آیا قطر در برابر اخوان تعییر موضع داد؟

دیپلماسی ایرانی: چالش قطر و عربستان این پرسش را برای حاکمان دوحه مطرح می کند که میان تامین و حمایت از اخوان یا حفظ متحدان دور و نزدیک کدام را انتخاب کنند. پادشاهی کوچک و ثروتمند و نفت خیز قطر در حاشیه خلیج فارس و خانه بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا در خاورمیانه، اگر نه به طور مستقیم، نقشی قابل توجه در تامین  اخوان در منطقه ایفا می کند. همین مساله نیز موجب بروز نارضایتی عربستان، امارات، بحرین و دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس شده است. نارضایتی که حتی ممکن بود تعلیق قطر را از این شورا در پی داشته باشد. اما رایزنی ها و ملاقات های مکرر به همراه وساطت های کشورهایی مانند عمان موجب شد تا شعله بحران روابط میان قطر و عربستان فعلا خاموش شود. بر کسی پوشیده نیست که قطر از مدت ها پیش تاکنون از تشکل ها و شاخه هایی از اخوان المسلمین حمایت می کند. هر کسی که به دوحه سفر کند این امر را به خوبی درمی یابد؛ ده ها رهبر این تشکل از نقاط مختلف جهان عرب در آنجا زندگی می کنند، همچنین شبکه قطری الجزیره، از اعضای این گروه (به عنوان مسئول، کارمند و یا مهمان گفتگوهای خبری و مصاحبه ها) آکنده است. برخی بر این عقیده اند قطر در حال ایجاد توازن میان این دو نقش مهم خود در منطقه است؛ یعنی ادامه حمایت از اخوان و در عین حال حفظ متحدان خود. از این رو بر اساس فهرستی، نام هفت نفر از رهبران اخوان را منتشر کرده که طی یک هفته باید خاک این کشور را ترک کنند. در این خصوص  با محمد شریعتی دهاقان سفیر و نماینده سابق ایران نزد سازمان همکاری های اسلامی گفت وگویی انجام داده ایم که در ادامه می خوانید:

دوحه از هفت تن از رهبران اخوان المسلمین خواسته است تا قطر را ظرف یک هفته ترک کنند. آیا شاهد تغییر رویکرد قطر به اخوان هستیم، یا تنها در راستای تعامل قطر با عربستان و جلوگیری از چالش شورای همکاری خلیج فارس است؟

موضوع قطر به موضوع پیچیده ای تبدیل شده است. از یک طرف خود قطر و از طرف دیگر الجزیره که وابسته قطر بوده ولی ادعا می کند به صورت مستقل و حرفه ای عمل می کند، اما هنوز مواضع خود را در مورد مصر و مسایل منطه ای تغییر نداده است. در همین حال ملاقاتی بین سعود الفیصل، با مسئولان امنیتی و کشور قطر در چارچوب همکاری های منطقه ای و وساطت ها صورت گرفت که در آن دیدار مساله حضور قطر در شورای همکاری خلیج فارس مورد بحث قرار گرفت. پیش بینی هایی بعد از این دیدار مطرح شد مبنی بر اینکه قطر امتیازهایی را به عربستان داده و اعلام اسامی هفت نفر از رهبران اخوان به منظور ترک این کشور نیز در همین راستا صورت گرفته باشد. از طرفی فشارهای مصر بر اثر روابطش با عربستان نیز قطر را در این مصر قرار داده است. اما اینها موجب نشده که خط مشی رسانه های قطری از جمله الجزیره تغییر چنانی نسبت به مسایل مصر و منطقه نکرده است. رسانه های قطری همچنان مدعی هستند، ریاست جمهوری السیسی را یک کودتا می دانند. این شبکه گرازش مفصلی در مورد بی نتیجه بودن اقدامات دولت السیسی و همچنین مشکلات کسری 238 میلیارد دلاری بودجه این کشور سخن گفته و احتمال داده که انقلاب گرسنگان در این کشور به راه  افتد. بنابراین تا کنون موضع گیری های خود را نسبت به مسایل اختلافی تغییر نداده است. مگر اینکه بعد از تعیین مهلت چند روزه ای که به این افراد داده شده، به تدریج مواضع قطر تعدیل کند.

تا چه حد خروج هفت نفر از رهبران اخوان، عربستان را راضی می کند؟ اینکه خروج انجام شود اما حمایت ها از اخوان ادامه یابد.

به طور حتم توافقی میان قطر و عربستان صورت گرفته است. زیرا معمولا قطر به اینگونه مسایل تن نمی دهد. همچنان که در مورد حماس نیز اینگونه بوده مرکز دفتر سیاسی این گروه در قطر بوده و این کشور با وجود تحمل فشارهای زیاد اما به خروج آنها تن نداد. به طور حتم تعاملات خاصی صورت گرفته که بعدها معلوم می شود.

از بین افرادی که اسامی آنها اعلام شده که کشور را ترک کنند، برخی در پیامی گفته که موضوع قطر را درک می کنند. چرا رهبران اخوان ترک کردن قطر را پذیرفتند؟

در مورد اخوان همچنان این مساله مورد بررسی قرار می گیرد که آیا حملات گروه های تندرو در منطقه با اخوان ارتباط داشته یا نه؟ همچنین تکفیر مسلمانان از کجا نشات گرفته است؟ به طور حتم اخوانی ها ارادت خاصی به سید قطب دارند و خود را از شاگردانش محسوب می کنند. در همین حال برخی تندروی ها و تکفیری ها را به سید قطب نسبت می دهند، از این رو مساله ارتباط اخوان با گروه های تندرو محل مطالعه قرار گرفته است. در عین حال با توجه به فشارهای صورت گرفته در مصر و در دیگر کشورها علیه اخوان، احتمال پیوستن جوانان اخوانی به گرایش های مسلحانه وجود دارد. اگر اخوان بتواند گرایش اعتدالی خود را با توجه به فشارهای فراوان رسانه ای، قضایی و امنیتی که در مصر وجود دارد، حفظ  و از مبارزات مسلحانه دوری کنند، بیشتر می توانند نسبت به حایت خود در کشورهای دیگر امیدوار باشند. حتی در اروپا به خصوص در لندن که مرکز بزرگ لابی و گرایش های اسلامی است، در حال تجدید نظر و مطالعه بر روی اخوان هستند تا دریابند با این گروه چه برخوردی داشته باشند. با توجه به اینکه خیریه هایی که اخوان در اروپا دارد آیا به امور انسانی می پردازد یا به امور تسلیحاتی؟

در حال حاضر عربستان با چالش جدیدی به نام داعش رو به رو بوده و هرچند خود از حامیان ابتدای آن به حساب می آمد اما اکنون یکی از نگران ترین کشورها نسبت به اقدامات این گروه تروریستی است. آیا بحران داعش می تواند به تعدیل مواضع عربستان نسبت به اخوان بیانجامد؟

این مساله بستگی به خود اخوان دارد؛ اینکه تا چه حد زیر فشارهای منطقه ای گرایش به تندروی و مبارزه مسلحانه داشته باشد یا نه. زیرا اگر چنین گرایشی پیدا کند، مشکلات بیشتری در منطقه و حتی اروپا خواهد داشت. اما اخوان می تواند با تکیه بر مسایل سیاسی به حرکت خود ادامه دهد. به طور حتم گرایش های مسالمت آمیز و دور شدن از فضای تندروی می تواند موقعیت آنها را تثبیت کند. اکنون در منطقه به غیر از عربستان، کشوری که مذهب رسمی وهابی دارد، قطر است و اگر اخوان مساله جدایی از سلفی و تندروی را در حل نکند، مشکلاتی فراهم می شود. می بینید که در مصر برخی گروه های سلفی که قرابتی هم با اخوان دارند، درخواست کرده اند به ائتلاف ضد داعش نپیوندند. بنابراین همه این مسایل به رفتار اخوان بستگی دارد. عربستان از ابتدا با اخوان خوب نبوده است. دولت امارات نیز دشمنی دیرینه ای با اخوان دارد و هر گونه فعالیت تشکیلات کمک رسان به اخوان را مسدود کرده است.

انتشار اولیه : یکشنبه 23 شهریور 1393 / باز انتشار : جمعه 28 شهریور 1393