چگونه توافق هسته ای به حل بحران در عراق کمک خواهد کرد؟

دیپلماسی ایرانی: یک ضرب المثل عربی می گوید، « مشکل زمانی حل می شود که سخت تر شود.» مثال تصویری این مثل، تهدیدی است که گروه رادیکال سنی داعش متوجه آمریکا می کند و در عین حال انتخاب ها را نیز برای سیاستگذاران آمریکایی روشن تر می کند. پرسشی که آمریکا و ایران با آن مواجه هستند دیگر همکاری کردن یا نکردن نیست، بلکه مساله چگونه همکاری کردن است. در شرایطی که دهه ها بی اعتمادی و ابهام بر روابط دو کشور سایه انداخته است، دستیابی به یک توافق جامع هسته ای از طریق مذاکراتی که هم اکنون در وین در جریان است می تواند راه برقراری ارتباط را هموار تر کند. همچنین شکست مذاکرات نیز تنها گزینه های بد را باقی می گذارد.

اگر دولت اسلامی عراق و شام مهار شود، ایالات متحده و دیگر کشورها باید در سیاست های گذشته خود تجدید نظر کرده و دشمنان را مدیریت کنند.برای ایران، فروپاشی عراق و ایجاد یک کشور رادیکال سنی در همسایگی اش یک فاجعه است. رهبران ایران اکنون باید تصمیم بگیرند یا به شیعیان عراق در نبرد خونین ملحق شوند یا همراه با استفاده از زور با دیگران در جهت ایجاد عراق فدرانی تلاش کنند که در آن گروه های اقلیت در منافع و مسئولیت های دولت سهم دارند.

در همین حال پس از سال ها حمایت از اسلام گرایان تندروی سنی در خاورمیانه، رژیم های پادشاهی در منطقه نیز با انتخاب بین محکوم کردن داعش که تهدید جدی متوجه آنها می کند یا ادامه حمایت از ایجاد شکاف بین شیعه و سنی، مواجه هستند.  در سوریه انتخاب برای دولت بشار اسد یا متوسل شدن به قدرت نظامی علیه داعش است یا ادامه کشتار حامیان سوری آن.

حکومت ترکیه به نظر می رسد که هم اکنون از اقدام نظامی کردها علیه داعش حمایت می کند. اسرائیل نیز باید از این ماجرا برای شناسایی اینکه کدام قدرت خارجی بیشترین تهدید را متوجه آن می کند، استفاده کند.

ایران و ایالات متحده منافع مشترکی در عراق و افغانستان دارند. شبکه اطلاعاتی ایران، هویت مذهبی، نفوذ سیاسی، تاریخ و جغرافیای آن، نقش تهران در این دو کشور را بسیار پر رنگ کرده است. از سوی دیگر نیروی هوایی، نیروهای ویژه، مشاوران نظامی، تاریخ اخیر و تعهد به جلوگیری از به هدر دادن منابع مالی و انسانی در هر دو کشور نیز موجب شده است که آمریکا نیز در این دو کشور نقش مهمی داشته باشد. هرچند در حال حاضر نیز برخی مذاکرات مستقیم مربوط به عراق در سطح پایین بین مقامات ایران و آمریکا انجام شده است اما مذاکرات هسته ای باید پیش از موافقت تهران و واشینگتن برای همکاری در مورد عراق به نتیجه برسد. البته همکاری هایی از این دست واکنش سنی ها را به خصوص در مناطقی از عراق به همراه خواهد داشت که مخالفت افزایش نفوذ ایران هستند.

به وضوح هر دو طرف متعهد هستند تا بیشترین تلاش ها را برای دستیابی به توافق هسته ای تا پایان فرجه تعیین شده، انجام دهند و امکان امضاء یک توافق خوب وجود دارد. به رغم انتظار بسیاری از ناظران بین المللی، پیشرفت های خوبی انجام شده است. ایران هم اکنون به بسیاری از درخواست های گروه 1+5 عمل کرده است که شامل محدودیت در برنامه های هسته ای و افزایش نظارت ها می شود. از سوی دیگر مذاکره کنندگان بسیار متمدنانه تر از آنچه که یک سال قبل تصور می شد، در حال رایزنی هستند. با این وجود همچنان موضوعاتی که می تواند توافق را به شکست بکشاند مانند کمیت و کیفیت عملیات غنی سازی در ایران، حل نشده باقی مانده است.

شکست مذاکرات – همچنان یک احتمال است- ریسک درگیری نظامی را افزایش می دهد و ائتلاف جهانی که برای نگهداشتن ایران پای میز مذاکره تشکیل شده را به شکست می کشاند. این شکست، تعامل دوجانبه را غیر ممکن خواهد کرد و این درحالی است که هر یک از طرف ها دیگری را متهم می کنند. در حالی که ائتلاف ایجاد شده توسط آمریکا فرو می پاشد، ایران شاید در برقراری روابط سیاسی و تجاری دوجانبه با روسیه، چین و اروپای غربی موفق شود.

از سوی دیگر شکست توافق موضع دولت حسن روحانی را نیز ضعیف می کند و به حذف آنهایی منجر می شود که در دولت به دنبال پشت سر گذاشتن دوران تقابلی هستند که احمدی نژاد در پی آن بود.

روابط استراتژیک جدید بین ایران و ایالات متحده شاید غیر ممکن و پر خطر به نظر برسد اما این روابط لازم است و به نفع دو طرف خواهد بود. در حالی که در ایجاد یک اتحاد تردیدی وجود ندارد، یک اقدام موازی دوجانبه نیز ضروری است.  

یک ضرب المثل عربی دیگر می گوید ، « در یک گذرگاه تنگ، نه برادری وجود دارد و نه دوستی». در واقع در حالی که وارد دوره جدیدی از درگیری های خاورمیانه می شویم، این معبر تنگ و ترسناک است و ایالات متحده باید با  ایران همکاری های غریبی را انجام دهد. اما با یک توافق هسته ای صحیح و تصمیم گیری های استراتژیک پراگماتیک توسط تهران و واشینگتن، راهی رو به جلو وجود خواهد داشت.

منبع: واشینگتن پست/ تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10