خصومت ورزی سیاسی یا تلافی دیپلماتیک؟

دیپلماسی ایرانی: استقرار موشک های پاتریوت در ترکیه از سوی آمریکا، آلمان و هلند، به ایران گران آمده است. این مسئله نیاز به شاهد و مدرک ندارد. علی اکبر صالحی، وزیر خارجه ایران، استقرار سامانه ضد موشکی پاتریوت را "تحریک آمیز"  خوانده و گفته که این اقدام جز به ایجاد تحریک بیشتر و منجر شدن به یک اقدام غیرحساب شده به چیز دیگری رهنمون نمی شود، بیشتر تحریک کننده است تا بازدارنده. حسن فیروزآبادی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران نیز گفته که استقرار سامانه ضدموشکی پاتریوت در ترکیه برای "ایجاد جنگ جهانی" است. اما در همین روزها سفر محمود احمدی نژاد به ترکیه لغو شده است. هرچند دلیل این اتفاق مشغله کاری رئیس جمهور عنوان شده است ولی به نظر می رسد این توضیح خوبی برای لغو چنین سفری در چنین شرایطی نیست. آیا این اتفاق نمادی از بحرانی شدن روابط ایران و ترکیه است؟ این سوالی است که از حسن بهشتی پور، کارشناس مسائل منطقه در میان گذاشته ایم که در زیر می خوانید:

 به نظر شما روابط ایران و ترکیه به سمت سردی و بحرانی شدن پیش می رود؟

روابط خارجی بین کشورها را نباید با روابط شخصی بین افراد یکی نیست. چرا که عوامل و مسائل موثر در روابط بین کشورها شبیه مسائل دخیل در رابط بین افراد نیست. مثلا اگر بین دو فرد بی احترامی پیش آید یا حتی اختلاف نظری بین دو فرد اتفاق افتد ممکن است روابط آن دو فرد به هم بریزد و به روابط خود پایان دهند. اما روابط بین المللی تابع این مسائل نیست. چرا که مسائل ذهنی و روانی نیست که حاکم بر روابط کشور هاست بلکه این منافع عینی و تعریف شده کشورهاست که آنها را به رابطه ای سوق می دهد یا مانع از شکل گیری رابطه ای می شود. چه بسا ممکن است کشوری رابطه با کشور دیگر را ادامه دهد به دلیل منافع خود بدون این که حتی مثلا احترام آن کشور حفظ شود. یعنی این که سر کشوری عزت و احترام زیاد گذاشته شود و منافع ملی آن تامین نشود نمی تواند موجب تداوم رابطه ای در سطح بین المللی شود.

در کشور ما این موضوع مغفول شده است که کشورها بر اساس منافع ملی عینی باید رابطه خود را ادامه دهند. این مسئله به خصوص در مورد کشورهای همسایه از اهمیت بیشتری برخوردار است. چرا که کشورهای همسایه، به جبر جغرافیایی درکنار همدیگر قرار گرفته اند و ناچار با همدیگر سروکار دارند. بنابراین کشورها انتخاب نمی کنند که با چه کسی همسایه باشند بنابراین باید تلاش کننند که رابطه با کشورهای همسایه دچار بحران نشود و دوستانه بماند. هرگونه بحرانی در روابط دو کشور، به ضرر هر دو کشور تمام می شود. بنابراین ما مجبوریم که روابط خود را با همسایگانمان در سطح دوستانه حفظ کنیم.

نکته دیگر در این رابطه این است که روابط بین کشورها در دنیای ما امروز دربرگیرنده اختلافات و توافقهاست. ممکن است کشورها با یکدیگر در بعضی موارد اختلاف نظر داشته باشند و دربعضی مسائل دارای اتفاق نظر باشند.اینگونه نیست که دو کشوری در هیچ زمینه ای اختلاف نظر نداشته باشند و در همه مسائل با هم اشتراک نظر داشته باشند. یعنی در دنیای سیاست امروز حتی متحدین استراتژیک بایکدیگر اختلاف دارند؛ مثلا آمریکا و اسرائیل که دو متحد استراتژیک هستند با یکدیگر در بعضی مسائل مخالفند. درست است که در بسیاری از زمینه ها با هم اشتراک نظر دارند ولی اختلاف نظرهای جدی و علنی دارند

بنابراین ایران و ترکیه به عنوان دو کشور همسایه باید رابطه دوستانه با همدیگر داشته باشند. ثانیا اختلاف نظر بین دو کشور کاملا منطقی و عادی است؛ چرا که هر دو کشور دارای منافعی هستند. ما منافع ملی خودمان را داریم و آنها منافع ملی خودشان را ولی نباید به این موضوع بی توجه باشیم که ایران و ترکیه در حال حاضر در زمینه های مختلفی منافع ملی مشترک دارند. امروز در زمینه انرژی، مبادلات گاز، حمل و نقل، بانکداری و ... همکاری دارند. شرایط ما در حال حاضر به دلیل تحریم ها خاص است و  به این دلیل ترکیه برای ما اهمیت دارد. در عین حال این همکاری ها و اشتراکات در زمینه سوریه یا موشک های پاتریوت هم با هم اختلاف داریم. اما این اختلاف نباید به این معنا تعبیر شود که ما با همدیگر درگیر شویم؛ بلکه باید به مدیریت اختلافات پرداخت.

شما به مسئله سوریه اشاره کردید. مهم ترین اختلاف دو کشور در مورد سوریه چیست؟

از رفتارها و سیاست های ترکیه در دو سال گذشته چنین بر می آید که این کشورتصمیم خود را گرفته است و برای ارتباط با سوریه بعد از بشار اسد سرمایه گذاری می کند. حداقل ارزیابی ترکیه این است که دولت آقای بشار اسد سرنگون خواهد شد بنابراین ترکیه با مخالفان اسد به ویژه اخوان المسلمین همکاری می کند و از آنها حمایت می کند. این حمایت در اشکال مختلف در ماههای گذشته دیده شده است. در مقابل ایران، با سوریه در سالهای گذشته اتحاد استراتژیک داشته است و تغییر حکومت در این کشور را توطئه غرب برای تضعیف محور مقاومت در منقه می داند. به این جهت دو کشور در مسئله سوریه با اختلاف نظر مواجه شده اند.

در مورد موشک های پاتریوت اختلاف نظر بر سر چیست؟

در اصل موشک پاتریوت، موشک ضد موشک است و کاملا جنبه دفاعی دارد. در واقع این سیستم برای این ساخته نشده که به کشور دیگری حمله کند بلکه به این منظور است که کشوری را در برابر تهاجم کشور دیگری تجهیز می کند. اما مسئله مهم این است که در شرایط حساس کنونی استقرار این سیستم دفاع ضد موشکی در مرزهای سوریه معنی دار است. این اقدام توازن سیاسی و نظامی موجود در منطقه را بر هم می زند. به این دلیل است که این اقدام غرب موجب اعتراض سوریه، روسیه و ایران شده است. این کشورها به اصل موشک ها اعتراضی ندارند چون جنبه دفاعی دارد بلکه به این امر معترض هستند که این اقدام موجب بر هم ریختن توازن در منطقه است و این برهم خوردن عامل تهدید امنیت منطقه است. ایران هم به دلیل هم جواری با ترکیه از این مسئله احساس خطر می کند. چون این مسئله مستقیما امنیت ایران را تهدید می کند، با واکنش ایران مواجه شده است. بنابراین ایران حق دارد معترض باشد و ترکیه هم حق دارد پاسخ اعتراض ایران را بدهد.

بنابراین می توان تصور کرد که این اعتراض به تنش در روابط دو جانبه بینجامد؟

به نظر من این مسئله نباید طوری مطرح شود که انگار دو کشور در آستانه مخاصمه هستند. در روابط بین الملل امروز این مسئله پذیرفته شده است که کشورها در عین اختلافاتی که دارند با هم رابطه دارند. این مسئله هیچ اشکالی ندارد. یعنی کشورها دیدگاه های همدیگر را تحمل می کنند بدون دخالت در امورد یکدیگر. از نظر من این مسئله قابل حل است.

آیا لغو سفر آقای احمدی نژاد نمی تواند نمادی از سردی و بحران در روابط ایران و ترکیه باشد؟

من از این که چرا آقای رئیس جمهور سفر خود را لغو کرده اطلاع دقیقی ندارم. آنچه که رسما به عنوان علت لغو سفر از سوی ایران اعلام شده فشردگی کار رئیس جمهور بوده است؛ ولی من این را می پذیرم که این دلیل، یک عذر رسمی و  محترمانه است و برای این اعلام می شود که دلیل اصلی مطرح نشود. در واقع لغو این سفر می تواند به مسائل موجود در روابط دو کشور مربوط باشد. گاهی اختلاف نظر ها چنین مسئله ای را ایجاد می کند و گاه هم پاسخی است به رفتار کشور دیگر. به عنوان مثال رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه قرار بود که در اجلاس سران عدم تعهد به عنوان مهمان ویژه قرار بود شرکت کند که به دلایلی این اتفاق نیفتاد. شاید آقای احمدی نژاد با لغو سفر خود به ترکیه برای شرکت در بزرگداشت مولانا در شهر قونیه، پاسخی به آن رفتار ترکیه داده است. ولی به نظر من نباید این مسائل در مناسبات دو کشور بزرگ شود می توان مثالهای زیادی زد که کشورها در عین حالی که با هم اختلاف دارند با هم همکاری دارند، به ویژه که این دو کشور که همسایه هستند. اگر ملاحظات همسایگی در نظر گرفته نشود عوامل تهدید ایجاد خواهد شد.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 16