ترکیه هم از ایران انتظار دارد

دیپلماسی ایرانی : این روزها اشاره به شعار سیاست خارجی ترکیه یعنی " مشکل صفر با همسایگان " اندکی ساده انگارانه است چرا که انکارا به هر طرف که نگاه می کند با مشکلی روبه رو است که باید با آن دست و پنجه نرم کند. این حقیقت بیش از همه درباره رابطه ایران و ترکیه صدق می کند که طی سه سال گذشته از هر طرف میزبان ضرباتی بوده و با وقوع جنگ داخلی سوریه مواضع کاملا متضاد دو کشور، این رابطه را به پایین ترین حد خود رسانده است.
در آن زمان، ایران و ترکیه برای نفوذ منطقه ای به شدت در رقابت بودند. در عراق، ترکیه فراکسیون شکست خورده انتخابات 2010 را حمایت می کرد و در حال حاضر هم طارق الهاشمی معاون سابق و فراری رئیس جمهور عراق را پناه داده است. در مقابل نفوذ ایران در عراق با تثبیت قدرت نوری المالکی،بیشتر شده است.

در فلسطین، ترکیه با دعوت از خالد مشعل، رهبر حماس به آنکارا روابط خود را با حماس تقویت کرده در حالی که ایران حمایت خود از گروه های کوچک تر و رادیکال تر رقیب حماس در غزه مانند جهاد اسلامی فلسطین را بیشتر کرده است. حتی قبل از به وجود آمدن چنین  تحرکاتی، تعهد ترکیه به ناتو شکافی میان ایران و ترکیه بود که با نصب سیستم های موشکی ناتو در ترکیه بحث برانگیز شده است. ایران تهدید کرد که به منظور پیشگیری به این سایت حمله خواهد کرد، این تهدید واکنش شدید ترکیه را به همراه داشت و با وجود مخالفت شدید آنکارا با تهدید خواندن ایران از سوی ناتو، برنامه هسته ای و موشکی ایران به عنوان نگرانی اصلی ترکیه در اسناد مربوط به امنیت ملی یا به اصطلاح کتاب قرمز مطرح شده است.

با این حال موضع ترکیه در رابطه با تحریم ها علیه ایران و برنامه هسته ای این کشور ، با توجه به اینکه روابط تجاری دو کشور در گذشته در زمینه انرژی و کالا رشد داشته ، دارای دو جنبه متفاوت است. ایالات متحده چندین بار ترکیه را از اجرای تحریم های ایران معاف کرده و این کشور به واردات نفتی خود از ایران ادامه داده است. ایران همچنان  کمتر از نیمی از نفت ترکیه را تامین می کند، اگرچه شیوه پرداخت ترکیه-که به صورت طلا بود- در ماه جولای در اثر تحریم های جدید مسدود شد.
همچنین ترکیه، برای تلاش های بی نتیجه اش در مذاکره و حل و فصل مسئله هسته ای ایران در سال 2010 به همراه برزیل مورد سرزنش واقع شد، اما با این وجود همچنان اصرار دارد که ایران باید از  حق غنی سازی برخوردار  باشد و اینکه انزوای ایران کارساز نخواهد بود. علاوه بر این مقامات ترکیه، در خفا ادعا می کنند که " بی طرفی" و دسترسی بالای این کشور به ایران به آنکارا اجازه می دهد تا در پشت پرده نقشی کلیدی داشته باشد.

بر همین اساس تنش های دوره ای بین این دوکشور نقش محرک را داشته اما هیچ گاه مخرب نبوده است. با این حال آنچه به واقع رابطه دو طرف را متشنج کرد بالا گرفتن جنگ داخلی سوریه بعد از سال 2011 بود. حمایت گسترده ایران از بشار اسد و مسلح کردن و پناه دادن به شورشیان سنی از سوی ترکیه با همکاری کشورهای مخالف حاشیه خلیج فارس، دو کشور را علیه یکدیگر در یک جنگ نیابتی قرار داد. با نزدیکی بیشتر ترکیه به کشورها و جناح های سنی و ایران به گروه های مشابه شیعی، در عراق نیز درگیری های کمرنگ فرقه ای در رابطه با جنگ سوریه به وجود آمده است.

دخالت ترکیه در سوریه پیامدهای ناخواسته ای را به همراه داشته است. ترس آنکارا از تجدید فعالیت کردها در سوریه احتمالا نقش مهمی در رسیدن رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه، به توافق تاریخی و اکنون پربار با شورشیان پ ک ک که در اوایل سال جاری از ترکیه خارج و به عراق رفته بودند، داشته است. این اتفاق نگرانی ایران را به همراه داشته است. از آنجاییکه ایران در گذشته برای مهار شورشیان کرد خود یعنی گروه پژاک با ترکیه همکاری داشته است، این نگرانی را دارد که در پی این توافق، نیروهای نظامی و انسانی پ ک ک برای تقویت پژاک مورد استفاده قرار گیرند.

اخیرا، نشانه هایی از برقراری ثبات در عمل دیده شده است. مجموعه ای از بمب گذاری ها در شهرهای مرزی جنوب ترکیه، سیل پناهندگان سوری و عدم محبوبیت بالای داخلی رژیم ترکیه رویکرد تهاجمی اردوغان را تعدیل کرده است.البته شروع اعتراضات داخلی در تابستان، ابتکار عمل را از اردوغان گرفته است.
اوایل این ماه اردوغان با جدیت از ایران برای تامین امنیت آزادی گروهی از خلبان های ترک که در لبنان ربوده شده بودند، درخواست کمک کرد.حرکتی که گفته می شود  احتمالا به عنوان امتیازی برای تامین امنیت متقابل شیعه های لبنانی گرفتار شده توسط گروه شورشی سنی در سوریه است.  در ماه ژانویه، ترکیه و قطر 48 زندانی ایرانی در بند شورشیان را در برابر2000 زندانی در بند نظام اسد آزاد کردند. در حالی که نظام سوریه در حال تثبیت موقعیت خود در محور ساحلی دمشق- حمص است، ترکیه احتمالا، ذره ذره به سمت یک سیاست عملگرایانه تر پیش می رود و به حمایت از گروه های شورشی ادامه می دهد اما مراقب مقاومت احتمالی نیز خواهد بود.

این امر می تواند حاکی از گرم تر شدن زودهنگام روابط ایران - ترکیه باشد. برای اطمینان خاطر، کودتای علیه مرسی آنکارا و تهران را در یک سمت و مخالف با کشورهای غربی که به آرامی بازگشت حکومت نظامی را پذیرفتند، قرار می دهد. در اواسط ماه جولای، علی اکبر صالحی، وزیر امور خارجه سابق ایران، برای حل وفصل این مسئله به آنکارا سفر کرد. اما ریسک های این بازی  برای ایران در این مرحله بالاست، چرا که قابل درک است که ایران از بازگشت نخبگان ایران ستیز دوره مبارک نگران است و این هماهنگی موقتی بر سر منافع است که به خودی خود سرنوشت ساز نیست.

انتخاب روحانی محافظه کار میانه رو به عنوان رئیس جمهور ایران بسیار  حائز اهمیت است، اما نکته قابل توجه این است که ترکیه فقط احمد داووداغلو، وزیر امور خارجه را به مراسم تحلیف وی فرستاد. داووداغلو به صراحت اشاره کرد که "ایران پس از ورود حزب الله به میدان جنگ در سوریه تبدیل به یک حزب در این کشور شده است"و اینکه " اگر دولت جدید  همان سیاست را در پیش بگیرد، دوران روحانی تبدیل به یک ناامیدی جدید در منطقه خواهد شد."

در این ماجرا، رویکرد ترکیه همانند ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی است: بی اعتمادی بیش از حد از اهداف ایران. ترکیه انتظاراتی هم برای حل مسائل اصلی  شامل برنامه هسته ای  و همچنین مسئله سوریه  از سوی ایران دارد. در آینده قابل پیش بینی، احتمالا تنش در رابطه ایران و ترکیه بر سر این مسائل وجود خواهد داشت./15

منبع: WPR