چرا ترکیه عصبانی است؟

بهرام امیراحمدیان، تحلیلگر مسائل ترکیه

دیپلماسی ایرانی: ایران و ترکیه دو کشور همسایه قدرتمند و غیرعرب جهان اسلام هستند. روابط این دو کشور دارای ریشه های تاریخی بوده که لزوم همکاری بیشتر در شرایط کنونی را طلب می کند. از طرفی تهدیدات مشترک این دو کشور را ناگزیر به همکاری مشترک کرده است. ترکیه در حال حاضر با بحران های مختلفی اعم از داخلی و خارجی مواجه است. بحران سیاسی در داخل نظام سیاسی ترکیه از یک سو و مسایل منطقه ای از جمله کردها، سوریه و داعش از سوی دیگر، این کشور را با چالش های متعددی رو به رو کرده است. در چنین شرایطی این کشور مورد هجمه دیگر کشورها از جمله روسیه درخصوص همکاری با داعش به منظور خرید نفت قرار می گیرد؛ موضوعی که موجب شده روابط روسیه و ترکیه را با چالش جدی تری مواجه کند.

مسئولان دولت روسیه اعلام کرده اند مدارکی دارند که ثابت می کند ترکیه نفت داعش را خریداری می کند. ادعایی که از سوی مقامات ترکیه تکذیب شده و آقای اردوغان رییس جمهوری این کشور اعلام کرده اگر روسیه بتواند مدارکی را مبنی بر خرید نفت از داعش ارایه کند، استعفا خواهد داد. البته او در ادامه گفته است اگر چنین مدارکی ارایه نشود، آیا آقای پوتین نیز استعفا می دهد؟ به نظر می آید ایران در مواجهه با چنین چالشی می تواند بی طرفی از خود نشان داده یا حداقل از ظرفیت های میانجی گیری خود میان دو کشور روسیه و ترکیه به دلیل همسایه بودن، بهره ببرد. اما زمانی که یکی از مقامات جمهوری اسلامی ایران بیان می کند ایران مدارکی دارد که می تواند خرید نفت از داعش توسط ترکیه را اثبات کند، جرقه تنش زده خواهد شد. بر اساس اعلام سازمان ملل متحد، خرید نفت از مناطق اشغالی توسط داعش ممنوع بوده و هر کشوری که اقدام به معامله با داعش کند، خلاف قوانین عمل کرده و باید تبعات آن را بپذیرد. از این روست که اردوغان اعلام می کند چنین اقدامی صورت نگرفته است. حال در چنین چالش پیش آمده، یکی از مقامات رسمی جمهوری اسلامی ایران که هم موضع نظامی و هم سیاسی دارد، اعلام می کند اگر آقای اردوغان مدرکی ندارد، ما مدرک داریم. این اظهارات به منزله ورود ایران به مناقشه روسیه- ترکیه است. به همین خاطر طبیعی است که ترکیه نسبت به ادعای مطرح شده واکنش نشان دهد. آنکارا می خواهد بداند که ایران در میان تنش میان روسیه و ترکیه در کجا قرار دارد؟ به نظر می رسد ایران باید در این باره سکوت کرده و به این موضوع ورود نکند، زیرا دو کشور روسیه و ترکیه خود باید چالش پیش آمده را حل کنند. ایران و ترکیه دارای مناسبات اقتصادی زیادی با یکدیگر هستند. در حال حاضر ترکیه خریدار نفت ایران است و گاز ترکمنستان به ترکیه از طریق ایران منتقل می شود. این گونه موارد باید در موضع گیری ها لحاظ شود. گرچه مشخص نیست، منظور از هشدار اردوغان به رییس جمهور ایران چیست، اما می توان اینگونه برداشت کرد که این هشدار به منزله این است که ایران نباید وارد تنش میان روسیه و ترکیه شود.

نکته دیگر آنکه باید دید اظهارات سخنگوی وزارت خارجه ترکیه درباره مکالمه روسای جمهور دو کشور، از منظر جایگاه حقوقی بوده یا موضع گیری شخصی است. در عین حال که باید مشخص شود اظهارات مقامات ایرانی نیز از چه جایگاهی مطرح می شود. زیرا عدم مشخص شدن چنین جایگاهی، موضوع را دگرگونه جلوه می دهد. ترکیه نیز بر این باور است اظهارات یک مقام ایرانی، موضع دولت ایران است. بنابراین اقدام به عکس العمل می کند.

با این حال واکنش تند ترکیه و شخص آقای اردوغان و سخنگوی وزارت خارجه این کشور برآمده از چالش های متعددی است که ترکیه دست به گریبان آن است. مساله آوارگان سوری، هم مرز بودن با سوریه _ کشوری که اکنون در آن عملیات نظامی انجام می شود _ مساله داعش و موارد دیگر همگی در همسایگی ترکیه روی می دهد. ترکیه از ایران به عنوان کشوری که همسایگی دیرینه داشته و عضو سازمان همکاری های اسلامی بوده و پیمان های امنیتی مرزی منعقد کرده، انتظار دارد. البته این موارد توجیه اقدام ترکیه و دفاع از موضع گیری مقامات این کشور نیست. گرچه موضع جمهوری اسلامی ایران باید از موضع دفاع باشد. ایران به عنوان یک قدرت منطقه ای نگران امنیت ملی خود است. به همین دلیل طبیعی خواهد بود که با توجه به شرایطی که در پیرامونش روی می دهد، واکنش نشان دهد. در حال حاضر در فراسوی مرزهای ایران _ در سوریه _ قدرت ها حضور داشته و عملیات نظامی علیه داعش انجام می دهند. به همین دلیل ایران در داخل چنین منطقه ای نگران امنیت خود است. اما شرایط دشوار حاکم بر منطقه، همکاری کشورهای همسایه را طلب می کند.