روسیه و نقش آفرینی در بازار نفت

دیپلماسی ایرانی :اوپک کلوب صادرکنندگان عمده نفت است. علت این که اوپک در سال 1960 ایجاد شد این بود که شرکت های بین المللی نفتی به کشورهای تولید کننده نفت اجحاف می کردند. این شرکت ها قیمت نفت را بدون در نظر گرفتن منافع کشورهای صادرکننده بالا یا پایین می بردند و بابت نفت این کشور ها حق واقعی آن ها را در اختیارشان نمی گذاشتند . این مشکلات باعث شد تا صادرکنندگان عمده نفت دور هم جمع شوند تا علایق خود را در بازار حفظ کنند و از منافع خود دفاع کنند. بنابراین اوپک به عنوان یک مکانیسم دفاعی به کار گرفته شد. اما نظام جهانی از سال 1960 تا به حالا تغییر کرده است. در حال حاضر شرکت های نفتی مانند قبل در قیمت نفت تاثیرگذار نیستند. کشورها بر نفت خود مسلط هستند و نظام قراردادهای امتیازی نفت از بین رفته است.

در زمان شکل گیری اوپک، حزب کمونیست بر روسیه حاکم بود. با این حال در طی سال های بعدی نیز روسیه هیچ گاه نخواسته است که به عضویت اوپک در آید. این کشور نفعی برای خود در عضویت در اوپک مشاهده نمی کرده است. به لحاظ تاریخی هم نکته ای وجود دارد که به خوبی این عدم تمایل را توضیح می دهد و آن این است که شرکت های نفتی بین المللی که قراردادهای امتیازی و استعماری با کشورهای تولید کننده نفت منعقد می کردند، هیچ گاه در شوروی سابق فرصت ظهور و بروز نیافتند. بنابراین روسیه با هدف محوری اوپک یعنی دفاع از تولید کننده در مقابل شرکت های بزرگ نفتی، اشتراک منفعتی نداشت. به همین دلیل است که روسیه به عضویت اوپک در نیامده و همیشه خود را به عنوان یک تولید کننده مجزا مطرح کرده است.

روسیه در زمان اتحاد جماهیر شوروی، سال ها رتبه اول تولید نفت دنیا را در اختیار داشت. بنابراین پیشی گرفتن روسیه از عربستان در تولید نفت در ماه گذشته، مسئله عجیبی نیست. مقامات روسی اعلام کرده اند که برای فائق آمدن بر مشکلات اقتصادی داخلی، تصمیم دارند که درآمد نفتی خود را افزایش دهند اما باید توجه داشت که روسیه می تواند برای مدت کوتاهی همین حجم تولید را داشته باشد. چرا که ذخایر نفتی روسیه به اندازه ذخایر نفتی عربستان نیست.

ذخایر روسیه در آخر سال 2011، هشتاد و هشت میلیارد بشکه بوده، تولید این کشور ده میلیون و دویست و هشتاد هزار بشکه در روز بوده و مصرف داخلی این کشور نزدیک به سه میلیون بشکه در روز بوده است. در حالی که ذخایر عربستان سعودی در همین سال دویست و شصت و پنج میلیارد بشکه بوده، یازده میلیون بشکه در روز تولید کرده و مصرف داخلی این کشور نزدیک به سه میلیون بوده است. البته بخشی از این مصرف داخلی در پالایشگاه ها فراوری می شود و به صورت فراورده های نفتی به فروش می رسد. مصرف روسیه و عربستان سعودی تقریبا یکسان است. تولید این کشورها در سال 2011 نیز نشان می دهد که تفاوت صادرات این دو کشور چیزی کمتر از یک میلیون بشکه در روز است. نکته دیگر این است که این آمار تنها برای یک ماه است که نشان می دهد تولید روسیه از عربستان پیشی گرفته است. باید میانگین سالانه صادرات نفت در هر دو کشور را مورد توجه قرار داد. ایران در همین سال صد و پنجاه و یک میلیون بشکه ذخیره نفتی داشته، روزانه چهار میلیون و سیصد هزار بشکه نفت تولید کرده و حدود یک میلیون و هشتصد هزار بشکه در روز مصرف داخلی داشته است.

نکته قابل توجه در این میان این است که طی ماه های اخیر افزایش تولید را در تعداد قابل توجهی از کشورهای صادرکننده نفت و کاهش تولید را در برخی دیگر مشاهده می کنیم. گرچه هر یک از این کشورها افزایش تولید چشم گیری نداشته اند، اما در مجموع در کنترل قیمت نفت با توجه به تحریم نفتی ایران موثر بوده اند. بگذارید در این زمینه از مثالی استفاده کنم؛ فرض کنید حوضی وجود دارد که عده ای در آن آب می ریزند و عده ای از آن آب بر می دارند. اگر عده ای آب بیشتری در این حوض بریزند، عده بیشتری می توانند آب از آن بردارند. بنابراین اگر یک کشور هم در این فرایند مشارکت نکند، برای برداشت کنندگان مشکلی ایجاد نخواهد شد. منظور این است که این افزایش تولید نفت، مستقیما جایگزین نفت ایران نمی شود ولی در مجموع بازار جهانی را تحت تاثیر قرار می دهد. /12