درس‌های ان‌ پی‌ تی برای توافق هسته‌ای با ایران

نویسنده: گراهام آلیسون *

دیپلماسی ایرانی: هفته گذشته یکی از بزرگترین موانع گسترش سلاح های هسته ای، یعنی پیمان ان پی تی، به مدت یک ماه در مقر سازمان ملل، تحت بازبینی قرار گرفت. مذاکرات بر سر این پیمان در دهه 1960 تمام شد و در سال 1968 امضا شد و در 1970 به صورت قانون بین المللی در آمد. براساس این توافقنامه، اعضا هر پنج سال یکبار برای ارزیابی آن تشکیل جلسه می دهند. یکی از چشم اندازهای پیش روی نسل هسته ای فعلی و این پیمان، جاه طلبی های هسته ای ایران است.

پس از بحران موشکی کوبا در سال 1962، رئیس جمهور جان اف. کندی مشخص کرد که در آن زمان نظم هسته ای به گونه ای بود که تهدید غیرقابل قبولی برای بشریت محسوب می شد: «من این احتمال را می بینیم که در دهه 1970، رئیس جمهور ایالات متحده با جهانی روبه رو خواهد بود که در آن 20 یا 25 کشور ممکن است تسلیحات هسته ای داشته باشند.» وی به جهان هشدار داد: «من از آن به عنوان بزرگترین خطر ممکن یاد می کنم.»

تخمین کندی بازتاب دهنده یک باور جمعی در آن دوره بود. در حالی که کشورها به این قابلیت تکنولوژیکی پیشرفته برای ساخت سلاح هسته ای دست پیدا می کردند، بیشتر تحلیلگران انتظار داشتند که آنها هم جا پای پنج قدرت هسته ای بگذارند و زرادخانه خودشان را بسازند. هدف کندی برای بیان نگرانی اش، جلوگیری از اتفاقی بود که در آینده می توانست رخ دهد.

در واکنش به این رویداد، ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی خط تماس مستقیم بین خودشان در زمان های بحرانی را برقرار کردند، پیمان منع آزمایش های هسته ای را امضا کردند، پیمانی که آزمایش های هسته ای در جو را ممنوع می کرد و موجب آغاز مذاکرات بر سر محدود کردن گسترش تسلیحات هسته ای شد. این تلاش ها موجب به وجود آمدن ان پی تی شد.

کشورهایی که به این پیمان پیوستند علاوه بر اهمیت سلاح های هسته ای خودشان، عواملی همچون وادار کردن دشمنان یا دشمنان احتمالی شان به این معاهده را هم در نظر داشتند. علاوه بر این پنج کشور دارای تسلیحات هسته ای در آن زمان، قول دادند که به دیگر اعضا در زمینه تامین برق از انرژی هسته ای و دیگر مقاصد صلح آمیز، مشاوره فنی بدهند، همزمان هم ذخایر خودشان را کاهش دهند و در نهایت زرادخانه هسته ای شان را نابود کنند.

از زمانی که ان پی تی تبدیل به قانون بین المللی شد، بدبینان آمریکایی با توافقی که در پی کنترل تسلیحات باشد مخالف بودند. این حملات با این استدلال آغاز شد که چگونه می توان با دشمنان قسم خورده توافق کرد؟ اگر هدف واقعی تغییر حکومت دشمن و یا حتی نابود کردن آن است، این بدبینان می گویند که چگونه ایالات متحده می تواند تعهدات آنها در توافقنامه را قبول کند؟

تا به امروز، 185 کشور ان پی تی را امضا کرده اند و به طور داوطلبانه اعلام کرده اند که قصد ساخت سلاح هسته ای را ندارند. کشورهایی هم هستند که این پیمان را امضا نکرده اند همانند هند، اسرائیل، پاکستان، سودان جنوبی و کره شمالی. اعضای این پیمان شامل تعدادی از کشورها هم می شود که از لحاظ فنی قابلیت طی کردن کامل مسیر هسته ای را دارند، اما از این اقدام صرف نظر کرده اند: آرژانتین، استرالیا، برزیل، کانادا، مصر، عراق، ایتالیا، لیبی، رومانی، کره جنوبی، سوئد، تایوان و یوگسلاوی سابق.

برخلاف پیش بینی کندی مبنی بر دستیابی 15 تا 25 کشور به تسلیحات هسته ای، امروز تنها 9 کشور دارای سلاح هسته ای هستند: بریتانیا، چین، فرانسه، هند، اسرائیل، کره شمالی، پاکستان، روسیه و ایالات متحده. یک کشور شامل آفریقای جنوبی در دهه 1980 سلاح هسته ای ساخت اما پس از دوران آپارتاید آن را نابود کرد.

البته ان پی تی یک قطب از نظم هسته ای جهان است. قطب دیگر شامل «چتر هسته ای» آمریکا (برای دفاع از متحدین و کشورهای غیر هسته ای است) و تضمین های امنیتی این کشور به آلمان، ژاپن و اعضای ناتو در برابر تهدیدهای نظامی ای همچون ایران مجهز به سلاح هسته ای و هرگونه جنگی دفاع می کند. حمله نظامی ایالات متحده به صدام حسین در واکنش به اشغال کویت در سال 1991، برنامه مخفیانه وی برای ساخت سلاح هسته ای را فاش کرد و موجب نابودی آن شد.

هنوز کابوس هسته ای کندی می تواند محقق شود، به همین دلیل باید این تهدید را به رسمیت شناخت. مذاکرات بر سر برنامه هسته ای ایران نشان دهنده یک مورد مشخص است که باید بر اساس شرایط خاص و با دقت بررسی شود.

* مدیر مرکز بلفر دانشگاه هاروارد             

منبع: Defense One / مترجم: حسین هوشمند