فروش یک و نیم میلیون بشکه ای نفت ایران در سال آینده بعید است

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – یکی از مهمترین پرسش هایی که درباره لایحه بودجه سال ۹۸ مطرح است به میزان تطابق رقم درنظر گرفته شده برای صادرات نفت در سایه اجرایی شدن تحریم های نفتی آمریکا علیه کشور باز می گردد. اما سوال مهم تر به آینده صنعت نفت کشور در سال آتی در تقابل با فشارهای امریکا تاکید دارد. دیپلماسی ایرانی برای بررسی این مهم، گفت وگویی را با سید محمد علی خطیبی، نماینده سابق ایران در اوپک و مدیر امور بین الملل شرکت ملی نفت ترتیب داده است که در ادامه می خوانید: 

بعد از اعمال تحریم‌های ثانویه آمریکا با محوریت به صفر رساندن فروش نفت ایران اکنون برخی از منابع خبری کاهش سقف تولید و فروش ایران را تا نزدیک به یک میلیون و 225 هزار بشکه عنوان کردند، اما از آن سو اوپک و عربستان سعودی نیز دست به کاهش سقف تولید که بیشترین میزان کاهش تولید در دو سال گذشته بوده است، زده اند. به گونه ای که در آخرین ماه میلادی سال 2018 اوپک با کاهش 530 هزار بشکه‌ای در روز، میزان تولید خود را به روزانه 32 میلیون و 600 هزار بشکه رساند و به تبعش نیز عربستان سعودی در مدت مشابه با کاهش روزانه 420 هزار بشکه، تولید خود را به 10 میلیون و 650 هزار بشکه در روز تقلیل داد. در این شرایط متشتت و گاه متناقض، به نظر شما آینده تولید و فروش نفت ایران؛ ذیل تحریم های آمریکا به کجا خواهد کشید؟

با توجه به این که در سال جدید میلادی پیش بینی می‌شود که تولید غیر اوپک به شدت افزایش پیدا کند بنابراین لازم بود که کشورهای عضو اوپک کاهش سقف تولید را برای موازنه قیمت جهانی نفت در پیش گیرند. پس در ماه پایانی سال 2018 میلادی  اوپک و عربستان سعودی دست به کاهش سطح تولید برای افزایش قیمت نفت زدند، به خصوص که اعضای اوپک به همراه روسیه به عنوان یک عضو غیر اوپک، چندان مایل به افت شدید قیمت های نفت در بازارهای جهانی نیستند. چون در این صورت منابع اقتصادی حاصل از فروش نفت برای این کشورها به شدت کاهش پیدا خواهد کرد. لذا تلاش ها برای تداوم مدیریت قیمت نفت در سال 2019 نیز ادامه خواهد داشت. خوب در این راستا کشورهای عضو اوپک و غیر عضو دست به کاهش یک میلیون و 200 هزار بشکه ای زدند که 800 هزار بشکه سهم کشورهای عضو اوپک بود و 400 هزار بشکه باقیمانده نیز سهم روسیه و چند کشور غیر عضو برای کاهش سقف تولید بود. بنابراین این مسئله نشان از این واقعیت دارد که عزمی جدی برای کنترل قیمت‌ها و عدم افت شدید نفت خام قیمت نفت خام در بازارهای جهانی وجود دارد. اگر چنین عزمی وجود نداشت، باید برای آینده فروش نفت ایران نگرانی‌های جدی را متصور می بودیم. لذا اگرچه محور تحریم های ثانویه ایالات متحده آمریکا و شخص دونالد ترامپ، به صفر رساندن فروش نفت ایران و کاهش شدید قیمت جهانی طلای سیاه است، اما به نظر می‌رسد که اقتضائات بازار جهانی، حداقل در میان مدت اجازه چنین مسئله ای را به کاخ سفید نمی دهد. 

اما در ادامه می‌توان به این وضعیت در آینده امیدوار بود؟ 

شرایط در چند وقت اخیر نشان از این دارد که به واقع کشورها برای حفظ منافع خود هم که شده است برنامه‌های جدی برای عدم سقوط قیمت جهانی نفت دارند، لذا اگر این تلاش و عزم جدی کماکان وجود داشته باشد، می توان انتظار داشت که قیمت جهانی نفت در بازه بین ۵۵ تا ۷۰ دلار باقی بماند. البته اگر عزم وجود نداشته باشد، یقیناً مازاد تولید می تواند تاثیرات مخرب را برای سقوط قیمت جهانی نفت در پی داشته باشد.

ولی شرایط تولید و فروش نفت برای ایران در سایه تحریم های ایالات متحده آمریکا قدری متفاوت از بازارهای جهانی است. با توجه به این نکته آینده صنعت نفت کشور را چگونه ارزیابی می کنید؟ 

البته نمی‌توان منکر این واقعیت شد که اکثر مشتریان بزرگ نفتی کشور به واسطه تحریم های آمریکا قدری از انجام معاملات با ایران پا پس کشیده اند. اما این که این شرایط تا چه اندازه در آمار و ارقام تولید و فروش اثر گذاشته است هنوز مشخص نیست. چون در این رابطه آمار دقیقی در دست نیست و هر رسانه، نهاد و ارگانی رقمی را مطرح می کند. تمام آمار و ارقامی که تاکنون مطرح شده در حد حدس و گمان است و باید خود وزارت نفت آمار و ارقام رسمی را عنوان ‌کند، ولی به هر حال نمی‌توان منکر کاهش تولید و فروش نفت ایران بود. هر چند که آقای نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه ۱۲ آذرماه، کاهش میزان صادرات نفت ایران به یک میلیون بشکه در روز را تایید کرده است. برخی هم آماری مانند آمار شما یعنی رقمی در حدود یک میلیون و 225 هزار بشکه در روز برای فروش نفت ایران عنوان کرده اند. لذا اگر با همین فرمان جلو برویم نباید انتظار آینده ای روشن را داشت. البته من خوشبین هستم و معتقدم که توان ایران برای تقابل با تحریم های آمریکا بسیار بالا است. چون ما پیشتر تحریم های سال های ابتدایی دهه 90 شمسی را که به مراتب سنگین تر از تحریم ها کنونی بود پشت سر گذاشتیم.

با توجه به این کاهش وضعیت بودجه سال آتی کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

به نظر می‌رسد لایحه بودجه سال آینده بر مبنای صادرات نفت روزانه 1 میلیون و 500 هزار بشکه (به تفکیک ۱ میلیون و 374 هزار بشکه در روز نفت خام و 126 هزار بشکه در روز میعانات گازی) تنظیم شده است. بر همین اساس 142 هزار میلیارد تومان از منابع عمومی دولت در سال 98 قرار است از محل درآمدهای نفتی تامین شود که اگر چنانچه همین آمار و ارقام را در نظر بگیریم، نشان از این دارد که دولت در یک نگاه واقع گرایانه انتظار فروش دو و نیم میلیون بشکه ای را برای سال آتی ندارد. چون بر اساس آمارهای سازمان برنامه و بودجه، میزان صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران در سال گذشته شمسی 2 میلیون و 547 هزار بشکه در روز بوده است. به عبارت دیگر، میزان صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران در ماه های مهر و آبان امسال در مقایسه با سال گذشته حدود ۵۲ درصد کاهش یافته است. بنابراین سقف فروش 2 میلیون و 500 هزار بشکه ای با کاهش یک میلیون بشکه ای روبه رو شده است. البته انتظار می رود که سال آتی فروش یک و نیم میلیون بشکه ای قدری جای سوال داشته باشد چون با توجه به میزان متوسط صادرات نفت (نفت خام و میعانات گازی) ایران در ماه های مهر و آبان امسال رقم در نظر گرفته شده برای میزان صادرات نفت رقم خوش بینانه ای محسوب می شود که به احتمال فراوان محقق نخواهد شد. چرا که در آن سو یک سناریوی بدبینانه دیگری وجود دارد و آن مسئله فروش نفت ایران در سایه ظرفیت‌های معافیت ۸ کشور از تحریم های ایالات متحده آمریکا برای خرید نفت از ایران است. لذا اگر بودجه ایران بر اساس معافیت های تحریم آمریکا شکل بگیرد، یقیناً میزان فروش ما از یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه نیز کمتر خواهد بود؛ پس ما با دو سناریو مواجه هستیم، یک سناریو به همان فروش یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه ای نفت در بودجه تاکید دارد و سناریوی دوم نیز به فروش نفت ایران در سایه معافیت‌های تحریمی آمریکا اشاره دارد که در این صورت وضعیت ما در سال آتی چندان مثبت ارزیابی نمی شود. اما به هر حال امیدواریم که شرایط به گونه ای رقم بخورد که ما بتوانیم از این گردنه سخت تحریمی عبور کنیم.

با این وصف از نگاه شما برنامه های جدی جمهوری اسلامی ایران برای عدم کاهش فروش نفت و تحقق فروش یک میلیون و 500 هزار بشکه ای مد نظر در بودجه باید در چه پارامترهایی خلاصه شود؟ 

چنان که در مصاحبه های پیشین با دیپلماسی ایرانی عنوان داشتم حتی المقدور ایران باید جذابیت های خود را برای مشتریان نفتی به خصوص مشتریان کلان مانند هند و چین داشته باشد. یعنی باید فضا را به سمتی برد که مشتریان نفتی ایران ترس و دلهره ای از خرید نفت ایران نداشته باشند. در این خصوص می توان با تقبل کردن بخشی از بیمه، کشتیرانی، حمل و نقل، بارگیری و دیگر مسائل، قسمتی از ریسک ها را برای انجام مبادلات و فروش نفت به دیگر کشورها تقبل کرد. اگر دست به چنین اقداماتی نزنیم یقیناً هیچ کشوری منافع خود را فدای تداوم مناسبات تجاری با ایران نخواهد کرد. پس باید مانند تحریم‌های پیشین ایران در سال‌های ابتدایی دهه ۹۰ شمسی برخی ریسک ها مانند بیمه و حمل نفت تا مقصد را برعهده بگیریم. البته امکان دارد در همین مدت وزارت نفت و شخص مهندس زنگنه چنین تدابیری را هم به کار گرفته باشد که اگر چنین باشد اقدامات بسیار مثبت و سازنده ای برای تقابل با تحریم‌های نفتی ایالات متحده آمریکا صورت گرفته است. البته دیگر راهکارهای مقابله با تحریم های نفتی آمریکا مانند عرضه نفت در بورس و همچنین تهاتر به دلایل نامعلومی توسط وزارت نفت به صورت جدی دنبال نمی شود.