به دنبال دیپلماسی با ایران باشید

دیپلماسی ایرانی: باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا تصمیم دارد، روی خوش نشان دادن روحانی را به عنوان یک تلاش مشروع برای دستیابی به توافق هسته ای بر سر برنامه های هسته ای ایران محک بزند. با این تصمیم، اوباما یکی از مهمترین و دگرگون کننده ترین ابتکار عمل های دیپلماتیک دوران ریاست جمهوری خود را رقم می زند.یکی از نزدیک ترین تجربه های تاریخی در این مورد، سال 1971 است که ریچارد نیکسون دست دوستی خود را به سوی چین دراز کرد. نیکسون با این رویکرد، در جهت حفظ منافع امنیت ملی آمریکا پیش رفت.

با این حال قیاس چین آن روزها با ایران امروز و رابطه ای که آمریکا به دنبال برقراری آن بود و است، کاستی هایی نیز دارد. نکیسون و مشاور امینت ملی اش، هنری کیسینجر، تلاش های محرمانه ای برای برقراری رابطه با چین انجا می دادند ، چرا که در آن زمان نمی خواهستند مناظره ای علنی بر سر این ماجرا شکل بگیرد که می توانست کل ابتکار عمل را مخدوش کند. اما اظهارات علنی اوباما برای آزمودن ایران، توجه افکاری عمومی جهان و رسانه ها را به خود معطوف کرده و تمامی تحرک ها با دقت رصد می شود و صد البته که منتقدان هم به صدا درآمده اند.

در تاریخ، تجربه های دیگری نیز وجود دارد. برای مثال قرارداد مونیخ که در آستانه جنگ جهانی دوم به منزله رشوه ای به آدولف هیتلر، قلمداد شد. اما ایران امروز نه هدف تسلط بر خاورمیانه را مطرح می کند و نه توانایی آن را دارد. از سی دیگر در تاریخ ایران نیز هیچ نمونه ای از کشورگشایی با استفاده از زور به چشم نمی خورد.

از سوی دیگر آنگونه که برخی گمانه زنی می کنند؛ روحانی نسخه ای از میخائیل گورباچف نیست. هدف روحانی تقویت سیستم حکومتی ایران است نه از دنبال از نو ساختن اش، آن هم پس از تجربه هشت سال ریاست جمهوری احمدی نژاد. روحانی به طور نزدیکی با رهبری همکاری دارد و درصدد تقویت قدرت جمهوری اسلامی است.

اینجا بار دیگر شباهت چین مطرح می شود. روحانی بیشتر مانند دنگ ژائوپینگ، رهبر اسبق چین است که یک استراتژی را برای افزایش کنترل سیاستی پکن از طریق کاهش محدودیت های اقتصادی داخلی و بالا بردن سطح تعامل چین با جهان، طراحی کرد.

امروز( سه شنبه) محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران در حال ملاقات با دیپلمات های گروه 1+5 (آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان) است. او در حال ارایه طرح اولیه ایران برای خروج از بن بسته هسته ای و روند دیپلماتیکی است که در بازه زمانی یک ساله به مجادله هسته ای پایان می دهد.

ظریف می خواهد در مقابل ارایه این طرح از طرف مقابل بشنود که در نهایت حق غنی سازی ایران به رسمیت شناخته می شود و البته تحریم ها لغو می شوند. وزیر خارجه ایران انتظار دارد پاسخ غرب به بسته پیشنهادی، متناسب با آن باشد. مقامات ایرانی در روزهای اخیر نشان داده اند که آماده مذاکره بر سر غنی سازی با خلوص پایین هستند. به این ترتیب احتمال تعلیق غنی سازی با خلوص متوسط، کاهش شمار سانتریفوژها و موافقت با بازرسی های گسترده تر وجود دارد.

در گزارش اخیر آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز کاهش ذخیره اورانیوم غنی شده ایران به تایید رسیده است که حاکی از تمایل تهران برای مصالحه در این زمینه است. برخی بر این باورند احتمال موافقت تهران با راه اندازی نکردن سانتریفوژهای جدید نصب شده در تاسیسات هسته ای و به عقب بازگرداندن جدول زمانی آغاز به کار راکتور اراک وجود دارد.

اما مرحله دشوار دیپلماسی زمانی آغاز می شود که گروه 1+5، تلاش می کند پاسخی به پیشنهاد ایران بدهد که باید دست کم شامل لغو برخی تحریم ها باشد. دولت اوباما باید راه هایی را پیدا کند که به موجب آن معامله سخت با ایران با مواضع دیگر شرکای مذاکره کننده همخوانی داشته باشد. همچنین اوباما باید به نارضایتی های اسرائیل و کشورهای عربی نیز توجه داشته باشد و تردید های کنگره را مدیریت کند.

اوباما باید تصمیم بگیرد که آیا می تواند در مراحل اولیه توافق، بخشی از تحریم ها را تعدیل کند تا محدودیتی کافی در برنامه های هسته ای ایران ایجاد شود و نظارت گسترده آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز بر این فعالیت ها برقرار شود. پس از عبور از این مرحله، رئیس جمهور آمریکا می تواند در جهت یک چارچوب جامع درازمدت گام بردارد که شامل تشریح برنامه صلح آمیز هسته ای ایران با بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی است تا اجرای این طرح را تضمین کنند.

تحریم های بانکداری، کلید اصلی به شمار می روند. خزانه داری آمریکا ، تحریم های بانکی را علیه ایران اعمال می کند که در زمره موثرترین تحریم ها علیه جمهوری اسلامی به شمار می روند. به همین دلیل ایران بیش از همه خواستار لغو این تحریم ها است. بانک های خصوصی و مرکزی در سراسر جهان با توجه به تحریم های آمریکا علیه ایران، از تبادل مالی با جمهوری اسلامی خودداری می کنند. تا زمانی که جامعه بانکداری بین المللی از جانب آمریکا اطمینان پیدا نکند که معامله با ایران بلامانع است، وارد روابط مالی دراز مدت با تهران نخواهد شد.

بنابراین نخستین مانع احتمالا یکی از بزرگترین مانع در راه دشوار دیپلماسی با ایران به شمار می رود. اگر ایران طرحی هدفمند در ژنو ارایه دهد ، گروه 1+5 باید برای پاسخ مناسب به آن آماده باشد. به نظر می رسد که همچنان سیستم سیاسی آمریکا  نه به لحاظ سیاسی و نه به لحاظ روانی، آمادگی لازم را برای برداشتن چنین گامی ندارد. آیا آمریکا می تواند تحریم ها را در مقابل برنامه های هسته ای شفاف تر و محدودتر ایران لغو کند؟ به لحاظ فنی پاسخ به این پرسش مثبت است اما به لحاظ سیاسی، شاید کنگره آماده نباشد.

پیشرفت در این روند به صبوری و فضای سیاسی در تهران و واشینگتن و همچنین اقدامات قاطع در ژنو نیاز دارد. ایالات متحده مدیریت تلاش هایی را بر عهده دارد که هدف از آن اعمال فشار بر مقامات تهران برای تعامل جدی بر سر مجادله هسته ای است. اگر ایران آماده باشد گام هایی هماهنگ و قابل اثبات در جهت تعدیل نگرانی های بین المللی در زمینه برنامه های هسته ای اش بردارد، آنگاه جهان از واشینگتن انتظار دارد تا مدیریت روند لغو تحریم ها را نیز بر عهده گیرد.

در صورتی که ایالات متحده این اقدام را انجام ندهد، حمایت بین المللی از نظام تحریم ها فرو می پاشد و آنگاه واشینگتن باقی می ماند و توافق هسته ای که با ایران انجام نشده است. از سوی دیگر ، کاخ سفید پس از این مرجله ابزاری قوی در اختیار نخواهد داشت تا از آن به عنوان اهرم در برابر ایران استفاده کند.

نشست دو روزه ژنو، یکی از مهمترین بخش های روابط ایران – آمریکا از زمان انقلاب اسلامی به شمار می رود. فرصتی که باید مورد توجه قرار گیرد و آزمایش شود.

منبع: رویترز/ تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

مصاحبه های اختصاصی دیپلماسی ایرانی با ویلیام لوئرز و توماس پیکرینگ را اینجا و اینجا بخوانید.

انتشار اولیه: سه شنبه 23 مهر 1392/ باز انتشار: شنبه 27 مهر 1392