر دهد. از منظر آمریکا تهران دشمن شماره یک است. لذا مبارزه جدی ایران با داعش برایش فرع است و کشورهای حامی داعش چون ترکیه و عربستان نیز از آنجا که دشمنی مبنایی با آمریکا ندارند، دوست محسوب می گردد.
مذاکرات آنتالیا چند لایه دارد. لایه اول برگزاری اجلاس در ترکیه و ارسال پیام آنکارا به تهران که ترکیه در کجای تحولات مرتبط با سوریه است و ایران در کجا قرار دارد. لایه دیگر و مهم آن است که در این مذاکرات اگرچه نقش اصلی با مسکو و واشنگتن می باشد اما بعد روسیه و امریکا، رعایت ملاحظات ترکیه در سوریه مهمترین ملاحظه منطقه ای از منظر مسکو و واشنگتن است. این سخن به معنای عدم بروز مشکلات در روابط ترکیه با آمریکا یا روسیه نبوده و نیست. اما برای کمک به رسیدن به این درک است که از نظر روس ها و آمریکایی ها مد نظر قرار دادن ملاحظات آنکارا در نقطه نهایی بر رعایت ملاحظات تهران غلبه دارد. سخنان تهدیدآمیز مقامات ترکیه علیه آمریکا را باور نکنید. این سخنان در بخشی برای جلب آرای مثبت در همه پرسی قانون اساسی است و پس از کسب رأی مثبت یا منفی در رفراندوم، اردوغان از حزب حرکت ملی گرا دور شده و دوباره به اکراد توجه کرده و مجدداً روند مذاکرات صلح با کردها آغاز خواهد شد. در این روند است که کردهای سوری در شیبی آرام، از تهدید خارج شده و البته آنان نیز از بخش مهمی از مواضع امروز خود عقب نشینی خواهند کرد.
ما در اجلاس آنتالیا نبودیم. در اجلاس روزهای آینده آستانه نیز اگر آمریکا و اردن حضور یابند، حضور ما چندان تأثیرگذار نخواهد بود. این همان شوکی است که در نوشتارهای قبلی به آن اشاره کرده و اظهار داشته بودم باید آماده آن باشیم.
در تقسیم بندی منافع، سهم ها با توجه به جایگاه کشورها در ترتیبات منطقه ای و بین المللی داده می شود. نگاه بیرونی بیش از نگاه داخلی در جایگاه کشورها اهمیت دارد. برداشت های  داخلی کشورها از توانایی خویش، عامل تعیین کننده در جایگاه آنان نبوده و نیست.
نکته آنکه وقتی حضور را در سوریه وابسته به حضور روس ها کردید، آنان نیز برایتان تکلیف تعیین می نمایند. وقتی پایگاه در اختیار روس ها قرار دادید صرف این عمل در نظام جهانی تحلیل شده و به تغییر موازنه تعبیر می شود و خود می تواند به عامل تهدید تبدیل گردد. شوک نزدیک است، باید از تبعات و ابعاد آن کاست.