آنکارا بازی را به تهران باخت

دیپلماسی ایرانی: برای مدت ها، سیاست خارجی اصلی چین در خاورمیانه مبتنی بر عدم مداخله در امور داخلی دیگر کشورهای مستقل بود. به همین دلیل بود که پکن قادر شد روابط خوبی را با کشورهای خاورمیانه برقرار کند که به دنبال ماجراجویی های آمریکا در منطقه - پس از حملات 11 سپتامبر – همواره با سیاست های تهاجمی ایالات متحده مخالفت کرده اند.

اما بهار عربی این پویایی را تغییر داد. حکومت های خاورمیانه با تاثیر دومینویی این تحولات یکی پس از دیگری سقوط کردند، الگوهای همکاری و رابطه ها متحول شد و چین با کابوس یک دوراهی جدید در منطقه مواجه شد: دنبال کردن سیاست های قدیمی یا استفاده از محورهای منطقه ای و منافع نظامی ؟

وابستگی به منابع انرژی ، سیاست خارجی هر کشور صنعتی را تعیین می کند و چین یک نمونه تمام عیار در این زمینه به شمار می رود. آینده سیاسی مصر نامشخص است، عربستان سعودی و اسرائیل زیاده از حد به واشینگتن وابسته اند، عراق به سختی یکپارچگی خود را حفظ کرده است و سوریه نیز در شرایط بدی به سر می برد. با این حال چین سرمایه گذاری سنگینی در عراق انجام داده و از سال 2003 تقریبا نیمی از تولید نفت این کشور را خریداری می کند. از سوی دیگر چین بزرگترین مشتری نفتی ایران است . از سوی دیگر اسرائیل، عربستان سعودی، عراق، مصر، اردن و سوریه نیز یا خیلی ضعیف اند و یا اینکه برای اینکه بتوانند به عنوان محورهای چین در منطقه عمل کنند بیش از حد به آمریکا نزدیک هستند. با این حال دو کشور در منطقه می توانند هدف چین باشند: ایران و ترکیه.

پکن و تهران از زمانی که جورج بوش نام ایران را در فهرست محور شرارت قرار داد، همکاری های خود را به خصوص در زمینه اقتصادی افزایش دادند. پس از آن جنگ شهری سوریه اتحاد مثلثی شکل چین، روسیه و ایران را پدید آورد. این در حالی است که انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور ایران و آغاز مذاکرات هسته ای به مشروعیت روابط ایران و چین در سطح بین المللی منجر شد. به این ترتیب پکن دریافت که توسعه روابط نزدیک تر با ایران جدید که هم اکنون در حال همکاری با غرب است، هزینه سیاسی کمتری دارد. در واقع چین متوجه شد که با ایران جدید می تواند روابط عمیق تری برقرار کند، بدون اینکه واکنش تند غرب را به دنبال داشته باشد.

در حالی که چین ممکن است ایران را به عنوان یکی از محورهای خود در منطقه توصیف کند، روابط چین و ترکیه در 5 سال گذشته نشان می دهد که پکن به طور همزمان و در سکوت خبری سعی دارد از ترکیه به عنوان یک محور دیگر در خاورمیانه استفاده کند. در یک دهه اخیر، ترکیه و چین حجم روابط تجاری خود را از یک میلیارد دلار در سال 2000 به 19 میلیارد و 500 میلیون دلار در سال 2010 رسانده اند.

توسعه روابط ترکیه و چین بخش های نظامی را نیز شامل می شود و حتی بحث همکاری های هسته ای نیز مطرح است. اما به نظر می رسد با توجه به شرایط سوریه؛ ترکیه به رقابت خود با ایران -در زمینه تبدیل شدن به محوری برای چین در منطقه- ادامه ندهد. سرمایه گذاری سیاسی ترکیه همواره به منظور حذف بشار اسد از سوریه انجام شده و این درحالی است که تهران مدافع اسد است. ایران می خواهد با حفظ اسد به بقای هلال شیعی در منطقه کمک کند. از سوی دیگر حمایت روسیه و ایران از اسد موجب شده است که چین نیز به این بازی وارد شود.

اشتباه محاسباتی ترکیه در مورد سوریه، دردسرهای زیادی برای آنکارا ایجاد کرده است. این به این معنی است که ترکیه به زودی باید سیاست خارجی خود را مبتنی بر بازگشت به سوی ناتو طراحی کند و تاثیر آن در مورد رابطه با چین این خواهد بود که آنکارا باید روابط خود را با پکن محدود کند.

سیاست های ترکیه در سوریه موجب شد که اکنون این کشور بیش از هر زمان دیگری به ناتو نیاز داشته باشد. و این در حالی است که تهران چنین نیازی ندارد. ایران با موفقیت توانست ماجراجویی های ترکیه در سوریه را محدود کند و در موضع استراتژیک قدرتمند تری قرار گیرد. به همین دلیل است که رقابت ترکیه و ایران برای تبدیل شدن به محوری های چین در خاورمیانه با پیروزی ایران به پایان رسیده است. البته همچنان روابط ترکیه و چین برای آینده ای قابل پیش بینی کارآمد باقی می ماند اما ترکیه در مورد چین بازی را به ایران باخته است.

منبع: دیپلمات / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10