تحلیل کیهان از طرح دمیستورا برای سوریه
سعدالله زارعی در یادداشت روز کیهان نوشت:
طرح صلح «دمیستورا» در آغاز راه با «بحران» مواجه شده و به نظر نمی آید بتواند گرهی از بحران سوریه را باز کند و شکست در ماموریت وی به عنوان نماینده دبیر کل سازمان ملل، نشان می دهد که سازمان ملل 4 سال پس از آغاز بحران گام موثری در کاهش بحران امنیتی یک عضو خود برنداشته است. از این منظر بحران سوریه معیار روشنی است بر میزان توانایی و کارایی شورای امنیت سازمان ملل. اما در مورد اینکه ماموریت دمیستورا چیست و به کجا خواهد انجامید نکاتی وجود دارد:
1- ماموریت دمیستورا پیدا کردن راه حل سیاسی برای بحران سوریه است. طرحی که او برای تحقق آن تلاش می کند شامل دو بخش اصلی می شود؛ آتش بس میان ارتش و معارضان مسلح و تشکیل دولت ملی ائتلافی و در واقع دولتی که مخالفان آن را قبول داشته باشند. آتش بس مورد نظر نماینده بان کی مون عمدتا ناظر به اجرای آتش بس در حلب است و دولت ائتلافی در واقع دولت مخالفان است. بر اساس طرح دمیستورا بجز ارتش و وزارتخانه های امنیتی، بقیه وزارتخانه ها و سازمان های سوریه باید به مخالفان سپرده شود! منظور دمیستورا از مخالفان هم تنها گروهی از مخالفان نظام بشار اسد است. این ها همان مخالفانی هستند که مورد حمایت رسمی و جدی غرب می باشند. همان ها که در بخش نظامی با عنوان «ارتش آزاد»- جیش الحر- شناخته می شوند.
با این وصف کاملا واضح است که دولت مورد نظر نماینده دبیر کل حتی از حمایت مخالفان هم برخوردار نیست و تنها شامل گروهی می شود که پس از بحران 1390 سوریه توسط آمریکا به وجود آمده است. پس تشکیل دولت ائتلافی قادر نیست به درگیری ها در سوریه پایان دهد و از قضا چنین دولتی دامنه مناقشات امنیتی را افزایش می دهد چرا که گروه هایی نظیر داعش و جبهه النصره که به طور مسلحانه با دولت درگیر هستند و نیز گروه هایی نظیر «تنسیق» که با روش سیاسی با دولت کنونی مخالفت می کنند، توافق بشار اسد و جیش الحر را یک اقدام خطرناک علیه خود ارزیابی کرده و با آن به مقابله برمی خیزند.
ماموریت دمیستورا برای استقرار آتش بس در حلب هم درست در زمانی اتفاق افتاده که ارتش سوریه طی ماه های اخیر به پیشروی های مهمی دست یافته است و از این رو طراحی کیش و مات گونه وی در صفحه شطرنج سوریه نوعی سرگرم سازی و به دست آوردن زمان به حساب می آید. در این بین دولت سوریه اعلام کرده است که طرح دمیستورا را قابل بررسی می داند و این در حالی است که در مورد مهمترین بند این طرح، دولت سوریه با نماینده دبیرکل سازمان ملل اختلاف نظر جدی دارد.
2- از یک منظر طرح دمیستورا باز تولید طرح روسیه در کنفرانس ژنو یک (9تیر 91 مصادف با 30 ژوئن 2012) تلقی شده است. در زمانی که بحران سوریه در اوج خود بود و گمانه زنی های زیادی مبنی بر سقوط قریب الوقوع دولت اسد وجود داشت، روسیه طرحی را ارائه کرد که مورد پذیرش بسیاری از اعضای شرکت کننده در کنفرانس قرار گرفت. البته آمریکایی ها گفتند ما مخالفتی با اجرای این طرح نداریم و کمکی هم به اجرای آن نمی کنیم. طرح روسیه در آن مقطع 6 بند داشت و به طرح شش ماده ای روسیه برای حل بحران سوریه مشهور شد. یکی از این بندها ناظر بر آتش بس بین دو طرف بود و بند دیگری به تشکیل دولت وحدت ملی اختصاص یافت بدون آنکه درباره چگونگی و شرایط تشکیل دولت ائتلافی توافقی صورت گرفته باشد. در آن مقطع کوفی عنان به عنوان نماینده مشترک دبیر کل سازمان ملل و اتحادیه عرب اعلام کرده بود که در ماموریت خود شکست خورده و نتوانسته کمکی به کاهش بحران سوریه بنماید.
بعد از این هم وی کنار رفت و «اخضر ابراهیمی» جای وی را گرفت. اما هم اینک دمیستورا پیگیری های خود را در راستای طرح ژنو یک معرفی می کند و حال آنکه شرایط حاکم بر دولت و معارضه سوری در این فاصله دو سال و اندی تا حد زیادی تغییر کرده است و به خصوص این طرح برای دولت سوریه جذابیت و اهمیتی ندارد.
موضع روسیه در قبال طرح دمیستورا تا حد زیادی مثبت است. از این رو همزمان با اقدامات استیفان دمیستورا، وزارت خارجه روسیه بر حجم فعالیت های خود افزوده است. سفر اخیر ولید المعلم وزیر خارجه سوریه به روسیه، سفر امیر عبداللهیان معاون وزیر خارجه ایران و اظهارات پوتین مبنی بر لزوم سرعت دادن به ابتکارها درباره سوریه از این موضوع حکایت می کند. همزمان اعلام شده است که عربستان و ترکیه با این طرح مخالفند و آن را طرحی برای مشروعیت بخشی به بشار اسد خوانده اند کما اینکه از فرانسه و رژیم صهیونیستی هم در زمره مخالفان طرح دمیستورا نام برده می شود. اما در عین حال درباره اینکه آیا این چهار دولت به طور واقعی هم با طرح یاد شده مخالفند و یا با اعلام مخالفت سعی می کنند موضع معارضه ضد بشار اسد را مستحکم کنند، تردید جدی وجود دارد.
3- طرح دمیستورا نسبتی هم با طرح فرانسه و ترکیه موسوم به «ایجاد منطقه ممنوع پرواز» دارد. یک سال پس از آغاز بحران سوریه، این دو عضو ناتو پیشنهاد کردند که در مناطق شمالی سوریه و با محوریت استان حلب، منطقه ممنوعه پروازی به اجرا گذاشته و در این محدوده با تحرک هوایی و موشکی ارتش سوریه مقابله شود. هدف آنان این بود که تحت پوشش ادعای بشردوستانه- اسکان آسیب دیدگان از جنگ- مخالفان بشار اسد را سازماندهی کنند و از طریق مناطق سوریه، دولت دمشق را تهدید کنند. چنین اقدامی از یک سو وجهه ای بین المللی پیدا می کرد چرا که ایجاد چنین منطقه ای به صدور قطعنامه ای در شورای امنیت که در آن روسیه هم حضور دارد، نیازمند است و چنین قطع نامه ای اقدامات دولت های ترکیه و... که تاثیرات عمیقی در آینده مناسبات ترکیه با همسایگان خود برجای می گذارد را تا حد زیادی موجه می کرد از سوی دیگر حضور روسیه در چنین روندی از جدایی و شکاف در میان متحدان بین المللی و منطقه ای اسد حکایت کرده و به مثابه واردکردن ضربه سنگین به دولت دمشق می باشد.
طرح ایجاد منطقه ممنوعه پروازی علی رغم گذشت دو سال از طرح آن تاکنون هیچ پیشرفتی نداشته و به نظر نمی آید به جایی برسد. در طرح دمیستورا سخنی از ایجاد منطقه پرواز ممنوع نیامده و اشاره ای هم به نقش ترکیه و عربستان نشده است اما واقعیت این است که منطق طرح یادشده با منطق طرح فرانسه و ترکیه یکی است و حتی می توان گفت موفقیت دمیستورا در طرح خود، زمینه را برای اجرایی شدن طرح منطقه پروازممنوع فراهم می کند. براساس طرح دمیستورا ارتش سوریه حق شلیک به معارضان ندارد و باید اداره محلی امور استانها را بعهده معارضه قرار دهد. اجرای این طرح به طور طبیعی مانع حرکت هواپیماهای نظامی بر فراز شهرها می شود و به عبارتی نیروی هوایی سوریه از معادله امنیتی میان دولت و معارضین کنار می رود. در واقع در این روند ممنوعیت پروازی عملا به اجرا درآمده است. البته قاعدتا این گام پایانی نخواهد بود بلکه گام بعدی زمین گیر کردن سوریه در زمینه دفاع در مقابل تهاجم هوایی دشمن می باشد. همین دو هفته پیش هواپیماهای جنگی رژیم صهیونیستی از اعماق آسمان فلسطین دو آتشباری متعلق به ارتش سوریه را در حومه دمشق مورد تهاجم قرار دادند. این نشان می دهد که حرکت دشمن به ایجاد ضمنی منطقه ممنوع پرواز محدود نشده، تهاجم هوایی علیه سوریه را نیز دربرمی گیرد.
طرح دمیستورا برخلاف آنچه عنوان شده است به طرح ترکیه و فرانسه نزدیک تر است تا طرح روسیه چرا که در طرح روسیه آتش بس در مقابل خلع سلاح معارضه مطرح بود و از سوی دیگر همه معارضه و از جمله جریان تنسیق را هم دربرمی گرفت و اگر اجرا می شد تا حد زیادی به فروکش کردن بحران امنیتی در سوریه می انجامید ولی طرح دمیستورا از یک سو ناظر به حفظ سلاح در دست معارضین و از سوی دیگر سبب تشدید درگیری ها و مؤثرشدن این درگیری ها تمرکز دارد. بنابراین می توان گفت طرح دمیستورا ناظر به احیای معارضه است.
4- موضع وزارت خارجه کشورمان در این زمینه قابل بحث می باشد. کادر دیپلماسی ایران در موضوع بحران سوریه نوعا غیرفعال بوده است. این در حالی است که بخش عمده ای از اقتدار خارجی و داخلی جمهوری اسلامی به توانمندی اش در شکل دادن به یک جبهه منطقه ای با حضور تعدادی از دولت ها، ملت ها و جنبش های انقلابی است. علی رغم آن، بحران سوریه در دولت های دهم و یازدهم ایران در کانون توجه قرار نگرفته است. در اواخر دی ماه سال گذشته 5 روز قبل از تشکیل کنفرانس ژنو 2 سوریه، در حالیکه 5 ماه از استقرار دولت روحانی گذشته بود، وزیر خارجه ایران، طرحی 4 ماده ای ارائه کرد. این طرح بر راه حل سیاسی، آتش بس، بازماندن راه کمک های انسانی به آسیب دیدگان و مبارزه با سازمان های سوری وابسته به القاعده تاکید داشت، ولی چندان پیگیری نشد. طی روزهای اخیر شاهد سفر حسین امیر عبداللهیان معاون وزیر امور خارجه به مسکو بودیم. وی در این سفر موضع موافق جمهوری اسلامی را با طرح دمیستورا ابراز کرد.
همزمانی سفر آبان ماه وزرای خارجه ایران و سوریه به مسکو هم تداعی کننده این بود که سه کشور روی طرح مشترکی کار می کنند. اما با این وجود موضع وزارت خارجه از ارائه یک ابتکار تهی است. ایران می توانست و می تواند یک اجلاس مؤثر منطقه ای و بین المللی حول محور مسئولیت همگان برای مهار تروریزم برگزار کند و فضای منطقه ای را علیه حامیان منطقه ترور در سوریه سازمان و سامان بدهد. بسیاری از کشورهای عربی نظیر کویت، عمان، عراق، سودان، الجزایر، تونس و ... در این مجموعه قرار می گیرند و این در حالی است که دولت های روسیه و چین هم در چنین ابتکاری حضور خواهند داشت. اعلام موافقت وزارت خارجه ایران با طرح دمیستورا بدون آنکه نقاط نقد آن بدرستی معین گردند، می تواند کشور ما را وارد روندی غیرقابل بازگشت که بازی در طرح غرب است، وارد نماید.
نظر شما :