خطر شکست برجام با آغاز به کار دولت ترامپ

نویسنده: کارلو مورلو

دیپلماسی ایرانی: در توافق هسته ای ایران مفادی وجود دارد که تنها برای مدت مشخصی اعتبار دارند، به طوری که اعتبار برخی از این مفاد 15 سال است و با پایان این تاریخ محدودیت های اعمال شده علیه برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران نیز به طور کامل برداشته خواهد شد. اما به نظر می رسد که با پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات اخیر ریاست جمهوری آمریکا، این توافق زودتر از آن چه تصور می شد به پایان خود نزدیک شود. ترامپ در خلال مبارزات انتخاباتی خود، توافق هسته ای ایران را بارها مورد انتقاد شدید قرار داد. او به طرفداران خود وعده داد تا در صورت پیروزی در انتخابات یا از این توافق به طور کامل کناره گیری کند یا برای ایجاد تغییراتی در آن مذاکرات مجددی را ترتیب دهد یا این توافق را با چنان سختگیری و جدیتی اجرا کند که در نهایت خود به صورت خودکار خاتمه یافته و به شکست بیانجامد.

انتظار می رود که ترامپ رویکرد سختگیرانه تری را در قبال ایران در پیش گیرد به گونه ای که حتی در برابر کوچکترین تخلف و تخطی از سوی ایران نیز هیچ صبر و گذشتی از خود نشان ندهد. به نظر می رسد این استراتژی و راهبرد ترامپ با هدف افزایش فشار بر ایران، جلوگیری از لغزش و عدول ایران از توافق هسته ای و نیز وادار ساختن این کشور به تعدیل اقداماتش در دیگر نقاط منطقه طراحی و اتخاذ شده باشد.

«کریم سجادپور»، تحلیلگر و کارشناس مسائل ایران در اندیشکده «کارنگی» در این باره می گوید: "حتی در صورت پیروزی کلینتون در انتخابات ریاست جمهوری، من باز هم نسبت به موفقیت توافق هسته ای شک و تردید داشتم اما اکنون با روی کار آمدن دولت ترامپ، احتمال موفقیت این توافق هسته ای بسیار کم و اندک شده است. حدس زدن سناریوی پیش روی توافق هسته ای کار دشواری نیست؛ ایران به انجام اقدامات تحریک آمیز خود ادامه خواهد داد و ترامپ و کنگره آمریکا با اعمال تحریم های جدید و بیشتر به این اقدامات پاسخ خواهند داد. در چنین شرایطی ایران آمریکا را به نقض توافق و تعهداتش متهم خواهد کرد و در پاسخ به این موضوع، برنامه هسته ای خود را با قدرت از سر خواهد گرفت. اما احتمال این که دو طرف بدون دلیلی موجه از این توافق کناره گیری کنند بسیار اندک است چرا که هیچ کدام یک از طرفین نمی خواهند که به خاطر پایان دادن به توافق از سوی دیگر کشورها متهم و سرزنش شوند".

ترامپ حدوداً یک سال و نیم پس از انعقاد توافق هسته ای در وین قدرت را به دست می گیرد. اگرچه برخی از ابعاد و جنبه های این توافق برای مدت 10 یا 15 سال ادامه خواهند یافت اما «جان کری»، وزیر امور خارجه آمریکا معتقد است که ممکن است ایران ملزم شود تا دسترسی بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی به تأسیسات هسته ای خود را "برای همیشه" ممکن و محقق سازد. اما در عوض، ایران نیز از شر تحریم های مرتبط با موضوع هسته ای نجات پیدا خواهد کرد و در حدود 100 میلیارد دلار از دارایی های بلوکه شده خود را دوباره به دست خواهد آورد. ذکر این نکته ضروری است که تحریم های مرتبط با آزمایشات موشکی، نقض حقوق بشر و حمایت از گروه های تروریستی همچنان به قوت خود باقی خواهند ماند.

دولت اوباما که در سال های اخیر همواره تلاش کرده تا اطمینان یابد که توافق هسته ای با شکست روبه رو نخواهد شد، اکنون نیز تمام تلاش خود را می کند تا یکی از میراث و دستاوردهای دوران خود را حفظ کند. حتی زمانی که ایران در مورد مزایا و منافع اقتصادی اندک توافق هسته ای گله مند بود، جان کری مدیران بانک ها، موسسات اعتباری و نیز شرکت های خارجی را به انجام تجارت و معاملات تجاری با ایران دعوت کرد. این حمایت های غیرمستقیم آمریکا تا بدان جا رسید که این کشور حتی مازاد تولید شده آب سنگین برخی رآکتورهای ایران را از این کشور خریداری کرد.

برخی از روحانیون و مقامات ایرانی نیز شکست این توافق را پیش بینی کرده اند. «آیت الله علی خامنه ای»، رهبر جمهوری اسلامی ایران در سخنانی عنوان کرد که این توافق هسته ای یک بار دیگر بی فایده بودن مذاکره با آمریکایی ها را اثبات کرد. اما برخی دیگر از مقامات بلندپایه ایرانی از جمله «حسن روحانی»، رئیس جمهوری ایران برای پیشبرد مذاکرات و انعقاد توافق هسته ای تلاش های بسیاری کرده و به موفقیت این توافق خوشبین و امیدوار هستند.

البته کناره گیری از این توافق آن هم از منظر دیگر کشورهای شرکت کننده در این مذاکرات یعنی انگلیس، چین، فرانسه، آلمان و روسیه امری ناپسند و غیرقابل توجیه است. با انعقاد توافق هسته ای، انگلیس سفارت خود را در تهران بازگشایی کرد. بسیاری از شرکت های اروپایی نیز برای کشف فرصت های تجاری جدید سفرهایی را به ایران انجام داده اند. روسیه نیز که در موضوع مناقشه سوریه با ایران متحد است، بدون شک با هر گونه تلاشی برای لغو این توافق مخالفت خواهد کرد و همین امر ممکن است تمایل ترامپ برای بهبود و ارتقاء روابط با مسکو را کمی پیچیده کند.

«علیرضا نادر»، یکی از تحلیلگران مسائل ایران در اندیشکده «رند» بر این باور است که بسیاری از کشورهای جهان تمایلی به قطع روابط با ایران ندارند. وی در این خصوص می گوید: "آنها حقیقتاً دست آمریکا برای استفاده از اهرم اقتصادی اش را بسته اند، مگر آن که در این میان ایران کاری کند که موجبات ناامیدی جامعه بین المللی را فراهم آورد، کاری همچون انتخاب یک رئیس جمهور تندرو در این کشور". برخی از تحلیلگران نیز بر این باورند که به احتمال زیاد دولت جدید آمریکا سیاست سختگیرانه ای را در قبال توافق هسته ای در پیش خواهد گرفت و از کوچکترین تخلف و تخطی ایران از توافق هسته ای علیه این کشور استفاده خواهد کرد.

«مارک دوبوویتز»، مدیر اجرایی «بنیاد دفاع از دموکراسی» و یکی از منقدان اصلی توافق هسته ای ایران در این باره می گوید: "اعضای تیم ترامپ همگی بر این باورند که حتی اگر مجموعه تخلفات ایران از توافق هسته ای بسیار فاحش و چشمگیر باشد، اما ایران به احتمال زیاد این کار را به صورت تدریجی و آهسته انجام خواهد داد نه به صورت آشکار و یک باره. بنابراین ترامپ در صورت تخلف و تخطی ایران از تعهداتش در این توافق نباید هیچ صبر و گذشتی از خود نشان دهد و دست کم با اعمال تحریم های دوباره به این اقدام ایران پاسخ قاطعی بدهد."

ماه گذشته نیز دولت ایران اعلام کرد که این کشور در واکنش به تصویب طرح تمدید 10 ساله تحریم های ایران از سوی کنگره آمریکا، ساخت و توسعه پیشرانه های هسته ای را آغاز خواهد کرد. این امر خود به خوبی حاکی از آن است که تنش های میان دو کشور تا چه حد می توانند به سرعت افزایش یابند. «مایکل روبین»، یکی از تحلیلگران ارشد «بنیاد هریتج» در این باره عنوان می کند: "من معتقدم که دولت جدید آمریکا باید تعهد و پایبندی خود را به توافق نشان دهد اما به شیوه ای ماهرانه تلاش کند تا ایرانی ها را تحریک کرده تا خود آنها در نهایت به توافق هسته ای پایان دهند؛ به عنوان مثال می توان تحریم های بیشتری را در موضوعات غیرهسته ای علیه این کشور اعمال کرد یا این که آژانس بین المللی انرژی اتمی را وادار ساخت تا بازرسی های بیشتری را از تأسیسات هسته ای ایران به عمل آورد."

«تریتا پارسی»، رئیس شورای ملی ایرانیان آمریکا (نایاک) و یکی از حامیان اصلی توافق هسته ای ایران نیز بر این باور است که این توافق به شدت در معرض خطر است. وی در این باره می گوید: "ایرانیان به گونه ای عمل می کنند که اطمینان یابند در صورت شکست توافق، مسئولیت آن با آمریکا خواهد بود. حالا سوال اساسی این است که آیا دولت جدید آمریکا حاضر به پرداخت چنین بهایی هست یا خیر؟"

منبع: واشنگتن پُست/ مترجم: زهره شهریاری