پوتین آماده معامله بر سر اسد است

دیپلماسی ایرانی: ولادیمیر پوتین بالاخره سفر به تاخیر افتاده اش را به ترکیه در روزهای گذشته انجام داد. رئیس جمهور روسیه به منظور شرکت در سومین نشست شورای عالی همکاری ترکیه و روسیه به استانبول سفر نمود . پوتین را در این سفر سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه، آلکساندر نوواک وزیر انرژی و شماری از بازرگانان و صاحبان صنایع روسیه همراهی  کردند. مسکو و آنکارا در حاشیه سفر رئیس جمهور روسیه به ترکیه یازده تفاهمنامه همکاری مشترک امضا کردند.

ولادیمیر پوتین اعلام کرد که در نشست مشترک با مقامات ترک 11 توافقنامه تجاری و اقتصادی بین دو کشور روسیه و ترکیه امضا شده  است. او همچنین اشاره کرد که در حال حاضر یک صد دانشجوی ترکیه ای در روسیه در حال فراگیری رشته های مختلف علمی و فنی برای کار و فعالیت در نیروگاه هسته ای ترکیه هستند و روسیه در حوزه های علمی، ماهواره سازی و رشته های مرتبط با علوم هوافضا یاری گر ترکیه خواهد بود.

 این توافقنامه ها ،همکاری های اقتصادی، تجاری و فنی را در بر می گیرد. به خصوص همکاری در زمینه انرژی و مبادله کالا از جمله این تفاهم نامه ها به شمار می رود. ساکن کاخ کرملین گفت روسیه دومین شریک مهم تجاری ترکیه است و طرفین تصمیم دارند مبادلات تجاری خود را در سالهای آینده به یک صد میلیارد دلار در سال افزایش دهند. رئیس دولت مسکوهمچنین تنوع بخشیدن به راه های عرضه نفت خام به بازار را از جمله اولویت های کشورش دانست. روسیه، یکی از مهمترین شرکای اقتصادی ترکیه بوده و حجم مبادلات بازرگانی فیمابین که به ۳۵ میلیارد دلار نزدیک شده است نیز نشانگر این شراکت می باشد.

 اردوغان نیز در نشست مطبوعاتی خود گفت:" طی ده سال گذشته میزان مبادلات تجاری و بازرگانی ترکیه و روسیه هفت برابر افزایش یافته و به 35 میلیارد دلار رسیده است. با این وجود ما به دنبال آن هستیم که این میزان به یک صد میلیارد دلار برسد. سرمایه گذارها و پیمانکاران ترک در روسیه و در یک هزار و چهارصد پروژه عمرانی به ارزش چهل میلیارد دلار فعالیت می کنند و ما بر آن هستیم تا انجام کلیه زیرساخت های عمرانی جام جهانی فوتبال 2018 روسیه را عهده دار شویم. از سویی دیگر شرکت روسی، پروژه نیروگاه هسته ای ما را با هفتصد میلیون دلار سرمایه آغاز کرده و در آینده ای نزدیک سرمایه گذاری خود را به دو ونیم میلیارد دلار خواهد رساند. روسیه پس از آلمان دومین مشتری جهانگردی ماست و ما خواهان آن هستیم تا برای سفرهای آتی شهروندان دو کشور ترکیه و روسیه، به سوی حذف کامل ویزا برویم."

 گفتنی است دیدار ولادیمیر پوتین رئیس دولت روسیه در ماه اکتبر گذشته از ترکیه، ظاهرا به علت مسئله سلامتی ایشان به تعویق افتاده بود، اما بسیاری از تحلیلگران مسائل منطقه، خودداری ترکیه از دادن توضیح به مقام های روسی در باره علت توقیف محموله هواپیما ی سوری فرود آورده شده در فرودگاه آنکارا وعدم  تحویل آن به روسیه را  علت  به تعویق افتادن  سفر پوتین به آنکارا که قرار بود در روزهای ۱۴ و ۱۵ اکتبر (۲۳ و ۲۴ مهرماه) انجام شود دانستند.

در حاشیه سفر پوتین، الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه که رئیسش را دراین سفر همراهی می کرد در دیدار با تانر ییلدیز، وزیر انرژی ترکیه از علاقمندی این کشور برای تداوم حضور در طرح های انرژی هسته ای ترکیه خبر داد. وی گفت شرکت روس اتم روسیه به دنبال شرکت در پروژه های هسته ای ترکیه برای ساخت نیروگاههای هسته ای در این کشور است و قصد دارد به زودی مذاکراتی در این باره برگزار کند.

نواک همچنین درباره ساخت نخستین نیروگاه هسته ای ترکیه در منطقه آکویو در ساحل مدیترانه تاکید کرد فرایند صدور مجوز این پروژه در حال پیگیری است و اجرای آن براساس برنامه تهیه شده صورت خواهد گرفت. براساس گزارشهای اولیه، طرف روسی قصد دارد پیش از آغاز عملیات عمرانی این نیروگاه همه مجوزهای آنرا کسب کند. نواک گفت این پروژه دارای منابع مالی متنوعی از جمله بودجه فدرال روسیه و نیز بانکهای این کشور است. وی خاطر نشان کرد روسیه خواستار کاهش بیشتر مالیاتهای این پروژه با هدف کاهش هزینه های کلی آن شده است. ییلدیز نیز درباره قصد روس اتم برای شرکت در دیگر پروژه های برق هسته ای در ترکیه به ویژه احداث دومین نیروگاه هسته ای این کشور در سینوپ تاکید کرد که آنکارا از این پیشنهادات استقبال می کند.

ییلدیز افزود با این حال ترکیه باید به ارزیابی پیشنهادهای چهار شرکت دیگری بپردازد که برای احداث این نیروگاه اعلام آمادگی کرده اند و سپس نظر نهایی را در این باره اعلام خواهد کرد. گفتنی است چهار شرکت دیگر از کانادا، چین، ژاپن و کره جنوبی برای احداث این نیروگاه ابراز آمادگی کرده اند. ییلیدز گفت بررسی این پیشنهادات تا پایان سال جاری میلادی به اتمام خواهد رسید. دو طرف در این دیدار همچنین به بررسی چشم انداز اجرای طرح خط لوله سامسون - جیحان پرداختند. نواک گفت تاکنون بیست و چهار دور مذاکره در این زمینه صورت گرفته است و احتمالا به زودی این مذاکرات از سرگرفته می شود و روسیه بر این باور است که این گفتگوها به طور قطع نتیجه بخش نیز خواهد بود.

لازم به ذکراست گفتگو درباره احداث خط لوله ای که از دریای سیاه به پایانه نفتی جیحان در ترکیه کشیده خواهد شد چندین سال است پیگیری می شود. این خط لوله به ترکیه کمک خواهد کرد از ترافیک تنگه های بسفر و داردانل بکاهد. گفتنی است ترکیه پیش از این درباره تهدید های زیست محیطی ترافیک آبی برای این دو تنگه هشدار داده است.

 آخرین وضعیت در سوریه،  تحولات سرزمینهای فلسطینی، برنامه هسته ای ایران، پروژه احداث نیروگاه هسته ای در ترکیه در مرسین - آک کویو و همکاریهای اقتصادی از موضوعات محوری  این سفر بود. بدیهی است که در این دیدار تحولات قفقاز جنوبی، مسائل مربوط به دریای سیاه و موضوع استقرار موشکهای پاتریوت از سوی ناتو در مرزهای ترکیه با سوریه نیز از سبد مذاکراتی کنار نمانده است.

اردوغان دربخش دیگری از سخنانش در نشست مطبوعاتی گفت:" روسیه به عضویت فلسطین در سازمان ملل رای مثبت داد و به خاطر این اقدام ارزشمند از جناب پوتین ممنونیم. در حوزه سوریه آرزوی هر دو ما این است که درگیری های موجود پایان یابد و کشور همسایه و دوست ما به ثبات وآرامش برسد. وزرای امور خارجه ما در این حوزه با هم دیدارهایی خواهند داشت و همکاری های منطقه ای ما افزایش خواهد یافت."

سفر ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری روسیه، به ترکیه در حالی صورت گرفت که چالش میان دو کشور به ویژه در خصوص موضوع سوریه و همچنین نصب موشک های پاتریوت ناتو در مرز ترکیه با سوریه تعمیق یافته است. این در حالیست که طی چند ماه اخیر به ویژه با اوج مناقشه داخلی در سوریه و به دلیل رویکرد متفاوت و متضاد  مسکو و آنکارا در رویارویی با این مناقشه مناسبات میان دو کشور به سردی گراییده است.

رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه، اخیرا ضمن اعلام این مطلب که قرار است رییس جمهور روسیه، روز سوم دسامبر با سفر به آنکارا به گفت وگو با مقام های این کشور بپردازد، گفته بود:  اعتقاد دارم مخالفان حکومت در سوریه، باید برای مواجهه با نیروهای ارتش، مسلح شوند.

درخواست ترکیه از ناتو برای استقرار موشک های پاتریوت در مرزهای این کشور با سوریه که با موافقت ناتو مواجه شده و براساس اعلام دولت آنکارا و ناتو صرفا جنبه دفاعی دارد با ناخرسندی تهران و مسکو روبرو شده است. مسکو استقرار این موشک ها را تهدیدی برای امنیت خود و منطقه دانسته و آن را بخشی از طرح تکمیلی سامانه دفاع موشکی ناتو بر می شمارد. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در گفت و گوی تلفنی با آندرس فوگ راسموس، دبیرکل ناتو، استقرار موشک های پاتریوت در مرزهای ترکیه با سوریه را تهدیدی برای امنیت منطقه دانست و پیمان آتلانتیک شمالی را از چنین اقدامی بر حذر داشت. پیش از این نیز در دی ماه سال گذشته، استقرار سامانه های راداری طرح سپر دفاع موشکی ناتو در پایگاهی نظامی در مالتای  استان آناتولی در شرق ترکیه موضوعی بود که موجبات نا رضایتی روسیه را فراهم ساخت.

ولادیمیر پوتین در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با اردوغان در پاسخ به سوالی در خصوص سوریه گفت: ما به تفصیل درباره وقایع سوریه و به خصوص ابعاد انسانی این موضوع صحبت کردیم. اگر چه سوریه همسایه ترکیه است اما این موضوع برای ما نیز اهمیت ویژه ای دارد و ما نیز از بحران سوریه دور نیستیم. پیشنهادهای تازه ای مطرح شد و باید روی آنها بیاندیشیم. اما در کل می توانم بگویم با وجود آن که ما با ترکیه در خصوص سوریه دغدغه های مشابه و مشترک داریم اما در زمینه راهکارها و روش هایی که برای تغییر ساختار سیاسی سوریه بدانها اندیشیده می شود، دارای تفاوت نظر هستیم.

یک خبرنگار ترک از پوتین پرسید: چه تضمینی وجود دارد که اسد با سلاح های هسته ای که دردست دارد به ترکیه ضربه نزند. پوتین گفت: برای این که بدانید رژیم بشار اسد سلاح هسته ای در دست ندارد، لازم نیست حتما یک کارشناس خبره و کارکشته باشید و یا از اطلاعات ویژه و سری برخوردار باشد. به راحتی می توان گفت سوریه چنین چیزی در دست ندارد و حتی در مرحله ساخت سلاح هسته ای نیز نیست.

خبرنگار ترک دیگری  از پوتین پرسید: ممکن است سوریه به ترکیه حمله کند. آیا شما در این خصوص تضمینی ارائه می دهید؟ پوتین در پاسخ گفت: ما در موقعیتی نیستیم که در خصوص سوریه ضمانت بدهیم و چنین چیزی منطقی نیست. اما به راحتی می توان فهمید که سوریه به فکر ضربه زدن به همسایه های خود و سایر کشورها نیست. این را هم بگویم که ما وکیل مدافع سوریه نیستیم و آن چه که برایمان مهم است آینده سوریه است.

به عقیده برخی ناظران، آنچه  ترکیه را به اتخاذ تصمیم در خصوص نصب موشک های پاتریوت با همراهی ناتو در مرزهای خود با سوریه ترغیب کرده چالش پیش آمده میان این کشور با روسیه در مهر ماه سال جاری است. در آن زمان به دنبال فرود اجباری هواپیمای مسافربری سوریه توسط جنگنده های اف - ۱۶ ترکیه در فرودگاه آنکارا که از مسکو عازم دمشق و حامل محموله ای نظامی بود، تنش در روابط مسکو و آنکارا تشدید شد.

پوتین درمورد استقرار موشکهای پاتریوت از سوی ناتو در خاک ترکیه گفت: سامانه موشکی پاتریوت یک سیستم قدیمی است و ما موافق استقرار این سامانه در ترکیه نیستیم. می دانید که نویسندگان روسی گفته اند وقتی که در صحنه یک نمایش تفنگی روی دیوار آویزان است، بالاخره در نقطه ای از نمایش باید گلوله ای از این تفنگ شلیک شود. ما نگرانی های مرزی و امنیتی ترکیه را به خوبی درک می کنیم و با این وجود بر این باوریم که موضوع سوریه باید به دست خود مردم این کشور حل شود. شما دیدید که در لیبی چه روی داد و سفیر آمریکا به چه شیوه ای کشته شد و قاعدتا قبل از هر اقدامی باید به شکل سنجیده همه نتایج را در نظر گرفت.

اغلب رسانه های روسی دلیل اصلی سفر پوتین به ترکیه را انجام مذاکرات اقتصادی و بستن قراردادهای دوجانبه میان مسکو- آنکارا عنوان کردند و مذاکره در خصوص سوریه را در ذیل این اهداف برشمردند. تارنمای خبری صدای روسیه سیزدهم آذر ماه در خبری نوشت: دولت روسیه برنامه ریزی دراز مدتی برای رونق اقتصادی و بهتر کردن شرایط اجتماعی و اقتصادی در منطقه سیبری در شرق دور روسیه در دست اجرا دارد.

برغم اینکه تفاوت دیدگاه های رجب طیب اردوغان و ولادیمیر پوتین در خصوص بحران سوریه، چالش عمده ای در روابط دو کشور ایجاد کرده  و مسائل مربوط به سیستم دفاع موشکی ناتو و استقرار قریب الوقوع موشکهای پاتریوت در طول مرزهای ترکیه وسوریه بر دامنه این چالش افروده است اما دو کشور از مناسبات اقتصادی بالایی برخوردار بوده اند تا آنجا که هم اکنون نیز مسکو از تامین کنندگان اصلی انرژی در ترکیه به شمار می رود و بنظر نمی رسد این اختلافات  تاثیر قابل توجهی بر همکاریهای اقتصادی دو کشور برجای گذارد. چرا که در پرتو یک جبر استراتژیک دو دولت مجبور به همکاری در زمینه های  اقتصادی وانرژی هستند.

شاید به علت همین جبر است که  احمد داوداغلو، وزیر امور خارجه ترکیه در یک گفتگوی تلویزیونی که پیش از سفر پوتین به ترکیه انجام داد در پاسخ به سوالی درباره دیدار آتی ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه از ترکیه و انتظارات ترکیه در خصوص نتایج این دیدار گفت: ترکیه و روسیه درباره مسئله سوریه و برخی مسائل دیگر اختلاف نظر دارند اما این اختلاف نظرها هیچگاه موجب نشد که دولت ترکیه و یا روسیه وارد تفکرات دوران جنگ سرد شوند. وی تاکید کرد که هیچکس نباید در انتظار بروز تنش میان ترکیه و روسیه بر سر مسئله سوریه باشد.

درهمین حال دیمیتری پسکوف، سخنگوی رئیس جمهور روسیه، روز دوشنبه (۱۳ آذر، ۳ دسامبر) گفت: «ترکیه می گوید که رژیم بشار اسد باید برود، اما ما می گوییم اگر رژیم بشار اسد برود، آن گاه شمار آوارگانی که به سوی ترکیه سرازیر خواهند شد از ده ها هزار نفر به صدها هزار نفر افزایش می یابد.

وی که پیش از نشست خبری مشترک ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه و رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه سخن می گفت در ادامه تصریح کرد که اگر بشار اسد سقوط کند سوریه به دریاچه خون تبدیل خواهد شد. پسکوف افرود که با برکناری بشار اسد سوریه دچار بی ثباتی و خلاء قدرت می شود.

روسیه همچنین درباره استقرار موشک های زمین به هوای پاتریوت ناتو در نزدیکی مرز سوریه هشدار داد و تاکید کرد که آنکارا باید در عوض، برای آرام کردن اوضاع سوریه کوشش کند. آنکارا ادعا می کند که استقرار این موشک ها تنها جنبه دفاعی دارد و از «منطقه پرواز ممنوع یا هرگونه عملیات تهاجمی حمایت نمی کند.»

همزمان، وزارت امور خارجه روسیه اعلام کرد که مقامات مسکو نگران آن هستند که مناقشه در سوریه به یک مناقشه در ابعاد وسیع بین مذهبی تبدیل شود. در بیانیه ای که روز یکشنبه 12آذر بعد از دیدار گنادی گاتیلوف معاون وزیر خارجه روسیه و "فیصل المقداد" معاون وزیر خارجه سوریه در مسکو منتشر شد، آمده است: روسیه به شدت نگران آن است که مناقشه داخلی در سوریه به یک مناقشه در ابعاد وسیع بین مذهبی تبدیل شود و وخامت اوضاع از آن جهت تعمیق شده است که فعالیت سازمان های تروریستی نظیر القاعده و گروه های دارای تمایلات تندرویانه در این کشور آشکارا افزایش یافته است.
گاتیلوف در این دیدار همچنین نسبت به افزایش قربانیان در میان مردم غیرنظامی سوریه و وخامت اوضاع انسانی و همچنین آسیب رسیدن به زیرساختارها، مراکز فرهنگی و تاریخی آن ابراز نگرانی شدید کرد.

بر اساس بیانیه وزارت خارجه روسیه، در این ملاقات بر بدون جایگزین بودن راه حل مسالمت آمیز بحران کنونی در سوریه تاکید شد که اساس آن باید اصول مورد توافق در نشست «گروه اقدام» در تاریخ ۳۰ ژوئن در ژنو باشد. این اصول مبتنی بر حل و فصل مناقشه داخلی سوریه در چارچوب برگزاری مذاکرات ملی گسترده با حضور همه نیروهای سیاسی و بدون دخالت از خارج هستند. در این ملاقات طرفین همچنین در این خصوص اتفاق نظر داشتند که اصلی ترین اولویت در شرایط کنونی، توقف سریع خشونت ها و آغاز مذاکرات برای تعیین سرنوشت نظام سیاسی آتی در سوریه است.

به رغم موضعگیری های اینگونه  از سوی مسکو، سابقه رویکردهای مسکو نشان می دهد که درغایت امر، همچون مواردی از قبیل بالکان، افغانستان، عراق و لیبی که روسیه به دلیل عدم توانایی خود در برابر پیشروی و تهاجم آمریکا وائتلاف غرب به این مناطق سکوت نموده و با انجام معاملات پشت پرده هیچ اقدامی برای جلوگیری از این تحرکات بعمل نیاورد، در موضوع سوریه نیز به احتمال زیاد همین رویکرد را تکرارخواهد نمود.

بنظر می رسد هم اکنون روسیه مهیای معامله روی بشار اسد است. مسکو در قبال تحولات مربوط به خارج دور خود از تاکتیک مرحله ای مقاومت، خرید زمان، فرسایشی نمودن بحران، درگیر نمودن آمریکا وهم پیمانانش در بحران و افزایش هزینه های آنها و اخذ امیتازات مرحله ای و عقب نشینی مرحله ای از مواضع تبعیت می کند و از برخی کشورها از جمله ایران به عنوان کارت بازی بهره برداری می کند. اما در مسائل مربوط به خارج نزدیک و مناطقی که آنجا را به اصطلاح حیات خلوت خود می پندارد دیدگاهی استراتژیک دارد. برای مورد اخیر رویکرد کرملین نشینان نسبت به تحولات کشورهای مشترک المنافع و مناطقی که با این حوزه دارای پیوستگی ژئو پولیتیک می باشد را می توان به عنوان مثال ارائه نمود.

پوتین  در شرایطی  دعوت اردوغان را اجابت کرد که پیش از سفرش به استانبول، ریاست گروه ۲۰ برای مدت یک سال  از اول دسامبر سالجاری تا سال ۲۰۱۳ از مکزیک به روسیه  منتقل شد. مسئولیت نشست سران این گروه است که قرار است در اوایل ماه سپتامبر در سنت پترزبورگ برگزار شود، با روسیه خواهد بود. در سال ۲۰۱۴ نیز  روسیه ریاست را به استرالیا خواهد سپرد.

لازم به ذکراست که مسئولیت کشورهایی که ریاست این گروه را برعهده می گیرند، فراهم سازی شرایط برای برگزاری نشست سران و همچنین تهیه توافقنامه های شرکاء در رابطه با تصمیم گیری ها در زمینه توسعه اقتصادی جهان و تعیین اولویت های مورد نظر خویش و سایر کشورهای شریک در گروه ۲۰ و هماهنگی های لازم برای همکاری موثرتر در چارچوب این گروه است.

همچنین  دیدار رئیس جمهور روسیه از ترکیه در حالی صورت گرفت که ترکیه، گرجستان و جمهوری آذربایجان رزمایشی با عنوان «عقاب قفقاز» با حمایت ناتو برگزارکردند. این رزمایش از تاریخ ۲۶ نوامبر تا سوم دسامبر با حضور نیروهای واکنش سریع سه کشور و با هدف قدرت نمایی در مقابل روسیه و در واکنش به رزمایش اخیر نیروهای مسلح روسیه و سازمان پیمان امنیت جمعی مشترک المنافع که اخیرا در پایگاه نظامی شماره ۱۰۲ روسیه در ارمنستان، در محلی نزدیکی آنکارا برگزار شده بود، صورت گرفت.

 برخی کارشناسان معتقدند هر سه کشور به لحاظ اقتصادی، سیاسی و نظامی به هم دیگر نزدیک هستند و منافع عمومی در منطقه دارند. از این رو، فعالیت سه کشور در یک اتحادیه نظامی واحد بسیار ضروری است. هرچند که این رزمایشات نظامی از سوی روسیه مورد انتقاد قرارمی گیرد. ولی تجربه نشان داده است که منحصر کردن امنیت منطقه به روسیه باعث برقراری ثبات در منطقه نشده است. از این رو، باید راه ها و روش های جدیدی در تشکیل ساختار امنیت منطقه ای مطرح شود.
بنا به اعتقاد برخی از  کارشناسان مسائل نظامی در باکو، از آنجا که ناتو تصمیم دارد درسال ۲۰۱۴ خاک افغانستان را ترک نماید، بعید نیست که برای اجرای ماموریت هایش از وجود نیروهای مسلح ۸ کشور متحدش در منطقه، از جمله ترکیه، گرجستان و جمهوری آذربایجان برای احقاق این هدف در افغانستان استفاده کند؛ چرا که این سه کشور از شرایط جغرافیایی مناسبی برای انجام نقل و انتقالات ترانزیتی لازم به افغانستان برخوردار می باشند.

در نهایت باید گفت سفر با تاخیر انجام شده رئیس جمهور روسیه در شرایط خاص تحولات منطقه ای و بین المللی به ویژه تحولات سوریه و فلسطین اشغالی و مسائل مربوط به ایران و همینطور وجود چالشهای خاص میان مسکو و آنکارا از اهمیت خاصی برخوردار است. با وجود اینکه این سفر از نظر منطقه ای دستاوردهای قابل توجهی نداشت، اما از منظر تقویت همکاریهای اقتصادی با درنظرداشتن امضای اسناد یازده گانه دراین سفر و توافق پیرامون برداشتن موانع موجود دراین راستا می توان گفت که نتایج مثبتی در پی داشته است.  البته نباید انجام مشورتها و رایزنیهای لازم در مورد مسائل مشترک فیمابین به خصوص احتمال نزدیک تر شدن مواضع درمورد آینده سوریه را نباید از خاطر دور نگه داشت. رویکردهای دو کشور در هفته های آینده در قبال مسئله سوریه نتایج این سفر را بیشتر نمایان خواهد کرد. / 16