کریدور زنگه زور، بهانه ای برای دخالت های ترکیه در مرزهای ایران

دیپلماسی ایرانی: رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه اخیرا با بیان اینکه «گذرگاه زنگه زور» تنها یک جاده متصل کننده نخجوان به آذربایجان نبوده بلکه در عین حال یک مسیر اتصال جدید بین ترکیه و دنیای ترک نیز هست، از ایران انتظار دارد که از این اقدام حمایت کند. این اظهار نظر بی مورد رئیس جمهوری ترکیه نشان می دهد که جمهوری آذربایجان و ترکیه در باره حق حاکمیت دولت ارمنستان و منافع ملی ایران توجیه نشده اند.

کریدور ترانزیتی در هر کشوری، بخشی از سرزمین آن کشور محسوب می شود و مادامی که کشور کریدوری موافقت شده نداشته باشد، نمی توان در باره بهره گیری از مسیر واقع در آن کشور آن را تحت فشار قرار داد. دولت ارمنستان از حق حاکمیت کامل بر سرزمین خود برخوردار است و موافق اجازه دادن به ترکیه و ارمنستان برای ایجاد کریدور تحمیلی و جعلی زنگه زور نیست و جمهوری اسلامی ایران، با هر نوع تغییر در مرزهای مشترک ایران و ارمنستان و کشاندن پای رژیم اشغالگر قدس به این بازی بشدت مخالف است.برای نخستین بار، بدنبال امضای موافقتنامه آتش بس پیشنهادی روسیه بین ارمنستان وجمهوریآذربایجان در نوامبر۲۰۲۰ ، سایت «کامرسانت» روسی، کروکی کریدور زنگه زور و شعبات آن را منتشر و موجب بروز اختلافات در منطقه شد. 

باید یاد آور شد که در سال ۱۹۹۲بدنبال شدت درگیری بینجمهوریآذربایجان و ارمنستان بر سر مساله قره باغ که در آستانه فروپاشی شوروی در سال ۱۹۸۸ آغاز شد، از سوی شورای امنیت سازمان ملل حل مناقشه به «سازمان امنیت و همکاری در اروپا» واگذار شد. این سازمان مسئولیت خود را به گروه کاری به نام «گروه مینسک» واگذار کرد که با شرکت چند کشور و بریاست سه عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل، شامل: روسیه در همسایگی منطقه؛ فرانسه به نمایندگی از اروپا؛ ایالات متحده به عنوان ابر قدرت جهانی، تشکیل شد. در ماه مه سال ۱۹۹۴، در جبهه ها آتش بس اعلام شد. این روند تا درگیری نوامبر ۲۰۲۰ (باصطلاح جنگ دوم قره باغ)، با وجود برخی نقض آتش بس از هر دو سو، ادامه یافت. جنگ نوامبر ۲۰۲۰ برای بازپس گیری مناطق اشغالی قره باغ و پیرامون از ارمنستان شگفتی آفرین بود. 

جمهوری آذربایجان با بهره گیری از خدمات مستشاران نظامی و تجهیزات نظامی خریداری شده از ترکیه و اسرائیل وارد جبهه نبرد شد و شاید برای نخستین بار پهبادهای جنگی ساخت اسرائیل و ترکیه در جبهه های نبرد بکار گرفته شد که به عنوان جنگ قرن ۲۱، علیه قرن ۲۰ بود. در مدت ۴۴ روزجمهوریآذربایجان همه مناطق اشغالی بجز شهر «استپانکرت» (به آذری خان کندی=مرکز قره باغ) را تصرف کرد. در این مقطع ولادیمیر پوتین وارد صحنه سیاسی شد و سران دو کشور را به امضای موافقتنامه ۱۶ ماده ای آتش بس وادار کرد. از آنجا که روسیه بدون مشارکت دو عضو دیگر گروه مینسک(ایالات متحده و فرانسه) این موافقتامه را به امضای طرفین رساند، از مقبولیت بین المللی برخوردار نشد.

بر اساس ماده ۶ این موافقتنامه مقرر شده بود که جمهوری آذربایجان دالانی به نام «لاچین» بین قره باغ و خاک ارمنستان به عرض ۵ کیلومتر (تحت نظارت نیروهای روسی مستقر در منطقه به استعداد ۲۰۰۰ نفر) در اخیتار ارامنه قره باغ قرار دهد تا ارامنه محاصره شده در قره باغ بتوانند به تهیه مواد غذایی و دارو از ارمنستان اقدام کنند. در ازای آن، در بند ۹ قید شده بود که ارمنستان امکان ارتباط جمهوری خودمختار نخجوان (در غرب ارمنستان) را با خاک اصلی آذربایجان(در شرق) با گذر از یک مسیر ۴۰ کیلومتری زمینی در جنوب ارمنستان در امتداد رود ارس به موازات مرز مشترک ارمنستان با ایران  تخصیص می دهد تا نخجوانی ها بتوانند با آذربایجان با گذر از خاک ارمنستان(همان گونه که در دوره شوروی بود) ارتباط برقرار سازند. از آنجا که جمهوری آذربایجان اجازه بهره برداری از دالان لاچین را به ارامنه نداد، ارمنستان نیز از اجرای بند ۹ سر باز زد.

بدین ترتیب اجرای مفاد موافقتنامه آتش بس، که بدون تائید دیگر روسا(فرانسه و آمریکا) و شورای امنیت بود،  از تعهد طرفین خارج شد. در این میان حمله روسیه به شرق اوکراین، موجب خروج نیروهای روسیه از منطقه و خلا نقش نظارتی روسیه در منطقه شد. آذربایجان با بهره گیری از این موقعیت با تضیقات بیشتر بر ۱۲۰ هزار ارمنی ساکن در قره باغ، آنان را وادار به کوچ اجباری به ارمنستان کرد.

در مقابل، دولت ارمنستان نیز از امکان برقراری ارتباط دو بخش جمهوری آذربایجان ممانعت به عمل آورد. در این میانجمهوریآذربایجان و ترکیه که در صدد بهره گیری از فضای بند ۹ موافقتنامه خود را برای توسعه کریدور خود خوانده به نام جعلی«زنگه زور» که آن را به عنوان برگ برنده و عامل پیروزی خود برای ارتباطات منطقه ای «جهان ترک» (از ترکیه تا آسیای مرکزی) در نظر داشتند، با تصمیم دولت ارمنستان مبنی بر مخالفت با کریدور زنگه زور، علیه دولت ارمنستان بسیج شدند و آن را به اشغال نظامی منطقه کریدور تهدید کردند. در این بین ارتش جمهوری اسلامی ایران از آغاز درگیری با حضور در منطقه و برگزاری مانور نظامی نشان داد که اجازه نخواهد داد که به مرزهای مشترک ایران و ارمنستان خللی وارد شود.

در واقع ترکیه باجمهوریآذربایجان با بهره گیری از «کریدور تراسکا» که از حوزه دریای سیاه با گذر از دالان قفقاز از طریق ریل و جاده به بندر باکو و با گذر از دریای خزر به آسیای مرکزی دسترسی دارد، نیازی به کریدور زنگه زور ندارد.

زیرا منطقه آغازین کریدور از خاک ترکیه در دالان مجعول، از شرق ترکیه از منطقه ای با اقتصاد کشاورزی آغاز می شود و بعد از ورود به نخجوان باید با گذر از خاک ارمنستان وارد خاک اصلی جمهوری آذربایجان شده و به سمت شمال به باکو متصل شود و وارد کریدور تراسکا (در دریای خزر) شود. در حالی که آغاز کریدور تراسکا از شمال ترکیه از منطقه صنعتی با نقش صادرات تولیدات صنعتی است.  هم ترکیه و هم جمهوریآذربایجان بخوبی می دانند که هیچگاه در این نقطه کریدوری وجود نداشته بلکه راه ارتباطی بین دو بخش از آذربایجان از قلمرو حاکمیتی ارمنستان می گذشته است.

ارمنستان بر این باور است که ترکیه و آذربایجان قصد تصرف این منطقه را دارند. به همین سبب در داخل قلمرو حاکمیتی خود دارای حقوق ملی است و اجازه نخواهد داد جاه طلبی های اردوغان به محاصره همه جانبه ارمنستان از شرق و غرب و جنوب عملی شود که در آن صورت راه ارتباطی ارمنستان با ایران هم قطع خواهد شد./اطلاعات