جنگ سرد در روابط مسکو – آنکارا

دیپلماسی ایرانی: ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری سوریه در سوم دسامبر سال گذشته میلادی پس از آن که سه ماه سفرش را به ترکیه به تعویق انداخته بود سرانجام به آن کشور سفر کرد تا در روابط نه چندان حسنه دو کشور بهبودی ای حاصل شود. پوتین و اردوغان هر دو اذعان کردند که این سفر، سفری استراتژیک بود و رسانه های ترکیه نیز آن را تاریخی توصیف کردند. در حالی که هر دو طرف می دانند روابطشان نه تنها بهبود نیافته بلکه در سال های اخیر بر تنش آن افزوده شده است و حتی مسکو اعتقاد دارد که آنکارا رفتارهایی از خود نشان داده که بیش از پیش بر تیرگی روابط میان آن با مسکو افزوده است. مثل بازرسی هواپیماهای روسی در فرودگاه ترکیه یا تهدید به استقرار موشک های سپر دفاع موشکی در مرزهای ترکیه – ایران و اخیرا نیز نصب موشک های پاتریوت در مرزهای ترکیه با سوریه.

اگر بخواهیم از لحاظ تاریخی ببینیم روابط ترکیه – روسیه هیچ گاه دوستانه نبوده است، از دوران حکومت عثمانی ها در ترکیه و حکومت سزارها در روسیه روابط آنکارا – مسکو همواره در تنش بوده است. حتی در دوران عثمانی ها ترکیه و روسیه بارها با یکدیگر جنگیدند و در دوران ترکیه و روسیه جدید نیز اگر با هم نجنگیدند، در جنگ سردی علنی با یکدیگر به سر بردند. در طول دوران جنگ سرد به رغم این که دو طرف تلاش کردند تا روابطشان را بهبود بخشند، اما حمایت آنکارا از پیمان ناتو در برابر پیمان ورشو باعث شد تا روابط دو کشور در تنش باقی بماند.

بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی آنکارا فرصت را مناسب یافت تا به بهبودی روابطش با مسکو بیندیشد. اما تمایل طبیعی جمهوری های تازه استقلال یافته منطقه قفقاز به ترکیه که روسیه آنها را محل نفوذ غیر قابل چانه زنی خود می دانست، باعث شد تا دوباره دو کشور در وادی رقابت با یکدیگر بیفتند و طبیعتا باز هم نتوانند در بهبود روابط گام بردارند.

در سال 2002 زمانی که حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان قدرت را در دست گرفت، دولت جدید تلاش کرد تا با واقعیت های موجود سیاست خارجی خود را تعریف کند و در همین راستا به سمت بهبود روابط با روسیه گام بردارد. به همین دلیل همکاری را جایگزین درگیری کرد و در چارچوب طرح همکاری های مشترک در منطقه اوراسیا با مسکو تفاهم نامه رسمی امضا کرد. از این رو بسیاری از تحلیلگران سفر عبدالله گل، وزیر امور خارجه وقت ترکیه به مسکو در 23 تا 26 فوریه 2004 را نقطه عطفی در روابط آنکارا – مسکو می دانند و از آن به عنوان یک سفر تاریخی مهم یاد می کنند. سفری که راه ورود بازرگانان دو کشور به بازارهای دو طرف را هموار کرد و باعث شد تا پوتین در پنجم و ششم اکتبر همان سال سفری به آنکارا داشته باشد. نتیجه آن سفر آن شد که ترکیه به پنجمین شریک اقتصادی روسیه جلوتر از ژاپن، ایالات متحده امریکا، بریتانیا و حتی آلمان تبدیل شود.  

اما این ماه عسل تا آغاز بهار عربی در کشورهای خاورمیانه زیاد دوام نیاورد. به ویژه زمانی که اوضاع به سوریه رسید و ترکیه در راس جبهه مخالفان اسد ایستاد. اگر فشار روسیه به ترکیه برای انعقاد پیمان ویژه استراتژیک در بعد سیاست خارجی و همکاری های نظامی میان مسکو و آنکارا در تابستان 2011 نبود، ترکیه به سرعت به سمت تجویز گزینه حمله نظامی به سوریه با هدف سرنگونی حکومت بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه حرکت می کرد. اما با این حال روابط آنکارا – مسکو وارد دوره رکود خود شد و مجددا جنگ سردی را رقم زد. روسیه رسما اعلام کرد که هرگز اجازه نمی دهد اتفاقی که در لیبی افتاد بار دیگر در سوریه تکرار شود تا به سوریه هشدار دهد که در برابر هر گونه تحرک سیاسی یا نظامی ترکیه در برابر اسد ایستاده است و حتی آمادگی دارد علیه آنکارا در مجامع بین المللی و جهانی و همچنین منطقه ای وارد عمل شود. تنش در روابط دو طرف تا آن جا پیش رفت که پوتین سفر خود به ترکیه را چند بار لغو کرد و وزارت دفاع و وزارت امور خارجه روسیه هشدارهای غیر علنی و جدی ای را متوجه آنکارا کردند.  

اوج تنش در روابط دو طرف زمانی بود که ترکیه اعلام کرد قصد دارد از ناتو بخواهد که موشک های پاتریوت را در مرزهای خود با سوریه مستقر کند. در حالی که رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه اصرار داشت که بگوید استقرار سپر دفاع موشکی هیچ تهدیدی را متوجه روسیه نمی کند اما پوتین از این توجیهات قاطع نشد و هشدار داد که این موشک ها به مثابه تفنگ هایی است که بر دیوارها مستقر شده اند تا در نهایت شلیک شوند.

بدین ترتیب تنش در روابط روسیه و ترکیه مجددا وارد بحران شدید خود شده است. اگر چه دو طرف همچنان نمی خواهند اجازه دهند که تنش های سیاسی بر تنش های اقتصادی رو به رشدشان تاثیر بگذارد. حتی در سفر اخیر پوتین به آنکارا نیز 11 معاهده جدید امضا شد که می تواند داد و ستد تجاری دو طرف را به بیش از یکصد میلیارد دلار در سال برساند. اما سوال این است که تنش های سیاسی تا کجا می تواند بر همکاری های اقتصادی بی تاثیر باشد؟

منبع: الحیات/  تحریریه دیپلماسی ایرانی